Πόσο καλά γνωρίζουμε το σώμα μας και γιατί συχνά μάς στέλνει αδιάγνωστα σήματα πόνου; Επιλέγουμε τρία πρόσφατα βιβλία που με στοχαστική και επιστημονική γλώσσα προσπαθούν να «ξεκλειδώσουν» τα αθέατα σημεία του ανθρώπινου κορμιού. Κεντρική εικόνα: Πίνακας του Γιώργου Ρόρρη (λεπτομέρεια).
Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος
Το σώμα θυμάται. Το σώμα στέλνει τα δικά του σημάδια που εκφράζονται συχνά σε μια γλώσσα σκληρή, την οποία εμείς αντιλαμβανόμαστε ως πόνο. Δεν είναι βέβαιο πως κρύβεται κάποια παθολογία πίσω από όλους αυτούς τους επώδυνους χτύπους που ηχούν μέσα μας.
Επιλέγουμε τρία βιβλία που συνδυάζουν την υλικότητα της ύπαρξής μας (ήτοι: το σώμα μας) με το άλγος και πώς αυτό επηρεάζει και καθορίζει ολόκληρη τη ζωή μας.
Αθέατος πόνος, Έμιλι Γουέλς (μτφρ. Βαγγέλης Προβιάς, εκδ. Ίκαρος)
Η Έμιλι Γουέλς από μικρή έμαθε να ζει μέσα στον κόσμο του μπαλέτου. Μαγικός, συνήθως, για τα περισσότερα κορίτσια, αυτός ο κόσμος ενδέχεται να προκαλέσει πλήθος σωματικών περιπλοκών. Σε εκείνη συνέβη κάτι τέτοιο.
Από τα παιδικά της χρόνια έμαθε να ζει με αφόρητους πόνους που δεν μπορούσε να εξηγήσει από πού προέρχονταν. Θεώρησε πως η πηγή τους ήταν η σχέση της με το χορό και τις δεσμευτικές απαιτήσεις του.
Χρειάστηκε να επισκεφθεί πολλούς γιατρούς διαφορετικών ειδικοτήτων για να βρει ανακούφιση, αλλά σχεδόν όλοι της απαντούσαν πως όλα αυτά προέρχονταν από το μυαλό της. Σαν να λέμε: αδιέξοδο.
Τούτο το βιβλίο είναι η καταγραφή της διαδρομής ενός πόνου που θεριεύει και κυριεύει την ύπαρξη. Με ύφος στοχαστικό και φιλοσοφικό, η Γουέλς αντλεί σκέψεις και συμπεράσματα από τον Φρόιντ, την Σόνταγκ κι άλλους σημαντικούς διανοητές με σκοπό να βρει την άκρη του νήματος.
Από τους «υστερικούς» ασθενείς του Παρισιού του 19ου αιώνα έως τους σημερινούς θεραπευτές (ολιστικούς και μη) του Λος Άντζελες, αυτό το «ημερολόγιο πόνου» θέτει ένα βασικό ερώτημα: πώς μπορούμε να αποτυπώσουμε λεκτικά κάτι που ανήκει στη σφαίρα του ιδιωτικού, αλλά με κάποιο τρόπο ανήκει και στη δημόσια σφαίρα;
Με ποιες λέξεις θα μετρήσουμε κάτι που ποσοτικά μόνο ο ασθενής είναι σε θέση να καταγράψει, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να οριστεί και με αντικειμενικό τρόπο;
Το αθέατο σώμα, Ντάνιελ Μ. Ντέιβις (μτφρ. Μαριλένα Παπαϊωάννου, εκδ. ΠΕΚ)
Τύχη ή επιστήμη; Πάνω σε τι θα εναποθέσουμε το τρωτό μας σώμα; Γνωρίζουμε πως δεν είμαστε αιώνιοι, είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε πως κάθε μέρα που περνάει από πάνω μας επιτείνει τη φθορά.
