20+1 βιβλία για την Ιστορία, την πολιτική, την κοινωνία

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

1/Charles Stewart Όνειρα και ιστορική συνείδηση στην Ελλάδα (μτφρ. Κωστής Πανσέληνος, εκδ. Μεταίχμιο)

O Άγγλος ανθρωπολόγος Τσαρλς Στιούαρτ βρέθηκε σχεδόν τυχαία στη Νάξο και πιο συγκεκριμένα στο χωριό της Κορώνου. Εδώ καταθέτει μια σειρά μαρτυριών που ξεκινούν από το 1830 και φτάνουν έως εκατό χρόνια αργότερα το 1930. Είναι τα όνειρα βοσκών και αγροτών του 1830, οι οποίοι επικαλούνται την παρουσία της Παναγίας σ’ αυτά, η οποία τους υποδείκνυε τοποθεσίες στο Αργοκοίλι για χτιστεί εκεί μοναστήρι. Είναι τα όνειρα νέων παιδιών το 1930, απόγονοι των προηγούμενων, που επαναλαμβάνουν αυτά που είχαν ειπωθεί 100 χρόνια πριν. Και στις δυο περιπτώσεις κράτος και εκκλησία επιχειρούν να κανοναρχίσουν με αυταρχισμό αυτές τις αντιδράσεις. Ο ανθρωπολόγος δείχνει με ποιο τρόπο δημιουργούν πραγματική ιστορία ακόμη και οι ασυνείδητες διαστάσεις της κοινωνικής ζωής και όχι μόνο οι συνειδητές. 

2/Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος Φάσεις και αντιφάσεις του ελληνικού κράτους στον 20ο αιώνα, 1910-2001 (εκδ. Εστία)

Ο αναπληρωτής καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας επιχειρεί με εξαιρετική πυκνότητα να ακολουθήσει το ελληνικό εθνικό κράτος στη διάρκεια της διαδικασίας οικοδόμησής του κατά τον 20ο αιώνα. Η διαδικασία του κρατικού εκσυγχρονισμού ξεκινάει με το βενιζελικό σχέδιο (1910-1936) και συνεχίζεται με την ενίσχυση ενός δεσποτικού κράτους, το οποίο δεν εμπόδισε την αλματώδη μεταπολεμική ανάπτυξη (1936-1974). Τη δεκαετία του 1960 μάλιστα εμφανίζεται ένα ανταγωνιστικό «κεντροαριστερό» σχέδιο, που το διέκοψε η Δικτατορία, για να συνεχιστεί στη Μεταπολίτευση. Μια περίοδος με αναπτυξιακή δυναμική που έφερνε τη χώρα κοντά στα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα με μια ιδιαιτερότητα: Την υποταγή της οικονομίας στο πολιτικό-κομματικό πεδίο και την υπαγωγή της στις πελατειακές σχέσεις. Εδώ αναδεικνύονται και οι αντιφάσεις αφενός του εξευρωπαϊσμού και αφετέρου του προσοδοθηρικού κορπορατισμού και της κομματικοποίησης της διοίκησης (1974-2001). Πολύπλευρο και εξαιρετικό βιβλίο.

3/Ζηνοβία Λιαλιούτη Ο «άλλος» Ψυχρός Πόλεμος – Η αμερικανική πολιτιστική διπλωματία στην Ελλάδα, 1953-1973 (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης)

Έχουμε εδώ μια εξαιρετική μελέτη για τη μέσω του πολιτισμού επίδραση της αμερικανικής διπλωματίας στις ελληνικές εξελίξεις κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Η νέα επιστήμων και επίκουρη καθηγήτρια ευρωπαϊκής ιστορίας Ζηνοβία Λιαλιούτη, στηριγμένη κυρίως στη μελέτη ερευνών γνώμης της εποχής αλλά και σε αρχεία και αμερικανικές αναφορές, διερευνά το πώς αντανακλώνται, μεταξύ πολλών άλλων, στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, στον τύπο αλλά και στην τηλεόραση, στην ακαδημαϊκή κοινότητα, στις ανταλλαγές προγραμμάτων, στην Ελληνοαμερικανική Ένωση, αλλά και στην ελληνική κοινή γνώμη οι σχέσεις ιδεολογίας, προπαγάνδας και κουλτούρας μεταξύ των ΗΠΑ και της Ελλάδας στην παραπάνω περίοδο. Μια σύνθετη εικόνα που πολύ έλειπε από την επιστημονική μας βιβλιογραφία για το πλαίσιο και τους στόχους της πολιτιστικής διπλωματίας των ΗΠΑ στη μετεμφυλιακή Ελλάδα.

