Οι άνθρωποι πίσω από τα εξώφυλλα των βιβλίων: Ποιοι είναι, τι σκέφτονται, πώς δουλεύουν

Οι βιβλιόφιλοι ξέρουν. Ένα βιβλίο δεν κρίνεται μόνο από την υπογραφή του συγγραφέα, τον τίτλο ή το θέμα. Είναι και τα εξώφυλλα που δελεάζουν τον επίδοξο αγοραστή ενός βιβλίου. Λιτά κι απέριττα, αλλά και πολύχρωμα. Κοσμημένα με γνωστούς πίνακες ζωγραφικής, αλλά και με αρτιστίκ πινελιές που ξεφεύγουν από την ομοιομορφία και δίνουν μια ξεχωριστή ταυτότητα στο βιβλίο.

Όπως και να έχει, τα εξώφυλλα είναι η κεντρική «θύρα» του πονήματος. Είναι ο καθρέφτης του. Είναι αυτά που θα σε δελεάσουν να τα ξεχωρίσεις στους κατάφορτους πάγκους των βιβλιοπωλείων και να τα τραβήξεις από το σωρό. Προφανώς και υπάρχει η εμπορική διάσταση σ’ ένα εξώφυλλο (πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά), αλλά δεν πρέπει να θεωρούμε αμελητέα και την καλλιτεχνική.

Δώσαμε τον λόγο σε ανθρώπους που «ευθύνονται» για μια σειρά από όμορφα και ιδιαίτερα εξώφυλλα που πιάσαμε στα χέρια μας το τελευταίο διάστημα. Είναι εκδότες, επιμελητές σειρών και, φυσικά, art directors. Αξίζει να γνωρίσουμε, εκτός από το έργο τους, και τη σκέψη τους.

 ΖΩΗ ΜΠΕΛΛΑ-ΑΡΜΑΟΥ & ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΜΑΗΣ (εκδ. Gutenberg)

Υπάρχει μια αισθητική ή άλλη αρχή που την ακολουθείτε κάθε φορά που κάνετε ένα εξώφυλλο;

Tα αξιολογικά κριτήρια στην Τέχνη επανακαθορίζονται διαρκώς μέσα στον χρόνο ανάλογα με τις κοινωνικές δομές. Ωστόσο, κάποια κριτήρια που έχουν σχέση με τα βασικές πλευρές της γνωστικής μας εμπειρίας μπορούμε να πούμε ότι μένουν σταθερά.

Σήμερα, αφενός η οικονομική παράμετρος, αφετέρου οι ψηφιακές τέχνες, ακολουθώντας γενικότερα μοντέλα αναπαράστασης του κόσμου γύρω μας, διαμόρφωσαν και στα εξώφυλλα μια συγκεκριμένη αισθητική, συνήθως αρκετά διαφορετική από αυτήν που βλέπαμε στα βιβλία δυο-τρεις δεκαετίες παλαιότερα (μεγάλα γράμματα, έντονα χρώματα, σχήματα ή φωτογραφίες εκεί και ως έτυχε), επιδιώκοντας τον εντυπωσιασμό και την προσέλκυση του αναγνώστη χωρίς ιδιαίτερη μέριμνα για την ποιότητα του σχεδιασμού.

Αλλά τα εξώφυλλα με τις κραυγαλέες παραστάσεις δημιουργούν ένα αποπνικτικό πανδαιμόνιο και ελκύουν, πράγματι, αμέσως το μάτι, όμως για να το ματώσουν. Ένα εξώφυλλο πρέπει να τραβάει τη ματιά μας αλλά για να ξεκουράσει το μάτι και το νου μας, όχι να μας ερεθίσει. Η σύγκριση με τα παλιά εξώφυλλα αναδεικνύει τις διαφορές για να καταλήξει ότι το παλιό κλασικό είναι και το πιο μοντέρνο.

Σ’ αυτό πιστεύοντας, κρατάμε στα περισσότερα βιβλία των εκδόσεών μας μια πιο παραδοσιακή αισθητική, χωρίς βέβαια τον παλιό φανταιζί της χαρακτήρα, παντρεύοντας αρμονικά κλασικά με νεωτερικά στοιχεία.

Τι είναι σημαντικότερο για ένα εξώφυλλο; Να είναι όμορφο ή να ξεχωρίζει;

Γιατί να αντιπαραθέσουμε τις δυο έννοιες; Κανονικά, ό,τι είναι ωραίο ξεχωρίζει, όπως συμβαίνει και στη φύση, ακριβώς για τις ιδιότητες που το κατατάσσουν στη σφαίρα του ωραίου. Ωστόσο, μέσα στη γενικότερη σύγχυση της εποχής μας και την κατίσχυση του οικονομικού παράγοντα, έχει επιβληθεί και στο βιβλίο η αρχή της «μέγιστης απόδοσης», με την χοντροκοπιά και την ακαλαισθησία να γεμίζουν τις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων.

Άπειροι art designers σχεδιάζουν κραυγαλέα εξώφυλλα και μάλιστα πολύ καλών βιβλίων, σαν να κοσμούν τις βιτρίνες πολυκαταστημάτων, με μυστική συνταγή τα διδάγματα της διαφήμισης. Και να πούμε εδώ ότι η κατάσταση στους ξένους εκδοτικούς οίκους είναι πολύ χειρότερη: η πλειονότητα των βιβλίων κυκλοφορούν με «εντυπωσιακά» ή αδιάφορα εξώφυλλα, υπακούοντας στην αρχή της ευκολίας και της εντυπωσιοθηρίας. Προς τιμή κάποιων –λίγων– Ελλήνων εκδοτών, βλέπουμε συχνά στον τόπο μας ένα μεράκι, μια αντίσταση σ’ αυτή την κατηφόρα.

