greek ancient scrolls

Τα έργα της αρχαιότητας που δεν θα διαβάσουμε ποτέ υπολογίζεται ότι είναι πάνω από το 90% των όσων γράφτηκαν. 

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Στην Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας ο Άλμπιν Λέσκυ υπολογίζει το ποσοστό των έργων της Αρχαιότητας που μας σώθηκαν στο 8% του αρχικού συνόλου, αν θυμάμαι το νούμερο καλά. Όπερ σημαίνει ότι πάνω απ’ τα εννιά δέκατα μιας υπερχιλιετούς πνευματικής παραγωγής έχουν αφανιστεί. Εύλογο λοιπόν ότι τα χάσματα είναι ιλιγγιώδη. Τίποτα σχεδόν από το εξωομηρικό ηρωϊκό έπος δεν έφτασε ώς εμάς. Από τους λυρικούς, από τους προσωκρατικούς, από τους σοφιστές, αραιά και πού κάποια ακέραια ποιήματα και συγγράμματα. Από τα πολιτεύματα 158 ελληνικών πόλεων που κατέγραψε ο Αριστοτέλης, μόνον η Αθηναίων Πολιτεία. Τίποτε παρά σπαράγματα από την κωμωδιογραφία πέραν του Αριστοφάνη και του Μενάνδρου. Από τους τραγικούς τόσων αιώνων, μόνον η μεγάλη τριάδα του Χρυσού Αιώνα. Ο Επίκουρος απών, ο Πολύβιος ακρωτηριασμένος, οι πλείστοι μαθηματικοί και ιατρικοί συγγραφείς ανεύρετοι – κ.ο.κ., κ.ο.κ.

Από τα 120 έργα του Σοφοκλή έφτασαν ώς εμάς μόνο επτά, συν κάποια αποσπάσματα. Για να κατανοήσει κανείς το μέγεθος της απώλειας, αρκεί να σκεφτεί τη σύγκριση με τον Σαίξπηρ που έκανε κάποτε ο Γκάρυ Ταίυλορ. Αν το έργο του πάθαινε παρόμοια καταστροφή, θα είχαμε σήμερα μόλις δύο πλήρη έργα δικά του... 

Αλλά και στους δημιουργούς προς τους οποίους η τύχη φάνηκε ευμενέστερη, τα κενά είναι οδυνηρά. Από τα 120 έργα του Σοφοκλή έφτασαν ώς εμάς μόνο επτά, συν κάποια αποσπάσματα. Για να κατανοήσει κανείς το μέγεθος της απώλειας, αρκεί να σκεφτεί τη σύγκριση με τον Σαίξπηρ που έκανε κάποτε ο Γκάρυ Ταίυλορ. Αν το έργο του πάθαινε παρόμοια καταστροφή, θα είχαμε σήμερα μόλις δύο πλήρη έργα δικά του... Ποια θα ήταν η σημασία του Βάρδου για τον πολιτισμό μας αν αντιπροσωπευόταν μόνο από τον Άμλετ, λ.χ., και τον Οθέλλο; Τι θα γνωρίζαμε γι’ αυτόν; Αν από τον Μπωντλαίρ και τον Ρίλκε και τον Πεσσόα έφταναν ώς εμάς μόνο ένα ή δύο πλήρη ποιήματα, όσα σώζονται της Σαπφώς, θα τους παραδεχόμαστε άραγε ώς μέγιστους λυρικούς, όπως παραδεχόμαστε εκείνην;

Κι αντίστροφα, πόσο βαθιά θα άλλαζε η εικόνα που έχουμε για τον Αισχύλο, αν είχαμε πρόσβαση και στα 90 δράματα που ξέρουμε ότι συνέθεσε; Ποια θα ήταν η θέση του Δημόκριτου στην ιστορία της σκέψης και της επιστήμης αν μας είχε σωθεί έστω ένα σύγγραμμά του από τις δεκατρείς τετραλογίες που συνέθεσε; Πόσοι σπουδαίοι ποιητές, πόσοι ερεθιστικοί στοχαστές, πόσοι μαθηματικοί, ρήτορες, ιστορικοί, που το έργο τους θα άφηνε βαθύ αποτύπωμα στον πολιτισμό μας αν σωζόταν, θάφτηκαν για πάντα στη λήθη; Πόσες ανακαλύψεις, πόσες ιδέες ρηξικέλευθες, πόσες μεγάλες ποιητικές εμπνεύσεις έγιναν για τ’ αφτιά μας ες αεί ανήκουστες;