4/Συλλογικό Όλη νύχτα εδώ – Μια προφορική ιστορία της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου, Επιμ. – Εισαγ.: Ιάσωνας Χανδρινός (εκδ. Καστανιώτη)

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου αντιμετωπίζεται είτε ως μια αντιδικτατορική κίνηση ολόκληρης της ελληνικής κοινωνίας –που δεν ήταν– είτε ως μια φοιτητική εξέγερση που παράτεινε τη ζωή της χούντας. Ελάχιστοι είναι αυτοί που προσέτρεξαν στους ίδιους τους πρωταγωνιστές για να αναδείξουν το τι συνέβη. Ο πολύ καλός νέος ιστορικός προχωρεί σ’ ένα πολύ τολμηρό εγχείρημα. Να γράψει ιστορία με βάση τις απομαγνητοφωνημένες μαρτυρίες ογδόντα τεσσάρων πολύ και λιγότερο γνωστών από τους πρωταγωνιστές της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Με επίμονη εργασία εννέα ετών έρχεται να καλύψει πολλά κενά στην ιστοριογραφία της περιόδου. Ο ιστορικός, αν και δεν παραδέχεται πως γράφει ένα βιβλίο ιστορίας, προσφέρει τεράστιο υλικό για τη συγγραφή της ιστορίας της εξέγερσης. Και με την Εισαγωγή του προσφέρει και τα μεθοδολογικά εργαλεία για μια πιο σφαιρική προσέγγιση αυτής της μεγάλης πράξης αντίστασης στις δυνάμεις της ανελευθερίας. Θα μπορούσε όμως να μην αφήσει ασχολίαστα τα όσα απαράδεκτα λένε οι δυο αξιωματικοί της χούντας. 

5/Σωτήρης Ριζάς Βενιζελισμός και αντιβενιζελισμός – Στις απαρχές του Εθνικού Διχασμού 1915-1922 (εκδ. Ψυχογιός)

Τα γεγονότα που συνθέτουν την περίοδο του Εθνικού Διχασμού και οι συνέπειές τους είναι πλέον, έστω και με μεγάλη καθυστέρηση, πολύ καλά μελετημένα στα τελευταία δέκα χρόνια. Υπάρχει όμως ένα έλλειμμα όσον αφορά το τι οδήγησε ως εκεί. Διαβάζοντας το νέο βιβλίο του ιστορικού και Διευθυντή Ερευνών στο Κέντρο Έρευνας της Ιστορίας του Νεότερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών, Σωτήρη Ριζά αποκτούμε πληρέστερη γνώση για τις γεωπολιτικές πιέσεις που επικαθόρισαν τις όποιες υπαρκτές αλλά όχι τόσο καθοριστικές ταξικές και κοινωνικές αντιθέσεις και που οδήγησαν στην εθνική σύγκρουση. Η ήττα του 1897 και κυρίως η γεωπολιτική σημασία της χώρας εξηγούν την ένταση και τη διάρκεια του Εθνικού Διχασμού. Οι κληρονομιές του Διχασμού σέρνουν βαριά τα βήματά τους πάνω από τη χώρα μετά το 1922.