Το αισθητικά όμορφο εξώφυλλο είναι και εμπορικό εξώφυλλο;

Φυσικά, αλλά απευθύνεται σε αναγνώστες καλλιεργημένους, που επιδιώκουν να κρατούν στα χέρια τους ένα μικρό «κομψοτέχνημα», και είναι σε θέση να αναγνωρίζουν την αισθητική γραμμή του, το μελετημένο ύφος στο σχεδιασμό του. Αλλά η αλήθεια είναι ότι αυτοί οι αναγνώστες είναι λίγοι. Τους περισσότερους ούτε καν τους απασχολεί η απουσία καλαισθησίας όχι μόνο στο εξώφυλλο αλλά και στο στήσιμο και την εκτύπωση του βιβλίου. Στον Gutenberg το εξώφυλλο μάς απασχολεί όσο και το περιεχόμενο. Όπως τα κείμενα περνούν από σχολαστική επιμέλεια και πολλές διορθώσεις, έτσι και τα εξώφυλλα σχεδιάζονται με μεγάλη προσοχή, συχνά απορρίπτονται κι επανασχεδιάζονται.

Στη σειρά λογοτεχνίας ALDINA όλα τα βιβλία έχουν στο εξώφυλλο αξιόλογα έργα σύγχρονων Ελλήνων ζωγράφων. Όλα μαζί, παραταγμένα στον πάγκο του βιβλιοπωλείου, συνθέτουν μια ιδιαίτερη, μοναδική εικαστική έκθεση, προωθώντας έτσι στο αναγνωστικό κοινό και μια καλλιτεχνική εμπειρία.

Πείτε μας τα δύο πιο αγαπημένα σας εξώφυλλα ως τώρα.

Αγαπάμε τα περισσότερα, το καθένα με την ιδιαιτερότητά του. Σε μια τυχαία επιλογή, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε το εξώφυλλο για τα Ποιήματα του Οκτάβιο Πας (μτφρ. Γιώργος Δ. Κεντρωτής), στο οποίο ακολουθήσαμε έναν πιο κλασικό σχεδιασμό, με ένα έργο του Marie-José Paz ως κόσμημα, και από τη σειρά της ALDINA το εξώφυλλο στο βιβλίο του Ocean Vuong, Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι (μτφρ. Έφη Φρυδά), με το υπέροχο έργο «Faces» του Νίκου Βαβάτση. Αλλά μάλλον νιώθουμε ότι αδικούμε όλα τα άλλα.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΡΚΟΥΤΗΣ (εκδ. Ιωλκός)

Υπάρχει μια αισθητική ή άλλη αρχή που την ακολουθείτε κάθε φορά που κάνετε ένα εξώφυλλο;

Τα εξώφυλλα βιβλίων είναι έργα που προσθέτουν βάθος, ίντριγκα, ακόμη και μαγεία στην εμπειρία ανάγνωσης.

Λένε ότι δεν πρέπει ποτέ να κρίνεις ένα βιβλίο από το εξώφυλλό του, αλλά ας είμαστε ειλικρινείς, όλοι το κάνουμε. Τα εξώφυλλα βιβλίων είναι η πρώτη ματιά στον κόσμο που περιέχεται μέσα σ’ ένα βιβλίο. Ένα καλοσχεδιασμένο εξώφυλλο μπορεί να μας μεταφέρει στην ατμόσφαιρα της ιστορίας, να προκαλέσει συναισθήματα και να δώσει τον τόνο για το τι θα ακολουθήσει. Είναι η αρχική σπίθα περιέργειας που μας κάνει να σηκώσουμε ένα βιβλίο και να ξεκινήσουμε μια νέα περιπέτεια.

Ο σχεδιασμός του εξωφύλλου ενός βιβλίου είναι μία μοναδική μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης. Συνδυάζει την οπτική αισθητική με την ουσία της ιστορίας, δημιουργώντας ένα αρμονικό πάντρεμα τέχνης και λογοτεχνίας. Είτε πρόκειται για μια εικονογράφηση, μια μαγευτική φωτογραφία ή μια έξυπνη τυπογραφική διάταξη, το εξώφυλλο γίνεται μια οπτική αναπαράσταση του οράματος του συγγραφέα και μια γέφυρα μεταξύ του συγγραφέα και του αναγνώστη.

Τα εξώφυλλα βιβλίων συχνά περιέχουν λεπτές ενδείξεις για τα θέματα και τα συναισθήματα του βιβλίου. Η χρωματική παλέτα, η επιλογή εικόνων και η τυπογραφία μπορούν να μεταδώσουν μια αίσθηση μυστηρίου, ρομαντισμού, περιπέτειας.

Στις Εκδόσεις Ιωλκός έχουμε εφαρμόσει μια αρχή. Ζητάμε από τον συγγραφέα μια εικόνα, μια φωτογραφία, μια προσωπική χειρονομία που τον εκφράζει ή πώς θα φανταζόταν εκείνος το εξώφυλλο. Με αυτό δε σημαίνει ότι ακολουθούμε αυτό που στέλνει, απλά έχουμε άλλο ένα στοιχείο έμπνευσης που μπορεί, τελικά, να είναι κάτι τελείως διαφορετικό.

Τι είναι σημαντικότερο για ένα εξώφυλλο; Να είναι όμορφο ή να ξεχωρίζει;

Δεν συμφωνώ με το «όμορφο». Υπάρχουν κάποιοι κανόνες που πρέπει να ακολουθηθούν, ώστε το εξώφυλλο αισθητικά να «στέκει», αυτό θεωρώ είναι αντικειμενικό. Από εκεί και πέρα είναι υποκειμενικό τι θα ιντριγκάρει τον αναγνώστη. Και τα δυο πάντως, είναι στοιχεία που πρέπει να λειτουργήσουν αρμονικά. Το εξώφυλλο πρέπει να δίνει στους αναγνώστες μια αίσθηση του τι είναι το βιβλίο, είτε μέσω εικόνων είτε μέσω συμβολισμών που αντικατοπτρίζουν την ιστορία ή τα θέματα. Ένα καλοσχεδιασμένο εξώφυλλο μένει στο μυαλό του αναγνώστη, κάνοντας το βιβλίο εύκολο να το ανακαλέσεις και να το αναγνωρίσεις σε ένα βιβλιοπωλείο ή στο διαδίκτυο.

