alt

Για τη συλλογή με κείμενα του Ουμπέρτο Έκο «Χρονικά μιας ρευστής κοινωνίας» (μτφρ. Έφη Καλλιφατίδη, εκδ. Ψυχογιός).

Του Βαγγέλη Γραμματικόπουλου

Όταν ο Ουμπέρτο Έκο άφηνε τον περασμένο Φεβρουάριο την τελευταία του πνοή σε ηλικία 84 ετών, όλοι γνώριζαν ότι είχε κληροδοτήσει στον κόσμο που άφηνε πίσω του ένα μεγάλο σε έκταση και ποιότητα έργο. Τι ιδιότητα να του αποδώσει κανείς; Καθηγητής στην έδρα της σημειωτικής στη Μπολόνια, συγγραφέας μυθιστορημάτων, μελετητής της μεσαιωνικής φιλοσοφίας και θεωρητικός της λογοτεχνίας. Οι παρεμβάσεις του σε οτιδήποτε άπτεται της πολιτιστικής, πολιτικής και κοινωνικής ζωής της χώρας του αλλά και ολόκληρου του σύγχρονου κόσμου τον κατέστησαν σημαντικό αναλυτή πολυποίκιλων σημερινών ζητημάτων και του προσέδωσαν τον χαρακτηρισμό του παντογράφου (tuttografo).

Αυτό το γνώρισμά του χαρακτηρίζει περισσότερο από όλα τα άλλα το τελευταίο του βιβλίο, που εκδόθηκε μετά θάνατον, και αποτελείται από διακόσια και πλέον επιλεγμένα χρονογραφήματα που δημοσίευσε στο εβδομαδιαίο περιοδικό «L' Espresso» σε διάστημα 15 ετών (2000-2015). Με τη γνωστή παιγνιώδη διάθεσή του εμπνεύστηκε το όνομα της στήλης του Le bustine di Minerv(Τα φακελάκια της Αθηνάς) από την ιταλική φίρμα σπιρτόκουτων Minerva, που διατηρούσε στη συσκευασία δύο ειδικά διαμορφωμένους χώρους για να σημειώνει κανείς σύντομες σκέψεις του. Κάπως έτσι κατέγραφε εκεί ο Έκο ό,τι σκόρπιο περνούσε από το μυαλό του, γέννημα της επικαιρότητας ή της ανεξάντλητης μνήμης του.

Αυτή η προσωρινή εποχή στην οποία ζούμε αποτελεί τη μεταβατική περίοδο από το παρελθόν σε ένα υπό κατασκευή παρόν δίχως όνομα, όπου τα πάντα είναι ρευστά και τα σημεία αναφοράς απουσιάζουν.

Ο τίτλος που φέρει η συλλογή με τις bustine του, Χρονικά μιας ρευστής κοινωνίας, αιτιολογείται από το γεγονός ότι οι περισσότερες από αυτές αποτυπώνουν στοχασμούς πάνω στα φαινόμενα της «ρευστής κοινωνίας» μας. Ο όρος αυτός, που εξετάζεται στην πρώτη bustina του βιβλίου, αναφέρεται στις μελέτες του, επίσης πρόσφατα αποβιώσαντα, κοινωνιολόγου Ζίγκμουντ Μπάουμαν για το ρεύμα του μεταμοντέρνου, που διαδέχθηκε τον μοντερνισμό για να συμπεριλάβει διάφορα φαινόμενα της ανθρώπινης ενέργειας (λογοτεχνία, φιλοσοφία, αρχιτεκτονική) και να προσδιορίσει ιδιαίτερες εκφάνσεις της σημερινής πραγματικότητας (κρίση του κράτους, κρίση των ιδεολογιών, ξέφρενος ατομικισμός, υποκειμενισμός), διαθέτοντας τη μηδενιστική τάση να προσβάλλει οτιδήποτε επιχειρεί να επιβάλλει ένα πρότυπο τάξης του κόσμου. Αυτή η προσωρινή εποχή στην οποία ζούμε αποτελεί τη μεταβατική περίοδο από το παρελθόν σε ένα υπό κατασκευή παρόν δίχως όνομα, όπου τα πάντα είναι ρευστά και τα σημεία αναφοράς απουσιάζουν. Η ρευστή φύση της σύγχρονης πραγματικότητας αντικατοπτρίζεται πλήρως και στα αινιγματικά λόγια του Πλούτωνα «Pape Satan, Pape Satan Aleppe» (Κόλαση, VII, 1), που αναφέρει ο Δάντης στη Θεία Κωμωδία, τα οποία χρησιμοποιεί ο Έκο στον υπότιτλο της συλλογής του και αμέτρητο πλήθος σχολιαστών και μεταφραστών επιζητεί αιώνες τώρα να της αποδώσει συγκεκριμένο και διαυγές νόημα. Αντίστοιχα, λοιπόν, σύμφωνα με τον διάσημο Ιταλό, και η σύγχρονη εποχή διαφεύγει κάθε νοήματος και σταθερότητας.