6/Αριστείδης Μπαλτάς Εντός παρενθέσεως; – Κυβερνώσα ριζοσπαστική Αριστερά Περίοδος πρώτη (25 Ιανουαρίου 2015 - 21 Αυγούστου 2018) (εκδ. Πατάκη)

Ο Αριστείδης Μπαλτάς ως φιλόσοφος και διανοητής δεν είναι η καρικατούρα που μερικοί επιχείρησαν να παρουσιάσουν λόγω κάποιων άστοχων πολιτικών του κινήσεων. Με αυτό το βιβλίο του αποδεικνύει πως δεν είναι σωστό να τον περιορίζουμε στις πολιτικές πρακτικές του. Εδώ παρακολουθεί τη μετατροπή του Συνασπισμού σε ριζοσπαστική Αριστερά (ΣΥΡΙΖΑ), από εκεί σε αξιωματική αντιπολίτευση και τέλος σε κυβερνώσα Αριστερά. Με υποδόριο τρόπο ο συγγραφέας στηλιτεύει πολλές πλευρές του όλου ΣΥΡΙΖΑ, αλλά επιμένει ότι στην περίπτωσή του έχουμε να κάνουμε με ένα αριστερό κόμμα. Ίσως πλέον αυτό δεν αρέσει σε μερικούς μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ. Φυσικά δεν γράφει εν κενώ, στην ασφάλεια της απόστασης από τα γεγονότα. Ήταν ενεργός παράγων σ’ όλη τη διαδικασία μετατροπής του Συνασπισμού σε ριζοσπαστική κυβερνώσα Αριστερά και αυτό τού στερεί τη δυνατότητα να κρίνει ως «αμερόληπτος κριτής», στο βαθμό που, βεβαίως, υπάρχει αμερόληπτος κριτής κοινωνικών καταστάσεων.

7/Συλλογικό Έλλην, Ρωμηός, Γραικός – Συλλογικοί προσδιορισμοί και ταυτότητες, Επιστημονική επιμέλεια: Όλγα Κατσιαρδή-Herring, Αναστασία Παπαδιά-Λάλα, Κατερίνα Νικολάου, Βαγγέλης Καραμανωλάκης (εκδ. Ευρασία)

Έχουμε εδώ μελέτες επιστημόνων διαφορετικών κλάδων και γενεών που συγκεντρώνονται σ’ αυτόν τον εξαιρετικό τόμο. Αν του δίναμε έναν άλλο τίτλο θα μπορούσε να είναι «Παλεύοντας με τα στερεότυπα» για τα ζητήματα των ελληνικών ταυτοτήτων και τη σύνδεσή τους με την έννοια της ελληνικότητας. Σταχυολογώ ελάχιστα από τα εξόχως ενδιαφέροντα θέματα που είναι η σχέση Ελλήνων της αρχαιότητας και βαρβάρων, οι ταυτότητες στον βυζαντινό κόσμο, οι Έλληνες στη Δύση και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η σχέση του θρησκευτικού με τον εθνικό λόγο, οι πολλαπλές αναπαραστάσεις Ρωμαίων/Γραικών και άλλων εθνοτήτων, η Μεγάλη Ιδέα και ο τρόπος που το ελληνικό παρόν διαβάζει το παρελθόν του. Ένα βιβλίο όχι μόνο εθνικής αυτογνωσίας αλλά και ένα πολύτιμο εργαλείο κατά του εθνικισμού. 

8/Μπουλέντ Σένοτζακ Σμύρνη, το αστέρι του Λεβάντε – Λεβαντίνοι, Έλληνες, Αρμένιοι και Εβραίοι (μτφρ. Ιωάννης Μούτσης, εκδ. Επίκεντρο)

Ο Τούρκος επιχειρηματίας και συγγραφέας δεν γράφει μια ακόμη ιστορία της Σμύρνης, του αστεριού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά μια ιστορία των ανθρώπων που ζούσαν στη Σμύρνη. Μια ιστορία των σχέσεων μεταξύ των μειονοτήτων με τους Οθωμανούς αλλά και μεταξύ τους. Όμως υπάρχουν και οι «ξένοι», οι λεγόμενοι Λεβαντίνοι, που βρίσκονταν έξω από τις κοινότητες. Δεν εξωραΐζει αυτές τις σχέσεις, όπως κάνουν πολλοί άλλοι ιστορικοί της πόλης. Αναδεικνύει το πώς αυτές οι σχέσεις «σφυρηλατούνται» πέρα των θρησκευτικών διαφορών. Η γειτνίαση αλλά και η οικονομική ζωή, το εμπόριο, η βιομηχανία, οι πολιτιστικές δραστηριότητες αντανακλούν τον χαρακτήρα μιας πολυπολιτισμικής πόλης, που δεν μπορούμε όμως να τη διαχωρίσουμε από το γεωπολιτικό και θρησκευτικό της πλαίσιο. 