Το αισθητικά όμορφο εξώφυλλο είναι και εμπορικό εξώφυλλο;

Ένα καλά σχεδιασμένο εξώφυλλο μπορεί να βοηθήσει προσελκύοντας ένα συγκεκριμένο κοινό. Για παράδειγμα, ένα ρομαντικό μυθιστόρημα με ρομαντικό ή αισθησιακό σχέδιο εξωφύλλου μπορεί να αρέσει περισσότερο στο κοινό-στόχο του παρά ένα απλό ή γενικό εξώφυλλο. Επίσης, ένα μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας με φουτουριστικό ή απόκοσμο σχέδιο εξωφύλλου μπορεί να βοηθήσει στο να δοθεί ο τόνος και οι προσδοκίες για την ιστορία.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ένα εξώφυλλο βιβλίου από μόνο του δεν αρκεί για να εγγυηθεί τις πωλήσεις. Το ίδιο το περιεχόμενο του βιβλίου εξακολουθεί να είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας για τον καθορισμό του αν οι αναγνώστες θα το απολαύσουν και θα το συστήσουν σε άλλους. Ένα εξώφυλλο μπορεί να βοηθήσει να τραβήξει την προσοχή του αναγνώστη, αλλά εξαρτάται από το περιεχόμενο του βιβλίου να τον κρατήσει αφοσιωμένο και ικανοποιημένο.

Ένα αισθητικά όμορφο εξώφυλλο δεν αποτελεί εγγύηση εμπορικής επιτυχίας, σίγουρα, όμως, μπορεί να βοηθήσει στην προσέλκυση πιθανών αναγνωστών και στην αύξηση των πωλήσεων.

Πείτε μας τα δύο πιο αγαπημένα σας εξώφυλλα ως τώρα.

Εάν και δυσκολεύομαι να επιλέξω από τα πολλά εξώφυλλα που σχεδίασα ή επιμελήθηκα, για λογαριασμό των εκδόσεων Ιωλκός, με συνεργάτες που είναι για μένα πηγή έμπνευσης και καθοδήγησης μέσω της δουλειάς τους στο κομμάτι του σχεδιασμού εξωφύλλου και όχι μόνο, όπως οι Γιάννης Καρλόπουλος, Δημήτρης Παπάζογλου, Βασίλης Γεωργίου, θα αναφέρω τα Πέρα από τους φράχτες της Μπρικένας Γκίστο (σχεδιασμός Δημήτρης Κουρκούτης, Βραβείο ελληνικού εξωφύλλου Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Μπολόνια 2023), Ωσεί παρών της Ζωής Ιωακειμίδου (σχεδιασμός Karlopoulos & Associates).

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΟΥΡΤΟΓΛΟΥ (εκδ. Ίκαρος)

Υπάρχει μια αισθητική ή άλλη αρχή που την ακολουθείτε κάθε φορά που κάνετε ένα εξώφυλλο;

Το εξώφυλλο ενός βιβλίου είναι η οπτική απεικόνιση ενός συγγραφικού έργου. Η βασική αρχή είναι να αποτυπώνει (όσο είναι δυνατόν να γίνει αυτό από μία εικόνα) το κλίμα και το νόημα του κείμενου. Διαβάζω το κείμενο και ψάχνω για μια ιδέα που να κάνει μεν αυτό αλλά και να είναι οπτικά ενδιαφέρουσα.

Τι είναι σημαντικότερο για ένα εξώφυλλο; Να είναι όμορφο ή να ξεχωρίζει;

Αν είναι όμορφο θα ξεχωρίσει, είναι κατά κάποιο τρόπο ταυτόσημα αυτά τα δύο. Δεν είναι απαραίτητο να είναι δυναμικό ένα εξώφυλλο αν δεν ταιριάζει με το κείμενο. Υπάρχουν πολύ όμορφα εξώφυλλα που είναι «ήσυχα» και πάλι ξεχωρίζουν.

Το αισθητικά όμορφο εξώφυλλο είναι και εμπορικό εξώφυλλο;

Οχι απαραίτητα, ένα βιβλίο μπορεί να είναι εμπορικό ή όχι για διάφορους λόγους. Ωστόσο ένα ωραίο εξώφυλλο βοηθάει γιατί μπαίνει στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων, κυκλοφορεί στο ίντερνετ, σε «αναγκάζει» να το πιάσεις στα χέρια σου. Λειτουργεί και ως ένα ωραίο αντικείμενο που θέλεις να έχεις. Μέχρι εκεί όμως είναι η δική μας δουλειά.

Πείτε μας τα δύο πιο αγαπημένα σας εξώφυλλα ως τώρα.

Από το 2023 θα επιλέξω το Μανιφέστο απατεώνων (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) του Κόλσον Γουάιτχεντ και το Μοντεβιδέο (μτφρ. Νάννα Παπανικολάου) του Ενρίκε Βίλας–Μάτας.

