alt

Σκέψεις για τον Κώστα Ταχτσή με αφορμή το μυθιστόρημά του «Το τρίτο στεφάνι».

Της Σοφίας Ιακωβίδου

Ο Σεφέρης τον είχε ξεχωρίσει ήδη από τα ποιήματά του, ενώ ο Εμπειρίκος, καθώς ο Ταχτσής διάβαζε σε στενό κύκλο κάποια από τα πρώτα κεφάλαια του Τρίτου στεφανιού ενόσω το έγραφε, πετάχτηκε ψηλά ενθουσιασμένος φωνάζοντας: «είναι μια σύγχρονη ελληνική ιλαροτραγωδία!». Ο συγγραφέας χρειάστηκε ωστόσο να το εκδώσει με δικά του έξοδα και το έργο θα άρχιζε να γίνεται γνωστό σχεδόν μια δεκαετία αργότερα και μάλιστα αρχικά μέσα από τις φυλακές, από στόμα σε στόμα, καθώς οι γυναίκες των κρατουμένων (πολιτικών κυρίως) έψαχναν να τους πάνε κάτι διασκεδαστικό να διαβάσουν.

«Το μυθιστόρημα αυτό πάλλεται από μια βαθύτερη αίσθηση του χιούμορ, που αρκετά σπάνια ανευρίσκεται στην ελληνική λογοτεχνία, και το συντάσσει πλάι σε μακρινούς, μεγάλους προδρόμους του είδους, όπως ο Ροΐδης και ο Καβάφης».
(Ρόντρικ Μπήτον)

Από τότε βέβαια όλα είναι ιστορία, για την ακρίβεια... μέλλον. Παρέμενε επί μακρόν ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα μυθιστορήματα στην Ελλάδα μεταπολεμικά – μαζί με Τα ματωμένα χώματα της Δ. Σωτηρίου και τη Ζωή εν τάφω του Στρ. Μυριβήλη. Συγχρόνως πρόκειται για ένα από τα βιβλία από τα οποία αντλούν πιο συχνά οι γλωσσολόγοι λήμματα για την ελληνική γλώσσα για τις έρευνές τους. Οι ακαδημαϊκές περγαμηνές ωχριούν όμως μπροστά στο απολαυστικό του αναγνώσματος. Αυτό που οι κρατούμενοι στις φυλακές διαπίστωναν σχεδόν πρώτοι, η ιστορία της λογοτεχνίας θα το έγραφε πολλά χρόνια αργότερα: «το μυθιστόρημα αυτό πάλλεται από μια βαθύτερη αίσθηση του χιούμορ, που αρκετά σπάνια ανευρίσκεται στην ελληνική λογοτεχνία, και το συντάσσει πλάι σε μακρινούς, μεγάλους προδρόμους του είδους, όπως ο Ροΐδης και ο Καβάφης» (Ρόντρικ Μπήτον). Πώς πετυχαίνει κανείς αυτού του είδους το λογοτεχνικό τζακ ποτ, να καλύπτει ένα έργο τόσο ευρεία γκάμα αναγνωστών; Κι αν κάποτε κατέκτησε αυτό το στάτους γιατί να διαβάζουμε αυτόν τον συγγραφέα σήμερα;

Η σήμερον ως αύριο και ως χθες

Αν σήμερα πλήθος συρρέει μέσα και έξω από χώρους όπου δίνονται διαλέξεις με τίτλους όπως «Μεγαλώνοντας μέσα στην ελληνική οικογένεια» και «Να παντρευτεί κανείς ή να μην παντρευτεί» και τα ομότιτλα βιβλία του Ματθαίου Γιωσαφάτ δεν παύουν να ξεπουλούν τη μία έκδοση μετά την άλλη, μία εναλλακτική πραγμάτευση των ίδιων ζητημάτων, σε εξίσου απλή και ευθύβολη γλώσσα με εκείνην του ψυχίατρου αλλά σε σπαρταριστό ύφος, με τη μορφή μυθοπλασίας, μπορεί να βρει κανείς στο Τρίτο στεφάνι. Αλλά και στα Ρέστα, το επόμενο βιβλίο του Ταχτσή, όπου το ίδιο υλικό έχει χυθεί σε άλλη φόρμα, στο διήγημα, μόνο που η ταύτιση του γράφοντα δεν είναι εδώ με γυναίκα, όπως στο Τρίτο στεφάνι, αλλά με παιδιά και εφήβους. Ο ειρωνικός βέβαια τίτλος των διηγημάτων προοικονομούσε ήδη το πώς θα διαβάζονταν: ως τα απομεινάρια μιας μεγάλης, συνθλιπτικής επιτυχίας. Δεν διαβάζουμε εξάλλου εμείς τα μεγάλα βιβλία, εκείνα μας έχουν ήδη διαβασμένους/ες. Και φυσικά δεν διστάζουν να έρθουν σε μετωπική σύγκρουση με τα θέσφατα της (ελληνικής εν προκειμένω) κοινωνίας: την οικογένεια, και δη τον πυλώνα της, τις μητέρες. Όση κρίση κι αν διέρχονται προ πολλού οι θεσμοί του γάμου και της οικογένειας, δεν παύει η καθεμιά και ο καθένας να τους επιδιώκει, με τον τρόπο του, για τον εαυτό του, και οι άλλοι να τους «αναμένουν» από εκείνους. Κι ας αποτυγχάνουν, όπως η Νίνα, που θα κάνει τρεις γάμους.