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ

9/Ρίτσαρντ Γουόλιν Τα παιδιά του Χάιντεγκερ – Χάνα Άρεντ, Καρλ Λέβιτ, Χάνς Γιόνας και Χέρμπερ Μαρκούζε (μτφρ. Μάνος Βασιλάκης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης)

Ο Ρίτσαρντ Γουόλιν, καθηγητής Ιστορίας και Συγκριτικής Φιλολογίας στο πανεπιστήμιο της πόλης της Νέας Υόρκης, συνεχίζει σ’ αυτό το βιβλίο του την «πολεμική» του κατά του Γερμανού φιλοσόφου Χάιντεγκερ. Υποστηρίζει ότι η αδιαμφισβήτητη στράτευση του φιλοσόφου στην υπόθεση των ναζί όχι μόνο δεν ήταν τυχαία και απρογραμμάτιστη, αλλά και ριζωμένη σ' ένα ρεύμα κριτικής του δυτικού πολιτισμού και ορθολογισμού, το οποίο υποστήριζε και ο Χάιντεγκερ. Στόχος του δεν είναι η αποκαθήλωση του Χάιντεγκερ, αλλά η αποδόμηση του αντιδιαφωτισμού, όπως αυτός περνά μέσα από το έργο του φιλοσόφου. Το περίεργο όμως γι’ αυτόν είναι η στάση των γερμανοεβραίων μαθητών του Χάνα Άρεντ, Καρλ Λέβιτ, Χανς Γιόνας και Χέρμπερ Μαρκούζε. Σε διαφορετικό βαθμό προσπάθησαν να πείσουν ότι η φιλοσοφία του «Είναι και Χρόνος», παρόλο που περιείχε τις διανοητικές παραδόσεις ενός αντιδυτικού Geist, δεν οδηγούσε αναπόφευκτα στον ναζισμό. Το αντίθετο πιστεύει ο Γουόλιν. 

10/Patrick Boucheron Λεονάρντο & Μακιαβέλι (μτφρ. Ρίκα Μπενβενίστε, εκδ. Πόλις)

Με το που γύρισε τον Απρίλιο του 1501 ο Μακιαβέλλι στη Φλωρεντία, ο Καίσαρας Βοργίας, γιός του Πάπα Αλέξανδρου ΣΤ’, αναγορεύτηκε από τον ίδιο τον πατέρα του δούκας της Ρωμανίας. Τον Ιούνιο του 1502 συναντώνται στο δουκικό ανάκτορο οι δύο πρωταγωνιστές: της τέχνης πώς να κατακτάς την εξουσία (Βοργίας) και πώς να την διατηρείς (Μακιαβέλι) με έναν τρίτο πρωταγωνιστή, φαινομενικά μακριά και από τους δύο, τον μεγάλο τιτάνα μιας νέας εποχής, της εποχής των μηχανών, τον Λεονάρντο. Είναι μια συνάντηση μιας νέας εποχής από ανθρώπους που, στον τομέα του ο καθένας, υπερβαίνουν τα όρια της εποχής τους. Είναι οι καιροί που, όπως γλαφυρότατα γράφει ο Μπουσερόν, οι άνθρωποι κλυδωνίζονται σαν εύθραυστη σχεδία σε φουρτουνιασμένη θάλασσα. Ο καθηγητής μεσαιωνικής ιστορίας μας προσφέρει συμπληρωμένο το παζλ των πραγματικών και των πιθανών σχέσεων τριών ανθρώπων που σηματοδοτούν τη μετάβαση στην εποχή των ανθρώπων–τιτάνων. 

