Κοκορομαχία, της Μαρία Φερνάντα Αμπουέρο

Σκληροτράχηλα όσο δεν παίρνει, απομαγευτικά σε βαθμό ανοικείωσης, ευθύβολα λες και έχει αποφασίσει εξαρχής να ρίξει τον αναγνώστη στα σχοινιά, τα διηγήματα της Μαρία Φερνάντα Αμπουέρο που συγκροτούν τη συλλογή Κοκορομαχία (μτφρ. Ιφιγένεια Ντούμη, εκδ. Σκαρίφημα) μοιάζουν με ανεξέλεγκτα πυρά εκ του συστάδην. Άγνωστη έως τώρα, η Αμπουέρο μας έρχεται από τον Ισημερινό και τούτο είναι το πρώτο της λογοτεχνικό βήμα. Ένα βήμα, όμως, αρκετά δυναμικό που δεν σε αφήνει ανεπηρέαστο. 

Θυμάμαι τη σφοδρότητα των διηγημάτων του Γκιγιέρμο Αριάγα στη συλλογή Ρετόρνο 201 (επιμ. μτφρ. Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Πάπυρος), στην οποία περιγράφει με ωμό τρόπο τη σκληρή ζωή των απόκληρων της οδού Ρετόρνο 201 στην Πόλη του Μεξικού. Θυμάμαι τους Οικογενειακούς δεσμούς (μτφρ. Μάριος Χατζηπροκοπίου, εκδ. Αντίποδες) της Κλαρίσε Λισπέκτορ, όπου οι στιγμές κρίσεις των ηρώων έρχονται σε κάποιες φαινομενικά ανυποψίαστες καταστάσεις, που, όμως, τους στιγματίζουν καίρια. Τώρα θα έχω να θυμάμαι και την Αμπουέρο, με την αναγκαία υποσημείωση –ωστόσο– ότι τα δικά της διηγήματα είναι αρκούντως πιο σκληρά εν συγκρίσει με εκείνα του Αριάγα ή της Λισπέκτορ.

Να είναι οι «τόποι» που επιλέγει να αναπτυχθούν οι ιστορίες της; Να είναι ο τρόπος που τις κοιτάζει, άρα και τις απλώνει στο χαρτί; Μα, δεν είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε ιστορίες «δωματίου», των οποίων η μουσική είναι στριγκή, τεμαχισμένη και οξύηχη. Αυτό που διαφοροποιεί ενδεχομένως την Αμπουέρο είναι ότι αυτή η τραχύτητα που περιβάλει –σαν τσαλακωμένο σεντόνι– τις ιστορίες της, είναι μια αναγκαία συνθήκη. Δίχως αυτήν, ο κόσμος που φτιάχνει θα κατέρρεε. Άρα, είναι ο τρόπος που βλέπει τα πράγματα, κάτι που σου γεννάει απορίες για το τι είδους άνθρωπος είναι αυτή η άγνωστη Αμπουέρο. 

Μια κάμαρα, ένα σαλόνι, μια αποθήκη ή ένας αχυρώνας φτάνουν για να ορίσουν τον κόσμο μέσα στον οποίο θα κινηθούν οι ήρωες. Πολλές φορές, δε, αδυνατούν ακόμη και να κάνουν μια έστω αμυδρή κίνηση· εσωτερικά και εξωτερικά ακινητοποιημένοι υφίστανται σχεδόν ικετευτικά τα δεινά που έρχονται κατά πάνω τους με τη μορφή σιδερένιας γροθιάς.

Σε όλα τα διηγήματα το σκηνικό είναι φτενό· δεν χρειάζεται πολλά «υλικά» για να το δομήσει. Μια κάμαρα, ένα σαλόνι, μια αποθήκη ή ένας αχυρώνας φτάνουν για να ορίσουν τον κόσμο μέσα στον οποίο θα κινηθούν οι ήρωες. Πολλές φορές, δε, αδυνατούν ακόμη και να κάνουν μια έστω αμυδρή κίνηση· εσωτερικά και εξωτερικά ακινητοποιημένοι υφίστανται σχεδόν ικετευτικά τα δεινά που έρχονται κατά πάνω τους με τη μορφή σιδερένιας γροθιάς.

Έχουμε να κάνουμε με οικογενειακές ιστορίες; Ως επί το πλείστον, ναι, όμως τούτες οι οικογένειες πόρρω απέχουν από το να θεωρούνται ευτυχές δείγμα. Μια έκθεση ωμοτήτων μας παρουσιάζει η Αμπουέρο και μάλιστα με τρόπο ανεπεξέργαστο. Γι’ αυτό και η δριμύτητα που έρχεται και βρίσκει τον αναγνώστη είναι κρουστική, δεν αστειεύεται. 