alt
Το εξώφυλλο της 1ης έκδοσης, 1962
 
 
 

Ο γάμος δεσμεύει τις ελευθερίες και μακιγιάρει με τις δέουσες κοινωνικές αποχρώσεις τις επιθυμίες, δεν παύει όμως να συνάπτεται ή να συντηρείται με γνώμονα το συμφέρον (η Νίνα δεν παντρεύεται εκείνον που αγαπούσε αλλά τρεις άλλους που θα την κάλυπταν οικονομικά και κοινωνικά. Ακόμη και σήμερα σε αρκετές χώρες η οικονομική κρίση έχει κάνει ζευγάρια που έχουν χωρίσει να προσπαθούν να εξακολουθούν να μένουν μαζί για τα παιδιά και για να μοιράζονται τα έξοδα). Αλλά το μυθιστόρημα προχωράει και σε άλλες γκρίζες αλήθειες: μπορεί να δεχόμαστε ότι το οιδιπόδειο κάνει τις μητέρες να υπεραγαπούν τα αγόρια και τις κόρες να είναι ερωτευμένες με τον πατέρα τους, δυσκολευόμαστε όμως να δεχτούμε πως μια μάνα κάνει διακρίσεις ανάμεσα στα παιδιά της –όχι μόνο ως προς το φύλο– αλλά και πως μπορεί να αγαπάει άσχημα, ανεξέλεγκτα ή και καταστροφικά. Στο έργο η Νίνα κατηγορεί τη μητέρα της πως με την παθολογική αγάπη που είχε στον αδερφό της Ντίνο τον κατέστρεψε. Την ίδια ακριβώς δομή διαπιστώνει στην κυρα-Εκάβη, καθώς κι εκείνη εκθειάζει την ομορφιά του γιου της Δημήτρη, που κι εκείνος έχει ομοφυλοφιλικές σχέσεις όπως ο Ντίνος αλλά επιπρόσθετα είναι πολλαπλώς παρεκκλίνουσα περίπτωση (ναρκωτικά, κλοπές κ.ά.). Και η Ελένη από τη μεριά της, η κόρη της κυρα-Εκάβης, την κατηγορεί πως με τα αντίστοιχα καμώματά της ως προς τον εγγονό της Άκη (που όποιος έχει διαβάσει Το τρίτο στεφάνι αβίαστα θα τον ταύτιζε με τον ίδιο τον συγγραφέα) θα τον κατέστρεφε κι εκείνον. Αντιλαμβανόμαστε πως οι αλλεπάλληλοι αναδιπλασιασμοί στην πλοκή καταδεικνύουν πιθανότατα αίτια για την ψυχογένεση της ομοφυλοφιλίας.

Τα βασικά dramatis personae αντιστοιχούν άλλωστε ευδιάκριτα σε πρόσωπα της οικογένειας του Ταχτσή και ο ίδιος σε αυτοβιογραφικά κείμενά του το επιβεβαίωσε: η «Εκάβη» αντιστοιχεί στη γιαγιά του, η «Ελένη» στη μητέρα του, ο «Δημήτρης» και ο «Θόδωρος» στους δύο θείους με τους οποίους μεγάλωσε, τον «κακό» και τον «καλό», εκείνον που είχε σχέσεις με τον κόσμο του Τύπου και από τους οποίους έλκει καθεμιά από τις δικές του αντίστοιχες δύο πλευρές κ.ο.κ. 

Η κατεξοχήν όμως όψη του πραγματικού που κεντράρεται εδώ δεν είναι μόνο το πού βρίσκεται ο ίδιος μέσα στο έργο του και πού οι άλλοι, κι ας προσιδιάζουν τα αυτοβιογραφικά του τεχνάσματα στα μεγαλύτερα ονόματα του διεθνούς λογοτεχνικού στερεώματος.