11/Gregory Claeys Μαρξ και μαρξισμός (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Μεταίχμιο)

Εδώ ανατέμνεται τόσο το έργο του Μαρξ όσο και οι μαρξισμοί που αυτό γέννησε. Ο συγγραφέας εξετάζει και τις δύο πλευρές του Μαρξ: τόσο την ουτοπικο-προφητική όσο και αυτήν του διεισδυτικού κριτικού μελετητή του καπιταλισμού. Υποστηρίζει με πάθος ότι καμία από τις ουτοπικές ιδιότητες του οράματος του Μαρξ δεν είναι σε θέση να μας οδηγήσει στην αμφισβήτηση του επιστημονικού του εγχειρήματος, αλλά και του ιδίου του οράματος. Τεράστιο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει και το δεύτερο μέρος στο οποίο αναλύονται οι «μαρξισμοί» που γεννήθηκαν μετά τον θάνατο του Μαρξ. Καταλήγει υποστηρίζοντας ότι το μαρξικό έργο μπορεί να είναι πολύτιμο και στον 21ο αιώνα. Το εξώφυλλο πάντως δεν συνάδει με την αισθητική και το περιεχόμενο του βιβλίου. 

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

12/Ernst Bloch Ο αθεϊσμός στον Χριστιανισμό – Για τη θρησκεία της εξόδου και της βασιλείας (μτφρ. Πέτρος Γιατζάκης, εκδ. Άρτος Ζωής)

Ο Έρνεστ Μπλοχ, φιλόσοφος της ουτοπίας και της ελπίδας και επαναστάτης, υποστηρίζει εδώ πως όπου υπάρχει ουτοπία και ελπίδα, εκεί πάντοτε υπάρχει και θρησκεία. Δεν ισχύει όμως και το αντίθετο. Όπου υπάρχει θρησκεία, δεν υπάρχει πάντοτε και ελπίδα. Δεν υπάρχει ελπίδα στη θρησκεία του Ιερατείου. Υπάρχει όμως ελπίδα σε πάρα πολλά χωρία και περιστατικά της Βίβλου (Πύργος της Βαβέλ, Ιώβ, Λόγος των προφητών, Αποκάλυψις του Ιωάννη κ.ά). Και υπάρχει εκεί ελπίδα γιατί σ' αυτά τα σημεία η Βίβλος κτίζεται από τα κάτω προς τα πάνω και όχι από τα πάνω προς τα κάτω, όπως τα Ιερατεία θέλουν. Τελικά σ' όλο αυτό το πραγματικά δύσκολο έργο αναδύεται μια θρησκεία πλήρους ουτοπίας αλλά και μια κοινωνική ουτοπία που αποτελεί την κεντρική πτυχή κάθε θρησκείας.

13/Γ. Ράπτη – Θ. Συμεωνίδης Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν και τα νέα μέσα – Αισθητικές και πολιτικές προεκτάσεις (εκδ. Νεφέλη)

Ο Μπένγιαμιν, βιώνοντας μια κατάσταση πολιτισμικής έξαρσης στο πλαίσιο της δημοκρατίας της Βαϊμάρης, εστίασε στην κοινωνική, πολιτική, αισθητική και πολιτιστική λειτουργία των νέων μέσων της εποχής, όπως ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση. Οι δυο συγγραφείς καταπιάνονται με ευσύνοπτο τρόπο, ο οποίος όμως δεν κάνει καμία παραχώρηση στην απλούστευση, με θέματα που εστιάζουν στις αισθητικές και αντανακλώνται στις πολιτικές προεκτάσεις της σκέψης του –πρόωρα χαμένου– μεγάλου στοχαστή. Δεν μένουν όμως μόνο σ’ αυτό, αλλά και προχωρούν σε συσχετίσεις της σκέψης του με θεωρήσεις άλλων φιλοσόφων όπως οι Ζιλ Ντελέζ, Τεοντόρ Αντόρνο, Ζακ Ντεριντά. Η Γιούλη Ράπτη εστιάζει στη σχέση τεχνολογίας και τέχνης στο έργο του Μπένγιαμιν. Ενώ η ίδια, από κοινού με την Ελενη Τάτλα, προσεγγίζουν τη σχέση και του Ντελέζ με τον κινηματογράφο. Ο Θωμάς Συμεωνίδης διεισδύει στην πολιτική προσέγγιση του κινηματογράφου ως γραφή και γλώσσα από τον Μπένγιαμιν. 

