Μεγάλη Βρετανία, Ισπανία, Ισλανδία, Γαλλία και ξανά Ισπανία είναι οι τόποι και οι γλώσσες των πέντε αστυνομικών βιβλίων για τους λάτρεις του είδους.
Της Χίλντας Παπαδημητρίου
Πέντε μεταφρασμένα αστυνομικά μυθιστορήματα που ξεχωρίζουν.
«Οχτώ ντετέκτιβ» του Alex Pavesi
(μτφρ. Γιώργος Μπαρουξής, Μεταίχμιο)
Η επιμελήτρια εκδόσεων Τζούλια Χαρτ επισκέπτεται ένα μονήρη συγγραφέα σ’ ένα αδιευκρίνιστο νησί, όπου ο τελευταίος έχει βρει καταφύγιο μετά την εμπορική αποτυχία της συλλογής του από επτά αστυνομικά διηγήματα. Έχουν περάσει είκοσι χρόνια από τότε, και ο εκδότης για τον οποίο εργάζεται η Τζούλια θέλει να εξασφαλίσει τα δικαιώματα για μια ανατύπωση της συλλογής. Επιπλέον, έχοντας διαβάσει πολύ προσεκτικά τα διηγήματα, η Τζούλια έχει εντοπίσει αβλεψίες και μικρά πραγματολογικά λάθη τα οποία θέλει να συζητήσει με τον συγγραφέα, Γκραντ Μακάλιστερ. Εκείνος, ένας μεσόκοπος και κουρασμένος άντρας, θέλει απλώς να ξεμπερδεύει. Άλλωστε, είχε γράψει τα διηγήματα σαν επιβεβαίωση της μαθηματικής θεωρίας του, στο δοκίμιο οι Μεταθέσεις στην αστυνομική λογοτεχνία − μια θεωρία για τους κανόνες που πρέπει να διέπουν «ένα μυστήριο φόνου». Η Τζούλια αρχίζει να του διαβάζει τα διηγήματα, μαζί με τις παρατηρήσεις της. Υποτίθεται ότι αυτά είχαν γραφεί το 1940, και οι Οχτώ ντετέκτιβ διαδραματίζονται μετά από είκοσι έτη − δηλαδή, το 1960 χοντρικά.
Η πρώτη απορία του προσεκτικού αναγνώστη είναι γιατί μιλάμε για επτά διηγήματα και οχτώ ντετέκτιβ; Οι απορίες πολλαπλασιάζονται όσο διαβάζουμε, μαζί με την Τζούλια, την πρώτη εκδοχή των ιστοριών. Η καθεμία είναι γραμμένη βάση ενός προτύπου της κλασικής αστυνομικής λογοτεχνίας: υπάρχει μυστήριο κλειστού δωματίου (locked-room mystery), κλασικό whodunit, μια μεταφυσική ιστορία, ένα ειδεχθές έγκλημα με πολλούς υπόπτους, ακόμα και μια ιστορία στο ύφος του Και δεν έμεινε κανένας, της Άγκαθα Κριστι. Ο κύριος Μακάλιστερ λέει προς το τέλος του βιβλίου: «Ο κύριος σκοπός ενός μυστηρίου φόνου είναι να δώσει στους αναγνώστες του μια χούφτα υπόπτων και την υπόσχεση ότι σε εκατό σελίδες περίπου θα αποκαλυφθεί ότι ένας ή περισσότεροι είναι δολοφόνοι».
Τα περισσότερα βιβλία της Χρυσής Εποχής του κλασικού αστυνομικού μυθιστορήματος ακολουθούσαν τη συνταγή του περίφημου Δεκαλόγου του συγγραφέα Ronald Knox. Στους Οχτώ ντετέκτιβ, ο Βρετανός Alex Pavesi ανατρέπει όσα θεωρούμε δεδομένα στην αστυνομική λογοτεχνία, το μοναδικό ίσως λογοτεχνικό αφήγημα που ανθίσταται στις επιταγές της μεταμυθοπλασίας [όπου ως «μεταμυθοπλασία» επιλέγουμε τον ορισμό που εστιάζει «στον έντονα αυτοαναφορικό χαρακτήρα ενός έργου και επισύρει την προσοχή του αναγνώστη στο καθεστώς του έργου τέχνης ως τεχνούργημα, ως γλωσσική κατασκευή»]. Ωστόσο, χρειάζεται απίστευτη μαεστρία στην ανατροπή των κανόνων αυτών, αλλιώς το οικοδόμημα της πλοκής καταρρέει.
Ο Pavesi τα καταφέρνει μέχρις ενός σημείου. Τα εγκιβωτισμένα διηγήματα διαθέτουν την απλοϊκότητα των πρώτων αστυνομικών ιστοριών, κι αυτό τα κάνει απολαυστικά. Η τελευταία μεγάλη ανατροπή, όμως, είναι τελείως τραβηγμένη από τα μαλλιά και κουβαλάει την politically correct ηθική των ημερών μας. Οι Οχτώ ντετέκτιβ απευθύνονται περισσότερο στους μελετητές του αστυνομικού είδους και των παραφυάδων αυτού, παρά σε όσους αναζητούν μια ρεαλιστική αστυνομική αφήγηση.