ΙΩΑΝΝΗΣ Κ. ΤΣΙΓΚΑΣ (εκδ. Κάπα Εκδοτική)

Υπάρχει μια αισθητική ή άλλη αρχή που την ακολουθείτε κάθε φορά που κάνετε ένα εξώφυλλο;

Υπάρχουν πολλές «αρχές» – αν μπορούμε να τις σημάνουμε ως τέτοιες: να είναι πρωτότυπο, αλλά αυτό να μην είναι ο αυτοσκοπός του· να είναι υπαινικτικό και όχι περιγραφικό· να «λέει» πράγματα για το βιβλίο, αλλά να μη «δίνει» την ιστορία ή το θέμα «στο πιάτο»· να προσκαλεί και όχι να προκαλεί· με λίγα λόγια, να αποτελεί ένα «παράθυρο» στον κόσμο του συγγραφέα και του κόσμου που πραγματεύεται. Τέλος, να είναι ελκυστικό, να ξεχωρίζει στην προθήκη ή στο ράφι, έτσι ώστε να εκπληρώσει τον αρχικό του σκοπό, δηλαδή να διαλεχτεί από τον υποψήφιο αναγνώστη και μαζί, οι δυο τους, να ολοκληρώσουν το ταξίδι…

Τι είναι σημαντικότερο για ένα εξώφυλλο; Να είναι όμορφο ή να ξεχωρίζει;

Όπως είπα, το εξώφυλλο θα πρέπει να ξεχωρίζει στην προθήκη ή στο ράφι, οπότε προφανώς και το θεωρώ σημαντικό(τερο). Ωστόσο, η ομορφιά δεν μπορεί παρά να αποτελεί μέρος της εξίσωσης. Με άλλα λόγια, θεωρώ ότι ένα πραγματικά όμορφο εξώφυλλο, δεν μπορεί παρά να ξεχωρίζει!

Το αισθητικά όμορφο εξώφυλλο είναι και εμπορικό εξώφυλλο;

Η εμπορικότητα είναι ένας πολύ σχετικός όρος όταν αναφερόμαστε στην αγορά του βιβλίου. Ένα δοκίμιο πολύ σημαντικό ή ένα ποιητικό βιβλίο μπορεί να πουλήσει 1.000-2.000 αντίτυπα και ναι, αυτό να θεωρείται «εμπορικό». Όταν αναφερόμαστε στην «εύκολη» ή «εμπορική» λογοτεχνία, αυτά τα νούμερα θεωρούνται αποτυχίες! Σε κάθε περίπτωση, ένα αισθητικά όμορφο εξώφυλλο δεν αρκεί για να εξασφαλίσει την εμπορικότητα του τίτλου, είτε στη μία είτε στην άλλη περίπτωση. Πάντοτε το περιεχόμενο θα παίζει τον πρώτο ρόλο, όπως φυσικά και το όνομα του συγγραφέα.

Πείτε μας τα δύο πιο αγαπημένα σας εξώφυλλα ως τώρα.

Ανατρέχοντας στην παραγωγή του 2023, θα ξεχώριζα το Έγκλημα+Τιμωρία, το νέο θεατρικό έργο του Θανάση Τριαρίδη που είναι βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Το βιβλίο σχεδιάστηκε σαν μια μικρή κόκκινη «Βίβλος», με το «συν» [+] του τίτλου να διατρέχει το εξώφυλλο σαν ένας μεγάλος σταυρός, «χτυπημένος» με μαύρη θερμοτυπία επάνω στο πορφυρό χαρτί, ενώ τα υπόλοιπα στοιχεία της έκδοσης είναι διακτινισμένα με μια απλή γραμματοσειρά στις τέσσερις γωνίες και στο κέντρο του σταυρού. Επίσης, θα έβαζα και τα δύο πρώτα βιβλία της νέας ποιητικής σειράς της Κάπα Εκδοτικής «Φλέξη» (το Κανένα φτυάρι δεν έθαψε την Άνοιξη της Ζαφειρίας Μολ και το «Και ο κόσμος τι θα πει;» της Σταυρούλας Παπαδάκη) ως μία επιλογή, αφού βασίζονται στην ίδια «γραμμή»: Εδώ έχουμε ένα «μισόφυλλο», ένα εξώφυλλο δηλαδή που «κόβεται» στη μέση και αποκαλύπτει μια εικαστική προσέγγιση του τίτλου μόνον με τυπογραφία.

ΝIΚΟΣ ΚΟΥΦΑΚΗΣ (εκδ. Loggia)

Υπάρχει μια αισθητική ή άλλη αρχή που την ακολουθείτε κάθε φορά που κάνετε ένα εξώφυλλο;

Η απόφαση για τον σχεδιασμό των εξωφύλλων μας είχε στρατηγικό χαρακτήρα και πάρθηκε άπαξ. Θυμάμαι ότι πήγα στον Γιάννη Κουρούδη του K2 design με μερικά βιβλία των Fitzcarraldo στα χέρια και του δήλωσα ότι μου έκλεψαν την ιδέα, αν και εκείνοι είχαν ξεκινήσει πριν εγώ τους ανακαλύψω. Ήθελα εξώφυλλα που η μορφή τους θα προέκυπτε από την παραδοσιακή τυπογραφία, χωρίς εικόνα, φωτογραφία ή σκίτσο. Φυσικά, η ιδέα δεν είναι ούτε των Fitzcarraldo ούτε δική μας, ανάγεται στην τυπογραφία της εποχής του Γουτεμβέργιου. Ο Κουρούδης είχε την σπουδαία ιδέα της οριζόντιας διάταξης των τυπογραφικών στοιχείων, αντί της παραδοσιακής κάθετης διάταξης, και τα θαυμάσια, φωτεινά, πρωτότυπα χρώματα των χαρτιών της Colorplan. Τα υπόλοιπα ήρθαν εύκολα. Κάθε χρώμα μας αντιστοιχεί σε μία σειρά: Πράσινο για το Μυθιστόρημα, Κίτρινο για το Διήγημα-Νουβέλα, Μοβ για την Ποίηση, Κόκκινο για τις Μαρτυρίες και έπεται συνέχεια, ελπίζουμε.

Τι είναι σημαντικότερο για ένα εξώφυλλο; Να είναι όμορφο ή να ξεχωρίζει;

Τα εξώφυλλα της Loggia έχουν μια στρατευμένη ομορφιά. Αν είχανε στόμα, θα έλεγαν less is more ή ότι η ομορφιά βρίσκεται στην απλότητα. Αυτό που κάνει ξεχωριστή την όψη των εξωφύλλων μας είναι η ομορφιά τους. Δεν το λέω από αχαλίνωτο ναρκισσισμό, απλώς πιστεύω ότι η σαφήνεια σε αυτό που θέλουν να πουν, τα κάνει να ξεχωρίζουν εκ των πραγμάτων. Έχουμε φανατικούς φίλους των εξωφύλλων μας – όπως, φυσικά, και φανατικούς εχθρούς. Το προτιμώ. Είναι ωραίο να ξέρεις σε ποια πλευρά βρίσκεται αυτός που σου μιλάει.