ΙΣΤΟΡΙΑ

14/Jonathan Holslag Παγκόσμια πολιτική ιστορία – 3.000 χρόνια πόλεμος και ειρήνη (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Μεταίχμιο)

Δεκατρία κεφάλαια για την παγκόσμια ιστορία της πολιτικής που δεν κουράζουν σε κανένα σημείο. Κεφάλαια που η ιστορία ξεκινά πριν από το 1000 π.Χ. και φτάνει μέχρι σήμερα. Καθένα περικλείει την πολιτική ιστορία συγκρούσεων σ’ εκείνη τη γεωγραφική περιοχή που θεωρείτο ως πιο σημαντική κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Η διαδρομή ξεκινά από την Μεσοποταμία και την Αρχαία Αίγυπτο, περνά στις περσικές κατακτήσεις, στην άνοδο της Δυναστείας των Χαν και από εκεί στην Παξ Ρομάνα μέχρι την ανάδυση του Ισλάμ, το μογγολικό κύμα, την άνοδο των Οθωμανών, τη Συνθήκη των Βεστφαλιών και καταλήγει στην κυριαρχία της Δύσης, μέχρι τη δημιουργία των Ηνωμένων Εθνών. Στον Επίλογο κατατίθενται τολμηρές απόψεις για τα όρια της διπλωματίας στη σημερινή εποχή και για τους κινδύνους που ζώνουν τις φιλελεύθερες κοινωνίες. 

15/Peter Frankopan Η πρώτη σταυροφορία – Το κάλεσμα της Ανατολής (μτφρ. Γιάννης Βογιατζής, εκδ. Αλεξάνδρεια)

Η πρώτη σταυροφορία ήταν απλά το χρονικό της ανάκτησης της Ιερουσαλήμ τον 11o αιώνα από τους ιππότες του Πάπα Ουρβάνου Β'. Ο γνωστός Βρετανός ιστορικός, κροατικής καταγωγής, Πέτερ Φρανκοπάν τονίζει ότι τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα απ’ αυτήν την αντίληψη. Στη δική του αφήγηση το Βυζάντιο δεν είναι ένας τόπος απλής στάσης των σταυροφόρων. Είναι ο βυζαντινός Αυτοκράτορας Αλέξιος Α’ ο Κομνηνός που λόγω της επιδεινούμενης κατάστασης στη Μικρά Ασία επεδίωξε, ζήτησε, έθεσε σε κίνηση και στη συνέχεια υποστήριξε ενεργά αυτή τη σταυροφορία. Αυτή η ανάμειξη και «το κάλεσμα της Ανατολής» οδήγησε στην αναδιαμόρφωση ολόκληρου του μεσαιωνικού κόσμου, άλλαξε τους συσχετισμούς αλλά και τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές δομές της Ευρώπης. Εδώ η Ασία δεν συναντά απλά την Ευρώπη. Ασία και Ευρώπη αλληλοδιαμορφώνονται. Και όλα αυτά περνούν μέσα από μια ιδιαιτέρως συναρπαστική γραφή.  

16/Robert Service Ο τελευταίος Τσάρος – Ο Νικόλαος Β' και η Ρωσική Επανάσταση (μτφρ. Σώτη Τριανταφύλλου, εκδ. Πατάκη)

Ο Βρετανός ιστορικός είναι βαθύτατος γνώστης της ιστορίας της Ρωσικής Επανάστασης και του κομμουνισμού. Εδώ, με τη γνωστή και από άλλα έργα του ρέουσα γραφή του, παρακολουθεί άμεσα τους τελευταίους 18 μήνες της ζωής του τελευταίου Ρώσου Τσάρου. Τσάρος πασών των Ρωσιών τον Μάρτιο του 1917 εκτελείται τον Ιούλιο του 1918 μαζί με την οικογένειά του. Πώς φτάσαμε εκεί; Μια σειρά προσωπικοτήτων της πρώτης γραμμής αλλά και άνθρωποι καθημερινοί μέσα από μια μελέτη αρχείων, ημερολογίων και αλληλογραφίας, ξετυλίγουν το κουβάρι των τελευταίων ημερών του ρωσικού τσαρισμού. Ένα ιστορικό βιβλίο καλογραμμένο έτσι που πολλές φορές να μας παρασύρει σε μυθιστορηματικούς δρόμους και παρόλα αυτά δεν παύει ούτε στιγμή να είναι μια χρήσιμη μελέτη για τη Ρωσία του 1917. 