Η αλήθεια είναι ότι ο Έκο ουδέποτε αποποιήθηκε τον ρόλο του διανοητικού ανθρώπου που επιχειρεί να κατανοήσει τα διαρκώς μεταβαλλόμενα κοινωνικά και πολιτιστικά φαινόμενα των καιρών μας καθοδηγούμενος από την ανθρώπινη περιέργεια και λογική που διανθίζονται παράλληλα από καλή αίσθηση του χιούμορ. Το διαπιστώνει κανείς λαμβάνοντας υπόψη την πλέον των 60 χρόνων ενεργή και αντικομφορμιστική παρουσία του σε όλους τους δημόσιους διαλόγους στην Ιταλία. Με την ίδια οξύτητα καταπιάνεται στις bustine του, που χάριν ευκολίας έχουν ταξινομηθεί σε 14 κεφάλαια, με όλα τα οικεία πρόσωπα της ρευστής κοινωνίας μας. Κι όπως όλα τα φαινόμενα, είναι ανοιχτά σε διαφορετικές ερμηνείες και προσεγγίσεις.

Ο αναγνώστης διακρίνει την κριτική στάση του Έκο -που προσιδιάζει στη ρουσσωική regression- απέναντι στην καλπάζουσα τεχνολογική πρόοδο των καιρών μας, δεδομένου ότι ένα συνεχές upgrading δεν συνιστά απαραίτητα πρόοδο, ωθώντας μας ουσιαστικά να κινούμαστε «με το βήμα του κάβουρα». Σε άλλο σημείο επισημαίνει ότι ζούμε σε μια κοινωνία του φαίνεσθαι, όπου οι πάντες επιζητούν θεατές για τα έργα τους και προκειμένου να μην περάσουν μια αβάσταχτη ζωή στην αφάνεια και την ανωνυμία είναι ικανοί να προβούν σε μια γκάμα ενεργειών που περιλαμβάνει από ειδεχθείς πράξεις μέχρι οικειοποίηση του ρόλου του τρελού του χωριού. Το διαδίκτυο, το twitter, τα κινητά τηλέφωνα και τα massmedia περνούν από το μικροσκόπιό του και συνιστούν ένα σύγχρονο πρίσμα μέσα από το οποίο γίνεται δεκτή η σημερινή πραγματικότητα. Είναι προφανές ότι μια αισθητή αλλαγή έχει λάβει χώρα στον Έκο. Ενώ ο ίδιος αποτέλεσε έναν από τους πρώτους στοχαστές-ακαδημαϊκούς που είδε με ενθουσιασμό τη μαζική ποπ κουλτούρα, η στάση του απέναντί της τα τελευταία χρόνια διαφαίνεται σαφώς επικριτικότερη.

Στοχασμοί με φιλοσοφικό ή θρησκευτικό περιεχόμενο, σκέψεις για τον θάνατο, το μίσος, την αγάπη, τη λογοτεχνία, την παιδεία ή την ηλιθιότητα και την τρέλα, ξεπηδούν με οποιαδήποτε αφορμή και μας χαρίζουν σύντομες, διεισδυτικές αναλύσεις, απολαυστικά ταξίδια στον χρόνο και τον χώρο και αμέτρητες παραπομπές.

Για να αποφευχθούν οι παρεξηγήσεις, ο Έκο δεν διατείνεται ότι ζούμε σε μια κοινωνία που οδεύει ολοταχώς προς την κατάπτωση. Σε κάθε εποχή κάνουν την εμφάνισή τους τέτοια φαινόμενα: εγκληματικότητα, ρατσισμός, τρομοκρατία, θεωρίες συνωμοσίας κ.ά. Μόνο που σήμερα εμφανίζονται με τους όρους της σύγχρονης πραγματικότητας. Κι αν ο λαϊκιστής Μπερλουσκόνι ήταν ένα νεοκαπιταλιστικό προϊόν της υπερκαταναλωτικής σύγχρονης Ιταλίας, οι εξτρεμιστές νεοφασίστες της Λέγκας του Βορρά κάτι θα πρέπει να θυμίζουν στους προσφιλείς μας γείτονες από το πρόσφατο παρελθόν της χώρας. Το ανησυχητικό, κατά τον Έκο, είναι ότι η σχέση μας με το παρελθόν έχει αλλάξει και ισοπεδώνεται διαρκώς από ένα ατέρμονο παρόν που διαχέεται μέσα από την ατελείωτη και αποχαυνωτική ροή άχρηστων πληροφοριών.