Η Νίνα, δια στόματος της οποίας γίνονται αυτοί οι συσχετισμοί, δεν φέρει μόνο πολλαπλά γνωρίσματα του ίδιου του Ταχτσή (ήθελε να γίνει δικηγόρος όπως εκείνος, που παράτησε στο δεύτερο έτος τη Νομική, αγαπά τη λογοτεχνία, το σινεμά, τις ιδέες του Φρόυντ) αλλά και μια μορφή του ονόματός του (Κωνσταντίνα→Ντίνα→Νίνα). Τα δύο γράμματα, εκείνο που φαίνεται (Ν) και εκείνο που κρύβεται (Τ, το αρχικό του πατρωνύμου του) ο Ταχτσής τα διαμοιράζει ακολούθως σε πολλαπλά πρόσωπα στο σύνολο του έργου του που σχετίζονται με την ομοφυλοφιλία ή (και) την πορνεία (όπως ο «Ντίνος», ο αδερφός της Νίνας, «ο κ. Ν.» στα Ρέστα κ.ο.κ ενώ το όνομα Νίνα χρησιμοποιούσε και ο ίδιος στην «άλλη» του ζωή όπως φαίνεται στην αυτοβιογραφία του).

Η κατεξοχήν όμως όψη του πραγματικού που κεντράρεται εδώ δεν είναι μόνο το πού βρίσκεται ο ίδιος μέσα στο έργο του και πού οι άλλοι, κι ας προσιδιάζουν τα αυτοβιογραφικά του τεχνάσματα στα μεγαλύτερα ονόματα του διεθνούς λογοτεχνικού στερεώματος. Είναι επίσης οι ουσιαστικοί ρόλοι, η διανομή τους, οι σχέσεις, οι διάλογοι, το κατεξοχήν θέατρο που πλάθει τον καθένα: το πώς διαμορφώνεται στην αλληλεπίδρασή του με την οικογένεια. Ίσως γι’ αυτό –σε συνδυασμό πάντα με τη γλώσσα– το δραματικό στοιχείο στο έργο να είναι τόσο έντονο, αβίαστο, παλμικό. Έτσι θα μιλούσε η ζωή αν μιλούσε, έγραψε για τον Ταχτσή ένας ξένος κριτικός, θυμίζοντας κάτι που είχε υποστηριχθεί για την Άννα Καρέννινα του Τολστόι. Μπορεί στο μυθιστόρημα να περνά μοναδικά και η μεγάλη εικόνα, τα κοινωνικά τεκταινόμενα, η Ιστορία (κυρίως η Κατοχή, ο Εμφύλιος, επεισοδιακά ο Βενιζέλος και ο Μεταξάς) αλλά στο προσκήνιο είναι οι μικρές ιστορίες ενός εκάστου, ο εμφύλιος που φέρουμε, ιδιαίτερα οι Έλληνες, μέσα μας. Η Ιστορία θα λέγαμε πως βιώνεται από τους περισσότερους από εμάς όπως περιέγραψε ο Τζον Λένον το παρόν: «εκείνο που μας συμβαίνει καθώς κάνουμε άλλα σχέδια».

* Η ΣΟΦΙΑ ΙΑΚΩΒΙΔΟΥ είναι Επίκουρη Καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΤΑΧΤΣΗ

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αυτός ήταν ο Κώστας...» – Λίγα λόγια για τον Κώστα Παπαϊωάννου από τον Άγγελο Στάγκο

«Αυτός ήταν ο Κώστας...» – Λίγα λόγια για τον Κώστα Παπαϊωάννου από τον Άγγελο Στάγκο

Το βράδυ της Δευτέρας 11 Μαρτίου, δύο χρόνια από τον θάνατο του δημοσιογράφου και εκδότη της εφημερίδας «Το Ποντίκι» (1979-2005), Κώστα Παπαϊωάννου (1938-2022), διοργανώθηκε στην Ένωση Συντακτών τιμητική εκδήλωση στη μνήμη του. Βασικοί ομιλητές ήταν οι (από αριστερά στη φωτογραφία) Μιχάλης Ιγνατίου, Αλέξης Παπαχελάς...

Η θεραπευτική και σωτηριακή διάσταση της Αισθητικής

Η θεραπευτική και σωτηριακή διάσταση της Αισθητικής

Η ικανότητα της Αισθητικής είναι να αποδιώχνει το κακό και μέσω της εμπειρίας του ωραίου να οδηγεί τους ανθρώπους σε αυτοαποκαλύψεις, σε γνωστικές περιπέτειες, αλλά και σε ιατρικές θεραπείες. Κεντρική εικόνα: O Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου ©Wikipedia. 

Γράφει ο Δημο...

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

Σαράντα πέντε λογοτεχνικά περιοδικά: Τα μακροβιότερα, τα καινούργια, τα σπάνια. Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών και βιβλιολογικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή, παρουσιάζοντας το πρώτο και το τελευταίο τεύχος από το καθένα. Μια αναδρομή, επίσης, σε ορισμένα από τα σημαντικότερα, που...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