17/John Lewis Gaddis Ο Ψυχρός πόλεμος (μτφρ. Ρηγούλα Γεωργιάδου, εκδ. Παπαδόπουλος)

Ο καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Γέιλς υποστηρίζει πως ο Ψυχρός Πόλεμος είχε δείξει τα πρώτα σημάδια του ήδη εντός του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Στάλιν προετοιμαζόταν, αν δεν περνούσε το μοίρασμα του κόσμου όπως το ήθελε, για το ενδεχόμενο μεταπολεμικής σύγκρουσης των συμμάχων. Η ρίψη των ατομικών βομβών στην ουσία αποτελεί την εκκίνηση του. Η αποκαθήλωση του Στάλιν από τον Χρουστσόφ, σηματοδοτεί το πέρασμα του Ψυχρού Πολέμου στη φάση του χρουστσοφικού αυθορμητισμού αλλά μετά την κρίση της Κούβας ακολούθησε μια περίοδος ελέγχου του αυθορμητισμού. Από τότε στην ουσία και ιδιαίτερα μετά την άνοδο του Ρέιγκαν και τον εξοπλιστικό συναγωνισμό δρομολογείται η πτώση συνολικά του Ανατολικού Μπλοκ. Η ματιά του συγγραφέα δεν είναι αμερικανοκεντρική, αλλά σφαιρική. Δεν ταυτίζει την ΕΣΣΔ με το απόλυτο κακό και αναδεικνύει τις παράξενες συμμαχίες με διαφόρους δικτάτορες και των δυο στρατοπέδων. Η γραφή του απολαυστική, σχεδόν μυθιστορηματική.

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ 

18/David Runciman Έτσι τελειώνει η Δημοκρατία; (μτφρ. Πέτρος Γεωργίου, εκδ. Πατάκη)

Παρά τη συνεχή επίκληση πολλών στη φράση του Μαρξ για την επανάληψη της ιστορίας ως φάρσα –μερικοί μάλιστα μιλούν και για επανάληψη από την πρώτη (sic) φορά– ο καθηγητής πολιτικής Ράνσιμαν υποστηρίζει πως η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως σ’ αυτήν δεν μπορούν να αναζητούνται αναλογίες με τη συγκυρία. Ο συγγραφέας αντίθετα με τις σειρήνες της «Αποκάλυψης» που προβλέπουν κατάρρευση του δυτικού πολιτισμού, υποστηρίζει πως παρά τους σοβαρούς κινδύνους που απειλούν τους θεσμούς μας, οι κοινωνίες μας αντέχουν. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι δημοκρατίες θα παραμένουν πάντα όπως τις γνωρίσαμε μέχρι τώρα. Η ιστορία μας τελειώνει το 2053 με την ανάδειξη στην Προεδρία των ΗΠΑ του Λι, θεωρούμενου ως πράκτορα της Κίνας.  Στην ομιλία του εγγυόταν πως οι ΗΠΑ θα παρέμεναν δημοκρατία εσαεί. Ίδωμεν.  

19/Γιάννης Λούλης Άνομος κόσμος – Πώς φτάσαμε στην εποχή Τραμπ (εκδ. Καστανιώτη)