Το αισθητικά όμορφο εξώφυλλο είναι και εμπορικό εξώφυλλο;

Όχι ότι δεν υπάρχουν εμπορικά εξώφυλλα που είναι όμορφα, σκέφτομαι τον σχεδιασμό των εξωφύλλων του Καζαντζάκη για τη Διόπτρα από τον Καρλόπουλου, για παράδειγμα, προσωπικά μου αρέσουν. Συνήθως όμως, τα εξώφυλλα των πολύ εμπορικών βιβλίων μου θυμίζουν κυρία, μιας κάποιας ηλικίας, που βγήκε για απογευματινό περίπατο φορώντας όλα τα χρυσαφικά του σπιτιού. Πάντως, για να περιοριστώ στα δικά μας εξώφυλλα, οι βιβλιοπώλες έχουν παρατηρήσει ότι ξεχωρίζουν στη βιτρίνα, γιατί δεν σου αποσπούν την προσοχή οι λεπτομέρειες, το μάτι εστιάζει στο χρώμα, και στις τρεις βασικές πληροφορίες του εξωφύλλου: Εκδοτικός οίκος, συγγραφέας, τίτλος.

Πείτε μας τα δύο πιο αγαπημένα σας εξώφυλλα ως τώρα.

Με τα δικά μας εξώφυλλα δεν υπάρχει μέση λύση, όλα μου αρέσουν εξίσου, εκτός από ένα που μου αρέσει λίγο περισσότερο χάριν της ανεκδοτολογικής ιστορίας που το συνοδεύει: είναι του Αφροαμερικανού Τζον Κίιν και λέγεται Αντιαφηγήσεις (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός). Όταν το διάβασε ο συγγραφέας Νίκος Παναγιωτόπουλος θέλησε να το επαινέσει και έκανε μια σχετική ανάρτηση στο facebook. Εκεί ξεκινά με την παρατήρηση (μεταφέρω στο περίπου), ότι το βιβλίο είναι εξαιρετικό και πρέπει κανείς να το διαβάσει, αρκεί να ξεπεράσει το φοβερά αντιαισθητικό κίτρινο εξώφυλλό του που, ασφαλώς, είναι ωραίο και χρήσιμο μονάχα στην περίπτωση που το βιβλίο σου πέσει μέσα σε τίποτα βάτα και είσαι υποχρεωμένος να το αναζητήσεις μέσα εκεί.

ΓIΩΡΓΟΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΑΚΟΣ & ΠΟΛΑ ΚΑΠΟΛΑ (εκδ. Νήσος)

Υπάρχει μια αισθητική ή άλλη αρχή που την ακολουθείτε κάθε φορά που κάνετε ένα εξώφυλλο;

Ίσως το σημαντικότερο στον σχεδιασμό ενός εξωφύλλου είναι να βρεθεί εκείνο το στοιχείο (εικονογραφικό ή εννοιολογικό) που θα οδηγήσει στο λεγόμενο A ha! moment για τον αναγνώστη· είτε την πρώτη φορά που θα δει ένα εξώφυλλο και δεν θα έχει διαβάσει το βιβλίο, κάτι που θα του αιχμαλωτίσει την προσοχή, που θα τον κάνει να γυρίσει να το ξανακοιτάξει και θα τον φέρει κοντά στο βιβλίο, είτε αφού διαβάσει το βιβλίο και καταλάβει γιατί σχεδιάστηκε το εξώφυλλο όπως σχεδιάστηκε. Αισθητικά η αρχές που ακολουθούνται δεν είναι άλλες από τις αρχές που διέπουν την οποιαδήποτε έκφανση του σχεδιασμού (γραφικού ή μη): η νοηματική καθαρότητα, η απλότητα και η ισορροπημένη αλληλεπίδραση των επιμέρους στοιχείων (τυπογραφία, εικονογράφηση, χρώμα, αναλογίες, κτλ.)

Τι είναι σημαντικότερο για ένα εξώφυλλο; Να είναι όμορφο ή να ξεχωρίζει;

Υπάρχει μια συνολική αισθητική αντίληψη στον τρόπο που προσεγγίζουμε κάθε έκδοση και αφορά τόσο το εσωτερικό όσο και το εξώφυλλο. Προσπαθούμε κάθε φορά να αντικατοπτρίζεται αυτή τη αντίληψη στη δουλειά μας. Θεωρούμε ότι έχουμε δημιουργήσει μια ταυτότητα η οποία είναι αναγνωρίσιμη. Με αυτή την έννοια είναι σημαντικό για ένα βιβλίο και να αποτυπώνει την αισθητική μας αλλά και να κάνει αίσθηση, να ξεχωρίζει στον πάγκο. Δεν αποκλείεται ένα «άσχημο» (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό) εξώφυλλο να ξεχωρίζει και καλώς να το κάνει, αν αυτό είναι το ζητούμενο.

Το αισθητικά όμορφο εξώφυλλο είναι και εμπορικό εξώφυλλο;

Δεν είναι απαραίτητο και το έχουμε διαπιστώσει σε διάφορες περιπτώσεις. Πλέον μπορεί κάποιος που ασχολείται με την ελληνική εκδοτική παραγωγή να δει ότι τα παραδείγματα καλοσχεδιασμένων βιβλίων και εξωφύλλων υπερτερούν πλέον αυτών χαμηλότερης ποιότητας. Αυτό δεν σημαίνει ωστόσο ότι όλα τα βιβλία γνωρίζουν την αντίστοιχη εμπορική επιτυχία.

Πείτε μας τα δύο πιο αγαπημένα σας εξώφυλλα ως τώρα.