Τι θα συνέβαινε, όμως, αν για όλα αυτά είχαμε στο… τσεπάκι μας το κατάλληλο αντίδοτο; Αν ξέραμε, ας πούμε, ποια μορφή καρκίνου ενδέχεται να μας χτυπήσει την πόρτα ή ποιες τροφές είναι κατάλληλες για το μικροβίωμά μας;
Το βιβλίο του Ντάνιελ Μ. Ντέιβις λειτουργεί με διττό τρόπο: εκφράζει με απλά λόγια και με συγκεκριμένα παραδείγματα την ευγνωμοσύνη που πρέπει να δείχνουμε οι άνθρωποι προς τις εξελίξεις της επιστήμης και ιδιαιτέρως του τομέα της ανθρώπινης βιολογίας.
Ταυτόχρονα αποκαλύπτει πολλά από τα μυστικά του σώματός μας («γωνίες» αθέατες κι όμως σημαντικές) κάτι που θα μας δώσει τη δυνατότητα να έρθουμε αντιμέτωποι με επιλογές που ως τώρα δεν τις θεωρούσαμε υπαρκτές, άρα δεν γνωρίζαμε τις συνέπειές τους.
Ο συγγραφέας εξετάζει λεπτομερώς έξι πρόσφατες σημαντικές ανακαλύψεις, οι οποίες αφορούν αντίστοιχα θεματικά πεδία: το μεμονωμένο κύτταρο, το έμβρυο, τα όργανα και τα συστήματα του σώματος, τον εγκέφαλο, το μικροβίωμα και το γονιδίωμα.
Ο Ντέιβις είναι βραβευμένος επιστήμονας και ως τέτοιος δεν επικαλείται ιδανικές λύσεις ούτε δίνει απαντήσεις σε όλα. Μιλάει για όσα έχουν ανακαλυφθεί ως τώρα και τα οποία είναι ικανά να «χτίσουν» μια νέα σχέση με το σώμα μας.
Από το σωματικό στο συμβολικό, Συλλογικό (μτφρ. Κατερίνα Μαλίχιν, Σταύρος Κουβαράς, εκδ. Πεδίο)
Πόσο συχνά έχουμε ακούσει από άλλους ή έχουμε διανοηθεί για τον εαυτό μας πως οι πόνοι του σώματος προέρχεται από μια αθέατη ρίζα που η κλασική ιατρική δεν μπορεί να βρει και να θεραπεύσει;
Ο όρος «ψυχοσωματικοί πόνοι» είναι οικείος σε πολύ κόσμο, ιδιαιτέρως στη σύγχρονη εποχή που με την περιπλοκότητά της μετατρέπει συχνά τους ανθρώπους σε οιονεί ασθενείς.
Το συγκεκριμένο βιβλίο ιχνηλατεί τις ιστορικές θεωρητικές καταβολές της ψυχοσωματικής στην ψυχανάλυση και παράλληλα παρουσιάζει πώς κλινικοί με ψυχαναλυτική εκπαίδευση έχουν επιχειρήσει να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν ασθενείς με σύνθετα ψυχοσωματικά συμπτώματα.
Το επίσης σημαντικό που αναδεικνύει αυτό το βιβλίο είναι η επανεξέταση της σχέσης που έχει ο νους με το σώμα μας.
Επεξεργάζεται θεωρητικά και κλινικά ζητήματα από μια ευρεία και συνθετική οπτική, καθώς οι ψυχοσωματικοί ασθενείς δεν αναμένεται να ωφεληθούν περισσότερο ούτε με τη δίχως διακρίσεις αποδοχή εντυπωσιακών νέων ευρημάτων ούτε με την απόρριψη καθιερωμένων τρόπων για την κατανόησή τους.
Το βιβλίο, λοιπόν, αντιπροσωπεύει μια προσέγγιση που αξιοποιεί τόσο την πλούσια ιστορία του παρελθόντος όσο και το συναρπαστικό νέο έργο στις νευροεπιστήμες.
＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.