Ανάμεσα στα άλλα όμως ο Έκο καταπιάνεται και με ζητήματα διαχρονικού χαρακτήρα. Σε αυτά τα χρονογραφήματα, τελευταίο δείγμα του έργου του, συγκλίνουν με μοναδικό τρόπο όλες οι ιδιότητες του: του ακαδημαϊκού μελετητή, του φιλοσόφου και του λογοτέχνη. Στοχασμοί με φιλοσοφικό ή θρησκευτικό περιεχόμενο, σκέψεις για τον θάνατο, το μίσος, την αγάπη, τη λογοτεχνία, την παιδεία ή την ηλιθιότητα και την τρέλα, ξεπηδούν με οποιαδήποτε αφορμή και μας χαρίζουν σύντομες, διεισδυτικές αναλύσεις, απολαυστικά ταξίδια στον χρόνο και τον χώρο και αμέτρητες παραπομπές που οφείλονται στην αστείρευτη ευρυμάθεια του Ιταλού δασκάλου. 

* Ο ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΠΟΥΛΟΣ είναι φιλόλογος. 


altΧρονικά μιας ρευστής κοινωνίας
Pape Satan Aleppe
Ουμπέρτο Έκο
Μτφρ. Έφη Καλλιφατίδη
Εκδ. Ψυχογιός 2016
Σελ. 520, τιμή εκδότη €18,80

altΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τάνγκο» του Χόρχε Λουίς Μπόρχες (κριτική) – Ένα δοκίμιο για την «αργεντίνικη ψυχή»

«Το τάνγκο» του Χόρχε Λουίς Μπόρχες (κριτική) – Ένα δοκίμιο για την «αργεντίνικη ψυχή»

Για το λογοτεχνικό δοκίμιο του Χόρχε Λουίς Μπόρχες [Jorge-Luis Borges] «Το τάνγκο» (μτφρ. Μαρία Παλαιολόγου, εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Χόρχε Λουίς Μπόρχες. 

Γράφει η Λεύκη Σαραντινού

Λίγοι είναι ...

«Επιτάχυνση και αλλοτρίωση» του Χάρτμουτ Ρόζα (κριτική)

«Επιτάχυνση και αλλοτρίωση» του Χάρτμουτ Ρόζα (κριτική)

Για το βιβλίο του Χάρτμουτ Ρόζα «Επιτάχυνση και αλλοτρίωση» [μτφρ. Μιχάλης Κούλουθρος], που κυκλοφορεί από τις εκδ. Πλήθος. Κεντρική εικόνα: «Η εμμονή της μνήμης», Σαλβαντόρ Νταλί, 1931

Γράφει ο Γιώργος Δρίτσας

Είναι γεγονό...

Για την ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη

Για την ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη

Για την ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη, με αφορμή τόσο την έκδοση «Αντώνης Φωστιέρης, Άπαντα τα Ποιήματα 1970-2020» (εκδ. Καστανιώτης) όσο και την έκδοση της εκτενέστατης μελέτης του Θεοδόση Πυλαρινού «Ο ποιητής Αντώνης Φωστιέρης – Θεματικές και μορφολογικές προσεγγίσεις στο έργο του».

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Η Ήλια Μπούρα μας συστήθηκε πρόσφατα με την ποιητική της συλλογή «Εύκρατη ζώνη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. «Ένας νέος ποιητής δεν φέρνει τίποτα καινούργιο εκτός από τη βιωματική χρήση των λέξεων που υπάρχουν στη γλώσσα μας τόσες χιλιάδες χρόνια», σημειώνει, μεταξύ άλλων.

...
«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

Η παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» παρουσιάζεται στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη. Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

H παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» που ανεβάζει στο Σύγχρονο Θέατ...

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Σύμφωνα με έρευνα, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες [Gabriel García Márquez} είναι ο πιο μεταφρασμένος συγγραφέας ισπανόφωνης λογοτεχνίας των τελευταίων είκοσι ετών, εκθρονίζοντας από την πρώτη θέση τον Θερβάντες [Miguel de Cervantes], δημιουργό του «Δον Κιχώτη».

Επιμέλεια: Boo...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