Το Δημοκρατικός και αντιδημοκρατικός λόγος του Γεράσιμου Κουζέλη και το Και οι νεκροί ας θάψουν τους νεκρούς τους του Μιχάλη Αλμπάτη.

ΠAΡΙΣ ΚΟΥΤΣΙΚΟΣ (εκδ. Οξύ)

Υπάρχει μια αισθητική ή άλλη αρχή που την ακολουθείτε κάθε φορά που κάνετε ένα εξώφυλλο;

Ο σχεδιασμός βασίζεται στην ισορροπία μεταξύ τίτλου και εικαστικού. Ταυτόχρονα, η τυπογραφία πρέπει να είναι εύληπτη, να καταλαβαίνει ο θεατής τι λέει ο τίτλος με την πρώτη ματιά. Λίγο-πολύ δηλαδή, ισχύουν οι κανόνες της επικοινωνίας.

Τι είναι σημαντικότερο για ένα εξώφυλλο; Να είναι όμορφο ή να ξεχωρίζει;

Και τα δύο είναι εξίσου σημαντικά. Η ομορφιά, όπως την αντιλαμβάνομαι εγώ, προκύπτει από δύο παράγοντες: Πρώτον, από τον τρόπο που τα επιμέρους στοιχεία ενός εξωφύλλου τοποθετούνται ώστε να προκύπτει μια ισορροπημένη σύνθεση και δεύτερον, από την ποιότητα των καθαυτών στοιχείων. Το αν η σύνθεση που προκύπτει θα ξεχωρίζει, εξαρτάται από διάφορους παράγοντες: Από το πού θα τοποθετηθεί το βιβλίο, δίπλα σε ποιους άλλους τίτλους, από την αντίληψη που έχει ο θεατής/αναγνώστης περί του τι σημαίνει ότι «κάτι είναι ξεχωριστό» κ.λπ.

Το αισθητικά όμορφο εξώφυλλο είναι και εμπορικό εξώφυλλο;

Νομίζω πως όχι απαραίτητα.

Πείτε μας τα δύο πιο αγαπημένα σας εξώφυλλα ως τώρα.

Τρούμαν Καπότε: Τα βρόμικα Σαλόνια της Μπουρζουαζίας (μτφρ. Θάνος Καραγιαννόπουλος) και Τζιμ Τόμπσον Pop. 1280 (μτφρ. Κίκα Κραμβουσάνου). 

ΠAΡΙΣ ΜΕΞΗΣ (εκδ. Πατάκη)

Υπάρχει μια αισθητική ή άλλη αρχή που την ακολουθείτε κάθε φορά που κάνετε ένα εξώφυλλο;

Πριν σχεδιάσω ένα εξώφυλλο διαβάζω το βιβλίο. Ακούγεται αυτονόητο αλλά, δυστυχώς, δεν είναι (και ακόμη χειρότερα, δεν φαίνεται). Κατά τα άλλα ακολουθώ κάποιους πολύ βασικούς κανόνες σχεδιασμού. Για παράδειγμα δεν θα εμφανίσω κάτι που ήδη αναφέρεται στον τίτλο, παρά μόνο αν το κάνω με χιουμοριστική διάθεση. Οι εικονογραφήσεις και απεικονίσεις τίτλων, έχουν θέση μόνο σε αναγνωστικά για πολύ μικρές ηλικίες.

Στο μυαλό μου, το εξώφυλλο είναι κι αυτό μια αφήγηση που προκαλείται και συνδέεται με την αφήγηση στην οποία αναφέρεται. Υπό αυτή την έννοια συμφέρει και τα δύο να είναι υπαινικτικό – να πείθει πως η αναγνωστική εμπειρία του βιβλίου που ντύνει, θα είναι τουλάχιστον μια ενδιαφέρουσα αν όχι μια συναρπαστική εμπειρία.

Τι είναι σημαντικότερο για ένα εξώφυλλο; Να είναι όμορφο ή να ξεχωρίζει;

Η λέξη «όμορφο» είναι υποκειμενική. Προτιμώ τη λέξη «κατάλληλο», της οποία ο υπερθετικός βαθμός για ένα εξώφυλλο, κατά τη γνώμη μου, είναι: «σωστό».

Το εξώφυλλο πρέπει να είναι καταρχήν τίμιο. Δεν μπορεί να λέει άλλα από το βιβλίο που αγκαλιάζει. (Χρησιμοποιώ το «λέει» από το «δείχνει» σκοπίμως).

Ως προς το «ξεχωρίζει» θα αντιτάξω το «προσελκύει». Τα βιβλία, είτε σε ένα πραγματικό είτε σε ένα εικονικό βιβλιοπωλείο, είναι αμέτρητα. Πολλά από αυτά έχουν εξαιρετικά εξώφυλλα. Ασφαλώς αυτά «ξεχωρίζουν» από τα λιγότερο επιτυχημένα εξώφυλλα. Όμως μεταξύ τους; Έχει νόημα μια σύγκριση ανάμεσα σε κατάλληλα εξώφυλλα; Κατά τη γνώμη μου, όχι. Από τη στιγμή που δύο ή περισσότερα εξώφυλλα είναι σωστά, το αν θα ξεχωρίσουν ή όχι, εξαρτάται από το τι αναζητά ο δυνητικός αναγνώστης.

Το σημαντικότερο για ένα εξώφυλλο είναι να μπορεί να προσελκύσει τον αναγνώστη του βιβλίου του, σύμφωνα με την εμπειρία που φιλοδοξεί ο συγγραφέας να του προσφέρει.