Η Αμπουέρο μιλάει εξ ονόματος των πιο αδύνατων. Των παιδιών που ωριμάζουν πρόωρα μέσα στην αποκτήνωση της δήθεν οικογενειακής ευταξίας. Για γυναίκες που υφίστανται λογής βασανισμούς από τους μέθυσους και κυριαρχικούς άντρες τους. Για σαλούς που δεν έχουν θέση στην κοινωνία των «κανονικών». Δύσκολα θα βρει κανείς κεντρικό ήρωα που να είναι άντρας και πάνω του να μπορεί να στηριχθεί μια ιστορία. Τις περισσότερες φορές οι άντρες της οικογένειας είτε έχουν εγκαταλείψει τον οικογενειακό βίο προς άγραν άλλης γυναίκας είτε έχουν την όψη απειλητικής σκιάς που πρόκειται να εισβάλει στο σπίτι και να το μακελέψει. Αρκετές φορές –απλώς– δεν χωρούν μέσα στις ιστορίες. Τα επίχειρα, όμως, των πράξεών τους είναι εμφανή.

Η κυριαρχία του ενός πάνω στον άλλον ακολουθεί το νόμο της ζούγκλας: ο ισχυρότερος επιβάλλει τη δύναμή του στον πιο αδύναμο της οικογένειας. Ο άντρας στη γυναίκα, η γυναίκα στα παιδιά της, τα πιο δυνατά παιδιά στα πιο καχεκτικά. 

Η Μαρία Φερνάντα Αμπουέρο γεννήθηκε το 1976 στο Εκουαδόρ [Ισημερινός] και είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος. Μέχρι σήμερα έχει γράψει 3 βιβλία, ενώ άρθρα της έχουν φιλοξενήσει πολλές εφημερίδες και σάιτ. Και τα 3 βιβλία της έχουν λάβει βραβεία σε ισπανόφωνες χώρες και έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, ιταλικά, πορτογαλικά και τώρα και στα ελληνικά. Η Αμπουέρο ζει στην Ισπανία και το Μεξικό.

Ο τίτλος της συλλογής είναι δάνειο από την υπόθεση του πρώτου διηγήματος Δημοπρασία όπου ένα κορίτσι είναι δέσμιο μιας παράνομης ομάδας εκβιαστών και εμπόρων λευκής σαρκός, οι οποίοι στήνουν δημοπρασίες πουλώντας ανθρώπους. Αυτό το κορίτσι κάπου ακούει κόκορες στην περιοχή και θυμάται τον πατέρα της που έστηνε παράνομες κοκορομαχίες. Ναι, μ’ αυτόν τον σκληρό τρόπο ξεκινάει η συλλογή. Είναι η κεντρική θύρα που όταν την διαβείς δεν έχει γυρισμό. 

Ακολουθούν κι άλλα, ιδιαιτέρως σκληρά, διηγήματα. Έρωτες αιμομικτικοί, ανθρωποφαγικοί (σχεδόν κανιβαλιστικοί), μια σωματικότητα τραυματισμένη και χτυπημένη με άλογη βία, ένας διαρκής πνιγμός όλων των καλών συναισθημάτων, μια εσωτερική δυστοπία από την οποία οι ήρωες –αυτοί οι αναγκεμένοι ήρωες– δεν μπορούν να διαφύγουν. Αυτός είναι ο καμβάς. Καμία ωραιοποίηση, κανένα στρογγύλεμα. Σαν να βλέπεις από κοντά έναν πίνακα του Μπέικον.

Έρωτες αιμομικτικοί, ανθρωποφαγικοί (σχεδόν κανιβαλιστικοί), μια σωματικότητα τραυματισμένη και χτυπημένη με άλογη βία, ένας διαρκής πνιγμός όλων των καλών συναισθημάτων, μια εσωτερική δυστοπία από την οποία οι ήρωες –αυτοί οι αναγκεμένοι ήρωες– δεν μπορούν να διαφύγουν. Αυτός είναι ο καμβάς.

Οι ήρωες είναι οι μάρτυρες των δεινών τους που αποφασίζουν να μας τα περιγράψουν άμεσα. Γι’ αυτό και αρκετές ιστορίες είναι γραμμένες σε πρώτο πρόσωπο – δίχως, όμως, να λείπει και η εξωτερική θέαση της κατάστασης. Το διήγημα Πένθος, επί παραδείγματι, έρχεται και σε καρφώνει κατάστηθα, καθώς το διαβάζεις. Ένας αδελφός κακομεταχειρίζεται τη μία αδελφή του, την μετατρέπει σε ρυπαρό «σκεύος» ηδονής, αφού την βιάζει εξακολουθητικά, ενώ η έτερη αδελφή παρακολουθεί το δράμα ελπίζοντας κάποια στιγμή να πάρει εκδίκηση. Όντως, την παίρνει, αλλά το φάντασμα του αδελφού επιστρέφει. Ενδιαφέρον έχει το διήγημα Πάθος όπου η Αμπουέρο χρησιμοποιώντας το δεύτερο πρόσωπο απευθύνεται προς τη Μαρία Μαγδαληνή και μέσω αυτής λαμβάνουμε μια διαφορετική θέαση της σχέσης της με τον Χριστό. Μια θέαση, όμως, αμιγώς γυναικεία και ήκιστα σχετική με την όποια ιερότητα της μεταξύ τους σχέσης. 

