Φρόιντ - Σπινόζα: Αλληλογραφία 1676-1938

Όταν ο Φρόιντ ανακοίνωσε στον φίλο του Ρομαίν Ρολλάν ότι σκοπεύει να γράψει μια σειρά κειμένων για τον Μωυσή, εκείνος του συνέστησε να διαβάσει τη Θεολογικοπολιτική Πραγματεία. Ο Φρόιντ θαύμαζε τον Σπινόζα... από μακριά, χωρίς να τον έχει ποτέ διαβάσει. Σε ηλικία ογδόντα ετών αποφασίζει πλέον να το επιχειρήσει και αντλεί από το έργο του Εβραίου αιρετικού την ορμή για να «εκκοσμικεύσει» -να καταστήσει κοσμική- τη μορφή του Μωυσή. Επιθυμώντας ωστόσο να ξέρει τι θα είχε σκεφτεί για τον Μωυσή του και ο ίδιος ο Σπινόζα, του απευθύνει, με διακόσια εξήντα χρόνια απόσταση, μια επιστολή. Ο Σπινόζα, έκπληκτος και γοητευμένος, του απαντά. Έτσι αρχίζει μια ανταλλαγή δεκαέξι επιστολών, των οποίων η ένταση, η εξομολογητική διάθεση, η ποικιλία και η καινοτομία σταδιακά κορυφώνονται.

Σπινόζα και Φρόιντ έχουν επιτέλους βρει ο ένας στο πρόσωπο του άλλου έναν ισότιμο συνομιλητή σε πείσμα και ακριβώς εξαιτίας των τεράστιων αποκλίσεών τους σε μεγάλα θέματα (το πρωτείο του ναρκισσισμού, το εύρος ισχύος του οιδιπόδειου συμπλέγματος, τα πήγαιν' έλα μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου, κ.λπ.). Έχουν ωστόσο ένα σημείο ουσιαστικής σύγκλισης, και αυτό είναι η βαθιά πεποίθησή τους ότι δεν υπάρχει καμιά εξουσία ανώτερη από τη Φύση, δεν υπάρχουν Πατέρες της ανθρωπότητας εκτός από εκείνους που ορίζει η ίδια στον εαυτό της, δεν υπάρχει κανένα μυστήριο, μόνον αινίγματα προς επίλυση μέσω του Ορθού Λόγου.

Οι δύο άνδρες ξέρουν ότι είναι κοντά στον θάνατο, γι' αυτό και αδιαφορούν για τα προσχήματα, μιλούν απροκάλυπτα για ό,τι καίρια τους ενδιαφέρει. Η γνώση, η σωτηρία μέσω του Ορθού Λόγου ή της θρησκείας, η μοίρα των Εβραίων, η ψυχοθεραπεία, η οικογενειακή τους ιστορία, η θέση των γυναικών: ένας καταιγισμός θεμάτων που απαντώνται ή αποσιωπώνται, προς απόλαυση του πραγματικού αποδέκτη αυτών των επιστολών, που είναι ο αναγνώστης.