Το αισθητικά όμορφο εξώφυλλο είναι και εμπορικό εξώφυλλο;

Σε ό,τι με αφορά και ως αναγνώστη και ως δημιουργό, μου αρέσει το βιβλίο που διαβάζω ή και σχεδιάζω, να είναι ένα όμορφο αντικείμενο. Ένα αντικείμενο που με ικανοποιεί αισθητικά όπως τα ρούχα που επιλέγω να φορέσω ή το φλιτζάνι που επιλέγω για να απολαύσω τον καφέ μου. Κανένα από αυτά τα αντικείμενα δεν επηρεάζουν το περιεχόμενο. Ομορφαίνουν όμως την διαδικασία, την ανάγουν σε εμπειρία, κάποιες φορές ακόμη και σε ιεροτελεστία. Όλα αυτά όμως, μέχρι να μας αναλάβουν οι λέξεις. 

Πείτε μας τα δύο πιο αγαπημένα σας εξώφυλλα ως τώρα.

Για καλό ή για κακό (ή για καλό και για κακό) δεν έχω συγκεκριμένο ύφος ως προς την τεχνική ή την αισθητική αντιμετώπιση των έργων μου, οπότε δεν έχω και κοινά κριτήρια για να επιλέξω ένα, δυο ή περισσότερα αγαπημένα μου εξώφυλλα. Αισθάνομαι πως το μόνο κοινό που έχουν τα εξώφυλλά μου είναι πως τα έφτιαξα εγώ (και είναι όλα τους παιδιά μου).

Τούτου δοθέντος, στη σειρά των μυθιστορημάτων του Μένη Κουμανταρέα, που αποτελείται από συγκεκριμένο αριθμό βιβλίων, απήλαυσα, μεταξύ άλλων, τη δυνατότητα που είχα να σχεδιάσω εκτός από τα εξώφυλλα μεμονωμένα και τα εξώφυλλα ως σύνολο.

Εκμεταλλευόμενος την γοητεία της αναλογικής μηχανικής διαδικασίας και τις τυχαίες μικροδιαφορές που προκύπτουν από την πίεση, την τριβή κλπ. έγραψα τους τίτλους και τα κείμενα των οπισθόφυλλων με τη γραφομηχανή που βρίσκεται ακόμη στο γραφείο του Μένη Κουμανταρέα.

Έπειτα χρησιμοποίησα έναν λεκέ από φλιτζάνι καφέ που βρήκα σε μια χαρτοπετσέτα όπου το ακουμπούσε και στην συνέχεια τον «χρωμάτισα» αναθέτοντας σε κάθε εξώφυλλο των βιβλίων της σειράς και μια διαφορετική απόχρωση.

Αν κάποιος συμπληρώσει την σειρά και τοποθετήσει τα βιβλία με την χρονολογική σειρά που εκδόθηκαν, οι ράχες τους θα του αποκαλύψουν μια (κορεσμένη λόγω του λεκέ από τον καφέ) χρωματική μετάβαση σαν αυτή των χρωμάτων του ουράνιου τόξου.

Ένα άλλο εξώφυλλο που αγαπώ είναι Ο Βασιλιάς της του Χρήστου Χωμενίδη. Είναι ένα εξώφυλλο εξαιρετικά old school. Αξιοποιεί ως εικόνα ένα αναλογικό κολάζ που έφτιαξα με κομμάτια από χαρτιά κανσον που κρατούσα για χρόνια μπας και χρειαστούν κάποτε. Ε, να που χρειάστηκαν. Όταν τελείωσα την ανάγνωση σκέφτηκα πως ήθελα να δείξω μια αγκαλιά. Μια αγκαλιά όμως πρωτόλεια, ακατέργαστη, ανυπόμονη και συνάμα βαθιά. Η φιγούρα που αγκαλιάζεται δίνει «σώμα» στην φιγούρα που την αγκαλιάζει και ενώ ο τίτλος λέει «Βασιλιάς» στο εξώφυλλο η φιγούρα που δεσπόζει είναι η Βασίλισσα.

ΓIANNHΣ ΚΟΥΡΟΥΔΗΣ (εκδ. Πατάκη)

Υπάρχει μια αισθητική ή άλλη αρχή που την ακολουθείτε κάθε φορά που κάνετε ένα εξώφυλλο;

Δεν χρησιμοποιώ μια συγκεκριμένη αισθητική κι ο λόγος είναι πως σχεδιάζω για εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο, από παιδικά ως φιλοσοφία. Υπάρχουν όμως συγκεκριμένες αρχές, π.χ. χρησιμοποιώ δύο μέχρι τρεις το πολύ γραμματοσειρές σε όλο το φάσμα των εξωφύλλων και μια μόνο γραμματοσειρά ανά εξώφυλλο. Προσπαθώ να είναι όσο το δυνατόν μέσα στα αισθητικά πλαίσια της εποχής μας, αλλά να έχει και όσο είναι δυνατό διαχρονικό σχεδιασμό. Θα μου άρεσε να δεις ένα εξώφυλλό μου έπειτα από 20 χρόνια και να το θεωρήσεις σύγχρονο!

Τι είναι σημαντικότερο για ένα εξώφυλλο; Να είναι όμορφο ή να ξεχωρίζει;

Η ομορφιά είναι κάτι σχετικό. Οι περισσότεροι έχουν διαφορετική άποψη του τι είναι όμορφο. Επομένως αυτό που έχει σημασία, είναι αισθητική αρτιότητα και λειτουργικότητα ενός εξωφύλλου. Θα πρέπει να σε κάνει να θέλεις να το πιάσεις στα χέρια σου και να το διαβάσεις. Με μια εικόνα να περιγράφει το θέμα και να σε κάνει να φαντάζεσαι τι θα σου πει κι αν αυτό ταυτόχρονα ξεχωρίζει στο ράφι, είναι το ιδανικό.

Το αισθητικά όμορφο εξώφυλλο είναι και εμπορικό εξώφυλλο;

Ένα καλό εξώφυλλο βοηθάει στην πώληση ενός βιβλίου, αλλά η επιτυχία ενός βιβλίου οφείλεται στο περιεχόμενό του. Το εξώφυλλο είναι η πόρτα του σπιτιού. Θα θελήσεις να μπεις ή όχι σ’ αυτό το σπίτι, αλλά όλα αυτά που θα νοιώσεις είναι μέσα στο ίδιο το σπίτι.