«Η Κόκκινη Βασίλισσα» του Juan Gómez - Jurado
(μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου, Κλειδάριθμος)
Ο Γιον Γκουτιέρεθ υπηρετεί ως επιθεωρητής στην αστυνομία του Μπιλμπάο και είναι γκέι. Εντούτοις, ο λόγος που ξαφνικά κινδυνεύει με οριστική απόλυση δεν είναι οι σεξουαλικές επιλογές του αλλά η καλή του καρδιά. Τότε εμφανίζεται μυστηριωδώς ένας μυστηριώδης άντρας ονόματι Μεντόρ, ο οποίος του υπόσχεται να φροντίσει την αποκατάστασή του στο Σώμα αν πείσει την Αντόνια Σκοτ να επιστρέψει στην ενεργό δράση. Αυτή η ιδιοφυής κυρία που συνεργαζόταν κάποτε με την αστυνομία της Μαδρίτης στην εξιχνίαση εγκλημάτων, παρότι δεν ήταν αστυνομικός ή εγκληματολόγος, έχει αποσυρθεί από τα εγκόσμια καθώς πάσχει από σοβαρή κατάθλιψη. Στην πρώτη αυτή συνεργασία τους (στα ισπανικά έχουν κυκλοφορήσει άλλες δύο περιπέτειες του αταίριαστου ζεύγους), τους αναθέτουν την απαγωγή και τον φόνο του νεαρού γόνου μιας πλούσιας οικογένειας, καθώς και την απαγωγή μιας επίσης νεαρής και πλούσιας κοπέλας.
Το σύγχρονο ισπανικό αστυνομικό μυθιστόρημα ακολουθεί δύο τελείως διαφορετικές πορείες. Από τη μία έχουμε τους επιγόνους του Μανόλο Μονταλμπάν, οι οποίοι αναζητούν τις λύσεις εγκλημάτων με πολιτικές διαστάσεις (Juan Madrid, Alexandro M. Gallo, Carme Riera), και από την άλλη τους θαυμαστές της σκανδιναβικής σχολής που όλο πληθαίνουν (Dolores Redondo, οι τρεις άντρες συγγραφείς που γράφουν με το ψευδώνυμο Carmen Mola). Ο Juan Gomez-Jurado αποπειράται να ισορροπήσει στο μεταίχμιο των δύο σχολών, επενδύοντας με στοιχεία από τις κωμωδίες του Αλμοδόβαρ την εμμονή του με τους ψυχοπαθείς κακούς και την κάπως επιφανειακή κοινωνική κριτική του. Παρότι ο γκέι επιθεωρητής μάς γίνεται συμπαθής χάρη στα μικρά και μεγάλα ελαττώματά του, η Αντόνια Σκοτ είναι απωθητική και ελάχιστα ρεαλιστική λόγω της υπερβολικής ευφυίας της. Στα μεγάλα ατού του βιβλίου ανήκει η γοητευτική πλευρά της Μαδρίτης, αλλά και οι επικίνδυνες γωνιές της.
«Η ομίχλη» του Ragnar Jónasson
(μτφρ. Βίκυ Αλυσσανδράκη, Καστανιώτης)
Επιστρέφουμε στη γνωστή μας επιθεωρήτρια Χούλντα (της οποίας κάναμε τη γνωριμία στο Σκοτάδι και το Νησί). Ο συγγραφέας διάλεξε μια περίεργη πορεία για την ηρωίδα του, αφού πρώτα μας τη σύστησε σχεδόν ηλικιωμένη, κοντά στη συνταξιοδότηση (Σκοτάδι), κατόπιν στο απόγειο της σταδιοδρομίας της (Νησί), ενώ τώρα μας στέλνει στο 1987, τότε που η Χούλντα ήταν ακόμα μια νέα, πολλά υποσχόμενη αστυνομικός. Η υπόθεση που αναλαμβάνει στην Ομίχλη είναι η δολοφονία ενός μεσόκοπου ζευγαριού στην αγροικία τους, σε μια έρημη γωνιά της πιο απόμακρης περιοχής της Ισλανδίας. Τιμωρήθηκαν επειδή την παραμονή των Χριστουγέννων, στη διάρκεια μιας χιονοθύελλας είχαν την καλοσύνη να προσφέρουν καταφύγιο σ’ έναν άγνωστο που ζήτησε τη βοήθειά τους.
Εδώ έχουμε ένα καθαρό whydunit, και ο συγγραφέας εστιάζει στο πώς μια σειρά τυχαίων γεγονότων μπορεί να καταστρέψει τη ζωή ενός αθώου. Οι φόνοι του ζεύγους και η εξαφάνιση μιας εικοσάχρονης κοπέλας από το Ρέικιαβικ συνδυάζονται, όπως συμβαίνει συχνά στην αστυνομική μυθοπλασία, με την προσωπική ζωή της Χούλντα, και η κλειστοφοβική ατμόσφαιρα των ασταμάτητων χιονοπτώσεων δημιουργεί τρόμο και ανατριχίλα στον αναγνώστη.
