alt

Για τη συλλογή με κείμενα του Ουμπέρτο Έκο «Χρονικά μιας ρευστής κοινωνίας» (μτφρ. Έφη Καλλιφατίδη, εκδ. Ψυχογιός).

Του Βαγγέλη Γραμματικόπουλου

Όταν ο Ουμπέρτο Έκο άφηνε τον περασμένο Φεβρουάριο την τελευταία του πνοή σε ηλικία 84 ετών, όλοι γνώριζαν ότι είχε κληροδοτήσει στον κόσμο που άφηνε πίσω του ένα μεγάλο σε έκταση και ποιότητα έργο. Τι ιδιότητα να του αποδώσει κανείς; Καθηγητής στην έδρα της σημειωτικής στη Μπολόνια, συγγραφέας μυθιστορημάτων, μελετητής της μεσαιωνικής φιλοσοφίας και θεωρητικός της λογοτεχνίας. Οι παρεμβάσεις του σε οτιδήποτε άπτεται της πολιτιστικής, πολιτικής και κοινωνικής ζωής της χώρας του αλλά και ολόκληρου του σύγχρονου κόσμου τον κατέστησαν σημαντικό αναλυτή πολυποίκιλων σημερινών ζητημάτων και του προσέδωσαν τον χαρακτηρισμό του παντογράφου (tuttografo).

Αυτό το γνώρισμά του χαρακτηρίζει περισσότερο από όλα τα άλλα το τελευταίο του βιβλίο, που εκδόθηκε μετά θάνατον, και αποτελείται από διακόσια και πλέον επιλεγμένα χρονογραφήματα που δημοσίευσε στο εβδομαδιαίο περιοδικό «L' Espresso» σε διάστημα 15 ετών (2000-2015). Με τη γνωστή παιγνιώδη διάθεσή του εμπνεύστηκε το όνομα της στήλης του Le bustine di Minerv(Τα φακελάκια της Αθηνάς) από την ιταλική φίρμα σπιρτόκουτων Minerva, που διατηρούσε στη συσκευασία δύο ειδικά διαμορφωμένους χώρους για να σημειώνει κανείς σύντομες σκέψεις του. Κάπως έτσι κατέγραφε εκεί ο Έκο ό,τι σκόρπιο περνούσε από το μυαλό του, γέννημα της επικαιρότητας ή της ανεξάντλητης μνήμης του.

Αυτή η προσωρινή εποχή στην οποία ζούμε αποτελεί τη μεταβατική περίοδο από το παρελθόν σε ένα υπό κατασκευή παρόν δίχως όνομα, όπου τα πάντα είναι ρευστά και τα σημεία αναφοράς απουσιάζουν.

Ο τίτλος που φέρει η συλλογή με τις bustine του, Χρονικά μιας ρευστής κοινωνίας, αιτιολογείται από το γεγονός ότι οι περισσότερες από αυτές αποτυπώνουν στοχασμούς πάνω στα φαινόμενα της «ρευστής κοινωνίας» μας. Ο όρος αυτός, που εξετάζεται στην πρώτη bustina του βιβλίου, αναφέρεται στις μελέτες του, επίσης πρόσφατα αποβιώσαντα, κοινωνιολόγου Ζίγκμουντ Μπάουμαν για το ρεύμα του μεταμοντέρνου, που διαδέχθηκε τον μοντερνισμό για να συμπεριλάβει διάφορα φαινόμενα της ανθρώπινης ενέργειας (λογοτεχνία, φιλοσοφία, αρχιτεκτονική) και να προσδιορίσει ιδιαίτερες εκφάνσεις της σημερινής πραγματικότητας (κρίση του κράτους, κρίση των ιδεολογιών, ξέφρενος ατομικισμός, υποκειμενισμός), διαθέτοντας τη μηδενιστική τάση να προσβάλλει οτιδήποτε επιχειρεί να επιβάλλει ένα πρότυπο τάξης του κόσμου. Αυτή η προσωρινή εποχή στην οποία ζούμε αποτελεί τη μεταβατική περίοδο από το παρελθόν σε ένα υπό κατασκευή παρόν δίχως όνομα, όπου τα πάντα είναι ρευστά και τα σημεία αναφοράς απουσιάζουν. Η ρευστή φύση της σύγχρονης πραγματικότητας αντικατοπτρίζεται πλήρως και στα αινιγματικά λόγια του Πλούτωνα «Pape Satan, Pape Satan Aleppe» (Κόλαση, VII, 1), που αναφέρει ο Δάντης στη Θεία Κωμωδία, τα οποία χρησιμοποιεί ο Έκο στον υπότιτλο της συλλογής του και αμέτρητο πλήθος σχολιαστών και μεταφραστών επιζητεί αιώνες τώρα να της αποδώσει συγκεκριμένο και διαυγές νόημα. Αντίστοιχα, λοιπόν, σύμφωνα με τον διάσημο Ιταλό, και η σύγχρονη εποχή διαφεύγει κάθε νοήματος και σταθερότητας.