Πείτε μας τα δύο πιο αγαπημένα σας εξώφυλλα ως τώρα.

Από την τελευταία «σοδιά» είναι Η Πολιορκία της Τροίας του Θοδωρή Καλιφατίδη και ένα που θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες Το κορίτσι που έφτυνε φωτιά της Τζούλια Μπινάντο Μέλις.

ΘANΟΣ ΚΑΚΟΛΥΡΗΣ (εκδ. Ψυχογιός)

Υπάρχει μια αισθητική ή άλλη αρχή που την ακολουθείτε κάθε φορά που κάνετε ένα εξώφυλλο;

Ανάγνωση, κατανόηση, έρευνα και κυρίως έμπνευση απ' το ίδιο το βιβλίο είναι οι λέξεις κλειδιά στο ερώτημά σας. Το εξώφυλλο ως αναπόσπαστο μέρος του βιβλίου πρέπει να αντικατοπτρίζει το περιεχόμενο και την αισθητική του. Στις σειρές που έχουν ενιαία αισθητική η αρχή αυτή φυσικά δεν ισχύει ακριβώς. Μια τέτοια σειρά μπορεί να δομηθεί γύρω από μια ιδέα η οποία θα υπάρχει ως συγκολλητική ουσία σε όλα τα βιβλία της σειράς. Στη σειρά «Τα κλασικά» των εκδόσεών μας για παράδειγμα η ιδέα συνίσταται σε μια αφαιρετική εικαστική προσέγγιση, της οποίας η υλοποίηση κάνει τα κείμενα των κλασικών συγγραφέων πιο προσιτά στο νεανικό κοινό, αλλά ταυτόχρονα τα επανασυστήνει σε μεγαλύτερες ηλικίες.

Τι είναι σημαντικότερο για ένα εξώφυλλο; Να είναι όμορφο ή να ξεχωρίζει;
 
Το όμορφο ή το άσχημο είναι ένα υποκειμενικό ζήτημα. Το σημαντικό είναι να μην είναι βαρετό και άρα αδιάφορο, καθώς το βιβλίο είναι ένα πολιτιστικό προϊόν, που τοποθετείται στο ράφι μαζί με πληθώρα άλλων. Σαφώς λοιπόν πρέπει να ξεχωρίζει.
 
Το αισθητικά όμορφο εξώφυλλο είναι και εμπορικό εξώφυλλο;
 
Η αισθητική είναι καθαρά υποκειμενική, όπως και η ομορφιά. Θα έλεγα ότι το εμπορικό εξώφυλλο είναι το μη βαρετό εξώφυλλο και αυτό που σου τραβάει την προσοχή. Προσωπικά θα αγοράσω ένα βιβλίο μόνο για το εξώφυλλό του, ακόμα και αν το έχω ξανά σε άλλη έκδοση. Ως εκ τούτου χωρίς φυσικά να κρίνω το βιβλίο από το εξώφυλλο, ένα ενδιαφέρον για μένα εξώφυλλο αποτελεί από μόνο του έναν λόγο για να το έχω στη βιβλιοθήκη μου

Πείτε μας τα δύο πιο αγαπημένα σας εξώφυλλα ως τώρα.
 
Το Τρίτο στεφάνι του Κώστα Ταχτσή, και το 1984 του Τζορτζ Όργουελ (μτφρ. Αύγουστος Κορτώ). 

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΡΛΟΠΟΥΛΟΣ (εκδ. Διόπτρα)

Από το θέμα δεν θα μπορούσε να λείπει ο δημιουργικός νους του Γιάννη Καρλόπουλου που για λογαριασμό των εκδόσεων Διόπτρα ανέλαβε να φέρει στο σήμερα τα εξώφυλλα των βιβλίων του Νίκου Καζαντζάκη.

Για προσωπικούς λόγους ο Γιάννης Καρλόπουλος δεν κατάφερε να απαντήσει στο ερωτηματολόγιο που του θέσαμε (αν και θα το ήθελε), εντούτοις αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να γίνει ειδική μνεία στο όνομά του και στο αποτύπωμα της δουλειάς του.

Να σημειωθεί πως ο Γιάννης Καρλόπουλος έλαβε το 2023 με το χρυσό βραβείο στα European Design Awards (EDA) για τον ανασχεδιασμό των βιβλίων του Νίκου Καζαντζάκη.

Ο Γιάννης Καρλόπουλος σχεδίασε τα εξώφυλλα, το σώμα των βιβλίων, καθώς και τη γραμματοσειρά του κειμένου και την αποτύπωση της υπογραφής του Νίκου Καζαντζάκη με γνώμονα το χαρακτηριστικό απόσπασμα από την εισαγωγή της Ασκητικής: «Θα βρεις λοιπόν, αναγνώστη, στις σελίδες ετούτες την κόκκινη γραμμή, καμωμένη από στάλες αίμα μου…». 

Αυτό ακριβώς το αίμα, ο Γιάννης Καρλόπουλος το μετουσίωσε σε μια σειρά από εξώφυλλα που θαυμάστηκαν για τη λιτή, αλλά και απόλυτα καθαρή γραμμή τους. Στην ουσία έφεραν τον Καζαντζάκη στο σήμερα με όρους αισθητικά άρτιους, κάτι που μπορεί να αποτελέσει δέλεαρ για τους νέους σε ηλικία αναγνώστες να πλησιάσουν το έργο του σπουδαίου Κρητικού συγγραφέα. 

Έχουν παρόμοιο αισθητικό ενδιαφέρον και οι επετειακές (σκληρόδετες) εκδόσεις που αντί για λευκό εξώφυλλο έχουν κόκκινο, όπως και η πρόσφατη σειρά με τα θεατρικά έργα του συγγραφέα. 

^＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Το νέο του μυθιστόρημα «Σαν νορμάλ» θα κυκλοφορήσει στις 12 Μαρτίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.