«Αρένα» της Négar Djavadi
(μτφρ. Γιάννης Καυκιάς, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου)
Η αγωνιώδης αφήγηση μιας σειράς από αλυσιδωτά περιστατικά που οδηγούν τις ανατολικές συνοικίες του Παρισιού στο χάος. Όλα ξεκινούν με την κλοπή του κινητού του Μπενζαμέν Γκροσμάν, διευθυντικού στελέχους μιας τηλεοπτικής πλατφόρμας, και το επακόλουθο κυνήγι του πιθανού κλέφτη, του νεαρού Ισά. Στο γκέτο των Αφρικανών μεταναστών, δολοφονείται ένα άλλο νεαρό αγόρι, ο Γκαμπριέλ. Μια επίλεκτη ομάδα αστυνομικών με επικεφαλής τη Σαμ, αστυνομικίνα Τουρκικής καταγωγής, καταστρέφει τον πρόχειρο καταυλισμό των άστεγων Κούρδων και βρίσκει νεκρό τον Ισά. Η έφηβη Καμίλ κινηματογραφεί με το κινητό της την εύρεση του νεκρού και την κάνει βάιραλ. Μια άτυχη κίνηση της Σαμ θα οδηγήσει στα άκρα την υφέρπουσα ένταση και την κρυμμένη βία.
Αυτό το γρήγορο, πολύχρωμο και πολυπολιτισμικό νουάρ δεν έχει καμία σχέση με τα κομψά γαλλικά roman policier του προηγούμενου αιώνα. Η συγγραφέας είναι Ιρανή, παιδί οικογένειας διανοουμένων που ζήτησε καταφύγιο στη Γαλλία καθώς κινδύνευε από τον Σάχη αλλά και από το καθεστώς του Χομεϊνί. Γνωρίζοντας από πρώτο χέρι τον διαρκή πόλεμο που διεξάγεται ανάμεσα στις τάξεις, τις φυλές και τα φύλα στο Παρίσι του 21ου αιώνα, η Djavadi, δηλωμένη θαυμάστρια του Dennis Lehaine και του Elmore Leonard, περιγράφει με κινηματογραφική ματιά τα αδιέξοδα που πυροδοτούν τις τραγωδίες όπως εκείνη του Μπατακλάν. Πολιτικό και ρεαλιστικό μυθιστόρημα, για αναγνώστες χωρίς αυταπάτες.
«Σπουδή στο μαύρο – Η “προϊστορία” του Σέρλοκ Χολμς» του José Carlos Somoza
(μτφρ. Χριστίνα Θεοδωροπούλου, Πατάκης)
Θέλοντας να ξεφύγει από το Λονδίνο και τις προσωπικές της δυσκολίες, η νοσηλεύτρια Ανν ΜακΚάρεϊ δέχεται να αναλάβει τη φροντίδα ενός ασθενούς σε μια ιδιωτική ψυχιατρική κλινική στο Σάουθσι. Ο ασθενής της, γνωστός σε όλους ως «κύριος Χ», έχει ένα ανεξήγητο ταλέντο στην εξιχνίαση μικρών και μεγάλων αστυνομικών γρίφων χωρίς να εγκαταλείπει ποτέ το δωμάτιό του, το οποίο είναι μονίμως σκοτεινό. Όταν μια σειρά από ειδεχθείς φόνους θα αρχίσει να τρομοκρατεί την ευρύτερη περιοχή του Πόρτσμουθ, η Ανν θα βρει έναν απρόσμενο συμπαραστάτη στο πρόσωπο ενός νεαρού γιατρού ονόματι Άρθρουρ Κόναν Ντόιλ. Μαζί θα προσπαθήσουν να αποκρυπτογραφήσουν τα αινίγματα του κυρίου Χ για να εξιχνιάσουν τους φόνους αυτούς.
Ο ιδιοφυής ψυχίατρος και συγγραφέας Χοσέ Κάρλος Σομόθα εγκαινιάζει με αυτό το μυθιστόρημά του μια τριλογία εμπνευσμένη από τις περιπέτειες του Σέρλοκ Χολμς. Η Σπουδή στο Μαύρο είναι ένα πρίκουελ, κατά κάποιο τρόπο, της Σπουδής στο Κόκκινο, του πρώτου βιβλίου του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ με ήρωα τον Σέρλοκ Χολμς. Έχοντας μελετήσει σε βάθος τη βικτωριανή εποχή, τα ήθη και τα προβλήματα που μάστιζαν τις λιγότερο προνομιούχες τάξεις, ο Σομόθα δημιουργεί μια πειστική αναπαράσταση του τέλους του 19ου αιώνα, δοσμένη με αρκετό χιούμορ και αναφορές στα βιβλία του Κόναν Ντόιλ, όπως είναι η ανάθεση του ρόλου του δόκτορα Γουότσον στην Ανν ΜακΚάρεϊ.
＊ Η ΧΙΛΝΤΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ είναι μεταφράστρια και συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο, το αστυνομικό μυθιστόρημα «Ένοχος μέχρι αποδείξεως του εναντίου» (εκδ. Μεταίχμιο).