Ερωτήματα ανούσια ίσως. Η ιστορία προχωρεί με απώλειες, με θανάτους, με καταστροφές. Το παρελθόν φτάνει έως εμάς, αν καν, ως σπάραγμα, ως τρίμμα του όλου που κάποτε υπήρξε. Ακόμη κι έτσι πάντως, γνωρίζουμε απείρως περισσότερα πράγματα για την αρχαιοελληνική ποίηση σε σχέση με αυτά που γνωρίζουμε λ.χ. για την αρχαιοελληνική μουσική – που είναι σχεδόν τίποτε...

Και άλλωστε, η ελπίδα ότι η αρχαιολογία και οι σύγχρονες τεχνικές επινοήσεις θα ανακτήσουν για λογαριασμό μας κάτι από τα χαμένα, παραμένει ζωντανή. Από το ένα ή ενάμισι εκατομμύριο των σωζόμενων παπυρικών τεμαχίων, όσα βρήκαμε στην Οξύρρυγχο και αλλού, μόλις 85.000 είναι τα επαρκώς μελετημένα και δημοσιευμένα. Και με τον ρυθμό που εκδίδονται σήμερα, θα χρειαστούμε αιώνες πολλούς ωσότου τα γνωρίσουμε πλήρως. Παρ’ όλα αυτά, ένας καινούργιος Αρχίλοχος, όπως εκείνος που βρήκαμε λίγες δεκαετίες πιο πριν, ίσως κάποτε έρθει στο φως. Και από τις πολλές εκατοντάδες κυλίνδρους που βρέθηκαν στο Ηράκλειον, απανθρακωμένους εντελώς από την καυτή στάχτη του Βεζούβιου, ποιος ξέρει, ίσως σε λίγα χρόνια, οι ακτινογραφίες και η μικροηλεκτρονική μάς αποκαλύψουν θαλερό το περιεχόμενό τους.

Ένας τέτοιος πάπυρος μπορεί να περιέχει ακόμη και δεκαπέντε μέτρα κείμενο πυκνογραμμένο πίσω μπρος, είναι δηλαδή από μόνος του μια μικρή βιβλιοθήκη. Σ’ έναν τέτοιο, μας περισώθηκαν οι μισές από τις γνωστές μας σήμερα τραγωδίες του Ευριπίδη.

* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ είναι ποιητής και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Νύχτα» (εκδ. Κίχλη).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Λογοτεχνικά γένη

Λογοτεχνικά γένη

Ποίηση, πεζό, πρόζα, λυρισμός, αφήγηση: έννοιες που χρειάζονται διευκρίνιση, αποκατάσταση, στοχασμό, ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα το λογοτεχνικό φαινόμενο. 

Του Κώστα Κουτσουρέλη ...

Σε τι υπερέχει ο Καβάφης;

Σε τι υπερέχει ο Καβάφης;

Συχνά έχω αναρωτηθεί τι ακριβώς έχουν κατά νουν όσοι υποστηρίζουν ενίοτε ότι ο Καβάφης υπερέχει των άλλων μας ποιητών. Πέρα από τις προτιμήσεις του καθενός (de gustibus non est disputandum…), υπάρχει εδώ ένα κριτήριο χειροπιαστό, συγκεκριμένο, που έχουν υπ’ όψιν;

...
– Η πρωτοτυπία; – Η επανάληψη!

– Η πρωτοτυπία; – Η επανάληψη!

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Σ’ ένα αξιολάτρευτο ποιηματάκι του ο Χάινε σατιρίζει μια ευσυγκίνητη νεαρά που την παίρνουν τα δάκρυα στη θέα του ηλιοβασιλέματος.

Μια κόρη παρά θίν’ αλός, ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