Δεν γίνονται αυτά εδώ (μτφρ. Νίκος Μάντης) υποστήριζε ο μεγάλος συγγραφέας Σινκλέρ Λιούις, αποκλείοντας την άνοδο ενός αντιδημοκράτη στην προεδρία των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1930. Ο Έλληνας επικοινωνιολόγος προσεγγίζει σ’ αυτό το τελευταίο του βιβλίο το πώς φτάσαμε στο να γίνουν αυτά εκεί, αλλά όχι μόνο «εκεί», στο πώς γίνονται όλα αυτά που περιγράφονται ως κρίση της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού. Τι εξηγεί την άνοδο του ρεύματος της λαϊκίστικης άκρας Δεξιάς και που οδηγείται η Ευρώπη; Οι ανισότητες, η απαξίωση του πολιτικού προσωπικού, η ανομία, ο κυνισμός να μερικές μόνο από τις παραμέτρους που ενδυναμώνουν τους εχθρούς της δημοκρατίας. Στην επόμενη ημέρα οι φιλελεύθερες δημοκρατίες καλούνται να βρουν νέες ισορροπίες. Προς τα που όμως; Να το ζητούμενο. 

20/John Ralston Saul Η κατάρρευση του παγκοσμισμού και η επανεπινόηση του κόσμου (μτφρ. Γιώργος Πινάκουλας, εκδ. Ροές)

Ο Καναδός Τζον Ράλστον Σολ θεωρεί πως η 11η Σεπτεμβρίου 2001, μια δεκαετία και κάτι μετά την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ και το «τέλος της ιστορίας» του Φουκουγιάμα,  σηματοδότησε το τέλος της παγκοσμιοποίησης και το τέλος της πίστης στον παγκόσμιο φιλελευθερισμό. Το δυνατό σημείο της μελέτης του είναι η απογύμνωση της παγκοσμιοποίησης από το επιχείρημα ότι αυτή ήταν μόνο μια αντικειμενική διαδικασία που έπρεπε κανείς ή να προσαρμοστεί ή να σβήσει. Αμφιλεγόμενη όμως είναι εκείνη η ανάλυσή του που δεν βρίσκει καμία αντικειμενική διαδικασία στην ανάπτυξη του παγκοσμισμού, καταλήγοντας έτσι στο συμπέρασμα ότι ο κόσμος μας μεταβαίνει ανεπιστρεπτί στην επαναβεβαίωση της εξουσίας του εθνικού κράτους και την υπεροχή της πολιτικής και της βίας επί της οικονομίας. Ένα βιβλίο που προβληματίζει και αξίζει να συζητηθεί, αν και σε μερικά σημεία τα δέντρα της κριτικής ξεχνούν το δάσος.

+1

21/Τάκης Καμπύλης Γίγαντες και φασόλια (ή Δεν γίνονται αυτά εδώ) (εκδ. Καστανιώτη)

Ο δημοσιογράφος Τάκης Καμπύλης ξεκινά μεταφέροντάς μας σ’ ένα δυστοπικό μέλλον (παραλίγο να γίνει και πραγματικότητα). Στη διαλυμένη μετά την αποχώρησή της από το ευρώ Ελλάδα, δολοφονείται ο αρχηγός των Ελλήνων νεοφασιστών από μια ομάδα αναρχικών, τους Α.Σ. (Άγνωστοι Στρατιώτες). Πριν όμως φτάσουμε εκεί, υπάρχει μια άλλη ή μια παράλληλη ιστορία. Πριν από την κατάρρευση του ευρώ μια ομάδα πέντε φίλων αναλαμβάνει μια δημοσιογραφική έρευνα για λογαριασμό ενός Τούρκου λαθρέμπορου με στόχο να ανακαλύψει τα λείψανα του πρώτου αναρχικού τρομοκράτη στην ιστορία του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Κόκαλα που υποτίθεται είναι θαμμένα κάτω από το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη. Στη διάρκεια της έρευνας η δημοσιογραφική ομάδα θα οδηγηθεί μέσα από διαφορετικούς δρόμους στο να ενώσει το παζλ κομματιών που συνθέτουν το τοπίο του ελληνικού αναρχισμού, την ατομική του τρομοκρατική δράση, τις διώξεις του από την Αριστερά αλλά και από το επίσημο κράτος ακόμη περισσότερο. Το τελικό αποτέλεσμα επιφυλάσσει εκπλήξεις.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ είναι συγγραφέας και δρ Κοινωνιολογίας. 
Τελευταίο βιβλίο του, η μελέτη «Το πρωτείο της δημοκρατίας – Σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» (εκδ. Αλεξάνδρεια).