Η αλήθεια είναι ότι ο Έκο ουδέποτε αποποιήθηκε τον ρόλο του διανοητικού ανθρώπου που επιχειρεί να κατανοήσει τα διαρκώς μεταβαλλόμενα κοινωνικά και πολιτιστικά φαινόμενα των καιρών μας καθοδηγούμενος από την ανθρώπινη περιέργεια και λογική που διανθίζονται παράλληλα από καλή αίσθηση του χιούμορ. Το διαπιστώνει κανείς λαμβάνοντας υπόψη την πλέον των 60 χρόνων ενεργή και αντικομφορμιστική παρουσία του σε όλους τους δημόσιους διαλόγους στην Ιταλία. Με την ίδια οξύτητα καταπιάνεται στις bustine του, που χάριν ευκολίας έχουν ταξινομηθεί σε 14 κεφάλαια, με όλα τα οικεία πρόσωπα της ρευστής κοινωνίας μας. Κι όπως όλα τα φαινόμενα, είναι ανοιχτά σε διαφορετικές ερμηνείες και προσεγγίσεις.

Ο αναγνώστης διακρίνει την κριτική στάση του Έκο -που προσιδιάζει στη ρουσσωική regression- απέναντι στην καλπάζουσα τεχνολογική πρόοδο των καιρών μας, δεδομένου ότι ένα συνεχές upgrading δεν συνιστά απαραίτητα πρόοδο, ωθώντας μας ουσιαστικά να κινούμαστε «με το βήμα του κάβουρα». Σε άλλο σημείο επισημαίνει ότι ζούμε σε μια κοινωνία του φαίνεσθαι, όπου οι πάντες επιζητούν θεατές για τα έργα τους και προκειμένου να μην περάσουν μια αβάσταχτη ζωή στην αφάνεια και την ανωνυμία είναι ικανοί να προβούν σε μια γκάμα ενεργειών που περιλαμβάνει από ειδεχθείς πράξεις μέχρι οικειοποίηση του ρόλου του τρελού του χωριού. Το διαδίκτυο, το twitter, τα κινητά τηλέφωνα και τα massmedia περνούν από το μικροσκόπιό του και συνιστούν ένα σύγχρονο πρίσμα μέσα από το οποίο γίνεται δεκτή η σημερινή πραγματικότητα. Είναι προφανές ότι μια αισθητή αλλαγή έχει λάβει χώρα στον Έκο. Ενώ ο ίδιος αποτέλεσε έναν από τους πρώτους στοχαστές-ακαδημαϊκούς που είδε με ενθουσιασμό τη μαζική ποπ κουλτούρα, η στάση του απέναντί της τα τελευταία χρόνια διαφαίνεται σαφώς επικριτικότερη.

Στοχασμοί με φιλοσοφικό ή θρησκευτικό περιεχόμενο, σκέψεις για τον θάνατο, το μίσος, την αγάπη, τη λογοτεχνία, την παιδεία ή την ηλιθιότητα και την τρέλα, ξεπηδούν με οποιαδήποτε αφορμή και μας χαρίζουν σύντομες, διεισδυτικές αναλύσεις, απολαυστικά ταξίδια στον χρόνο και τον χώρο και αμέτρητες παραπομπές.