Η συλλογή ολοκληρώνεται με ένα διήγημα-ντιμινουέντο, το Άλλη, στο οποίο ακόμη και τα ψώνια που κάνει μια γυναίκα στο σούπερ μάρκετ δηλώνουν με πικρή ειλικρίνεια τη σχέση που έχει με τον άντρα της. Ψωνίζει μόνο όσα εκείνος επιθυμεί κάνοντας ταυτόχρονα σκόντο στις ανάγκες των παιδιών της και της ίδιας. Η μόνη –μικρή, αλλά όχι ανέξοδη– επανάσταση μπρος στην αντρική καταπίεση είναι να αρνηθεί να του πάρει τις αγαπημένες του κονσέρβες σαρδέλα. Ξέροντας πολύ καλά πως αυτή την απόφαση θα την πληρώσει όταν θα επιστρέψει σπίτι. 

Οι εικόνες είναι σκληρές, δεν σε αφήνουν να ξεφύγεις. Δημιουργούν τριγύρω σου έναν κλοιό που σε παρασέρνει στα βάθη.

Ναι, καμία διέξοδος. Ακόμη κι όταν εμφανίζεται αμυδρά κάποια, αντιλαμβάνεσαι ότι έχει κατακτηθεί έπειτα από πολύ πόνο. Έτσι το «κέρδος» είναι ποτισμένο από τη συμφορά, τη μοναξιά, τον εξανδραποδισμό. Στο τέλος μόνο ως θετικό δεν το αντιλαμβάνεσαι.

Ο ρυθμός των διηγημάτων είναι κοφτός, σαν αγγίγματα λεπίδας πάνω σε τρυφερό δέρμα. Οι εικόνες είναι σκληρές, δεν σε αφήνουν να ξεφύγεις. Δημιουργούν τριγύρω σου έναν κλοιό που σε παρασέρνει στα βάθη. Όταν ξαναβγαίνεις στην επιφάνεια αντιλαμβάνεσαι πως πρέπει να πάρεις μια μεγάλη ανάσα για να συνεχίσεις την ανάγνωση. 

Η Ιφιγένεια Ντούμη υπηρετεί μεταφραστικά αυτό το ύφος που άλλοτε μοιάζει να παίρνει έμπνευση από τη Λισπέκτορ (είναι φανερό πως η Αμπουέρο την θαυμάζει) κι άλλοτε από ένα ωμό ρεαλισμό που θυμίζει τις ιστορίες που έφτιαχναν οι νατουραλιστές. Σκληρές, βουτηγμένες στις σκοτεινές περιοχές του ενστίκτου, προορισμένες να προκαλέσουν αναγνωστικούς τριγμούς. Όντως, το καταφέρνουν. 

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Το καινούργιο του μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Κοκορομαχία 
ΜΑΡΙΑ ΦΕΡΝΑΝΤΑ ΑΜΠΟΥΕΡΟ
Μτφρ. ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΝΤΟΥΜΗ
ΣΚΑΡΙΦΗΜΑ 2021
Σελ. 168, τιμή εκδότη €14,00

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Όταν του μικρού αδελφού μου άρχισε να του ανεβαίνει ο πυρετός, τότε άρχισαν όλα. Είχα τόσες μέρες να πάω σχολείο που άρχισα να νιώθω ότι δεν είχα πάει ποτέ, ότι απ’ όταν γεννήθηκα το μόνο που έκανα ήταν να προσέχω τον μικρό. Έμενα σπίτι όσο εκείνη ήταν στη δουλειά και του έδινα ένα κουταλάκι από το ροζ σιρόπι κάθε μια ώρα και από το διάφανο σιρόπι κάθε τέσσερις ώρες.

Εκείνη μου είχε κάνει δώρο ένα ρολόι με μεγάλους αριθμούς στα γενέθλιά μου. 

Το μωρό ήταν πολύ ελαφρούλι. Ηταν σαν να κρατάω τσαλακωμένο χαρτί περιτυλίγματος στα χέρια μου. Δεν γελούσε. Σχεδόν ποτέ δεν άνοιγε τα μάτια.

Ένα βράδυ ένας από τους φίλους της μαμάς μου άνοιξε μια τρύπα στην πόρτα του μπάνιου επειδή δεν άντεχε άλλο να το ακούει να κλαίει.

— Κάντο να σκάσει, της έλεγε της μαμάς μου. Να σκάσει το σκατόπραμα. Βούλωσέ το το τέρας, πουτάνα είσαι, τέρας σου βγήκε, σκότωσέ το».