Για να αποφευχθούν οι παρεξηγήσεις, ο Έκο δεν διατείνεται ότι ζούμε σε μια κοινωνία που οδεύει ολοταχώς προς την κατάπτωση. Σε κάθε εποχή κάνουν την εμφάνισή τους τέτοια φαινόμενα: εγκληματικότητα, ρατσισμός, τρομοκρατία, θεωρίες συνωμοσίας κ.ά. Μόνο που σήμερα εμφανίζονται με τους όρους της σύγχρονης πραγματικότητας. Κι αν ο λαϊκιστής Μπερλουσκόνι ήταν ένα νεοκαπιταλιστικό προϊόν της υπερκαταναλωτικής σύγχρονης Ιταλίας, οι εξτρεμιστές νεοφασίστες της Λέγκας του Βορρά κάτι θα πρέπει να θυμίζουν στους προσφιλείς μας γείτονες από το πρόσφατο παρελθόν της χώρας. Το ανησυχητικό, κατά τον Έκο, είναι ότι η σχέση μας με το παρελθόν έχει αλλάξει και ισοπεδώνεται διαρκώς από ένα ατέρμονο παρόν που διαχέεται μέσα από την ατελείωτη και αποχαυνωτική ροή άχρηστων πληροφοριών.

Ανάμεσα στα άλλα όμως ο Έκο καταπιάνεται και με ζητήματα διαχρονικού χαρακτήρα. Σε αυτά τα χρονογραφήματα, τελευταίο δείγμα του έργου του, συγκλίνουν με μοναδικό τρόπο όλες οι ιδιότητες του: του ακαδημαϊκού μελετητή, του φιλοσόφου και του λογοτέχνη. Στοχασμοί με φιλοσοφικό ή θρησκευτικό περιεχόμενο, σκέψεις για τον θάνατο, το μίσος, την αγάπη, τη λογοτεχνία, την παιδεία ή την ηλιθιότητα και την τρέλα, ξεπηδούν με οποιαδήποτε αφορμή και μας χαρίζουν σύντομες, διεισδυτικές αναλύσεις, απολαυστικά ταξίδια στον χρόνο και τον χώρο και αμέτρητες παραπομπές που οφείλονται στην αστείρευτη ευρυμάθεια του Ιταλού δασκάλου. 

* Ο ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΠΟΥΛΟΣ είναι φιλόλογος. 


altΧρονικά μιας ρευστής κοινωνίας
Pape Satan Aleppe
Ουμπέρτο Έκο
Μτφρ. Έφη Καλλιφατίδη
Εκδ. Ψυχογιός 2016
Σελ. 520, τιμή εκδότη €18,80

altΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Τρία άκρως κατατοπιστικά βιβλία για τη σημερινή έννοια του πολέμου και η σύνδεσή τους με τις βασικές θεωρίες του Καρλ Φίλιππ Γκότλιμπ φον Κλάουζεβιτς [Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz] που υπήρξε ο βασικός διαμορφωτής της νεωτερικής επιστήμης του πολέμου. Κεντρική εικόνα: Προσωπογραφία του Κλάουζεβιτς από τ...

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

Για το βιβλίο του Γιώργου Ανδρέου «Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» (εκδόσεις Κριτική), Kεντρική εικόνα: ©Unsplash. 

Γράφει ο Αλέκος Κρητικός 

Στο βιβλίο του ...

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

Για το βιβλίο «Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (μτφρ. Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος, εκδ. Άρτος Ζωής). Κεντρική εικόνα: Οι «Τέσσερις Ευαγγελιστές», πίνακας του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς. 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Αν αναλογισθεί κανείς πόσο μεγ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

Χριστουγεννιάτικη γιορτή από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: Σαββατοκύριακο στην Πλάκα, με Αργύρη Μπακιρτζή, κεράσματα και μεγάλες προσφορές

Χριστουγεννιάτικη γιορτή από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: Σαββατοκύριακο στην Πλάκα, με Αργύρη Μπακιρτζή, κεράσματα και μεγάλες προσφορές

Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης διοργανώνουν χριστουγεννιάτικη γιορτή βιβλίου το Σάββατο 9 & την Κυριακή 10 Δεκεμβρίου από τις 11:00 μέχρι και τις 19:00 στην οδό Θουκυδίδου 4, στην Πλάκα και υπόσχονται δύο μέρες γεμάτες με μουσική, κεράσματα, προτάσεις για δώρα και μεγάλες προσφορές.

Επιμέλεια: ...

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Από σήμερα (7/12) έως και την Κυριακή (10/12) οι εκδόσεις Ψυχογιός ετοιμάζουν μια χριστουγεννιάτικη γιορτή για μικρούς και μεγάλους στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης με bazaar βιβλίων, εκδηλώσεις και δράσεις για τα παιδιά. «Τίτλοι λογοτεχνίας για μικρούς και μεγάλους, bazaar βιβλίων, συναντήσεις με συγγραφείς & συναρπα...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