coronavirus728

Όταν η πραγματικότητα ρίχνει απανωτά γκολ στα δίχτυα της λογοτεχνίας.

Του Αντώνη Πάσχου

Μια από τις πρώτες αλήθειες που πρέπει να μάθει ένας μυθιστοριογράφος είναι ότι η πραγματικότητα συχνά δεν είναι ρεαλιστική. Όσοι συγγραφείς δεν τη διδάχθηκαν σε βιβλία ή σεμινάρια δημιουργικής γραφής έχουν, δυστυχώς, μια πρώτης τάξης ευκαιρία να τη διαπιστώσουν στη νέα μας καθημερινότητα. 

Δεν μαχόμαστε ενάντια σε ζόμπι, ούτε έχουμε μεταλλάξεις και παράξενα συμπτώματα. Οι οδηγίες που δίνονται δεν έχουν τίποτα το δραματικό: μείνετε σπίτι, φοράτε μάσκα σε κλειστούς χώρους, κρατάτε αποστάσεις.

Τους τελευταίους μήνες η πραγματικότητα επιχειρεί μια επίδειξη ισχύος απέναντι στη λογοτεχνία. Ως συστηματικός αναγνώστης επιστημονικής φαντασίας, έχω διαβάσει αρκετές σελίδες αφιερωμένες σε πλοκές καταστροφής με ιούς. Ωστόσο, κανένας μυθοπλάστης δεν υπέβαλε την ανθρωπότητα σε μια δοκιμασία τόσο ιδιαίτερη και τόσο ύπουλη, που να θέτει υπό τέτοια πίεση την ικανότητα λήψης αποφάσεων των ηγετών αλλά και όλων των ανθρώπων. Διότι δεν μαχόμαστε ενάντια σε ζόμπι, ούτε έχουμε μεταλλάξεις και παράξενα συμπτώματα. Οι οδηγίες που δίνονται δεν έχουν τίποτα το δραματικό: μείνετε σπίτι, φοράτε μάσκα σε κλειστούς χώρους, κρατάτε αποστάσεις. Ο κορωνοϊός εξαιρεί την υγιή πλειοψηφία, τα βρέφη και τους νέους· περιορίζεται στις ευπαθείς ομάδες. Τέλος, το ποσοστό θνησιμότητας φαντάζει ασήμαντο αν δεν συνδυαστεί με τη μεταδοτικότητά του. Δεν αντιμετωπίζουμε, συνεπώς, μια απειλή που τρομάζει τους πάντες. Και ακριβώς αυτό είναι που καθιστά τη διαχείρισή της τόσο δύσκολη.

Όσοι έχουν βρεθεί σε θέση ευθύνης είναι εξοικειωμένοι με αυτό το παράδοξο. Η απόφαση σε μια ακραία κατάσταση σπάνια αποτελεί γρίφο. Όταν είσαι στημένος με την πλάτη στον τοίχο, επιλέγεις γρήγορα. Θα αναφέρω παραδείγματα από το επάγγελμά μου. Αν οι κινητήρες ενός αεροσκάφους πάψουν να λειτουργούν εν πτήσει, ο πιλότος δεν θα ’χει να λύσει καμιά σπαζοκεφαλιά. Αν το αεροπλάνο φλέγεται, αν έχει γεμίσει καπνό η καμπίνα, αν βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, η απόφαση του κυβερνήτη θα είναι απλή: θα ψάξει να βρει αν υπάρχει κανένα κοντινό αεροδρόμιο, για να προσγειώσει το αεροπλάνο του.

Αντίθετα, οι λιγότερο σημαντικές βλάβες κυοφορούν τις μεγαλύτερες παγίδες. Τι κάνεις όταν δεν ανεβαίνουν οι τροχοί, με αποτέλεσμα η κατανάλωση καυσίμου να διπλασιάζεται και να τριπλασιάζεται; Αν το καύσιμο αποκλείει τα εναλλακτικά αεροδρόμια όταν θα φτάσεις στον προορισμό σου; Υποκύπτεις στον πειρασμό να ολοκληρώσεις την πτήση ή επιστρέφεις στο αεροδρόμιο απ’ το οποίο απογειώθηκες; Μήπως επιλέγεις κάποιο άλλο, με κίνδυνο να σε γράψουν οι εφημερίδες;

Από τα προηγούμενα παραδείγματα απουσιάζει μια ακόμη καθοριστική σταθερά· στην περίπτωση του κορωνοϊού υπάρχει έλλειμμα γνώσης και πληροφορίας, όπως και άλλης παρόμοιας περίπτωσης. Παρατηρείται, λοιπόν, το εξής φαινόμενο: τα μέτρα που λαμβάνουν οι ηγέτες των κρατών έχουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ τους. Το ίδιο και οι συνέπειες.

Ποιος συγγραφέας, για παράδειγμα, θα τολμούσε να γράψει ότι η Ελλάδα, χώρα που βασίζεται στον τουρισμό, με το γνωστό ιστορικό σε θέματα δημόσιας οργάνωσης και κρατικών αντανακλαστικών, θα αντιδρούσε κατ’ αυτόν τον τρόπο σε μια τέτοια κρίση;

Και η πραγματικότητα ρίχνει απανωτά γκολ στα δίχτυα της λογοτεχνίας. Ποιος συγγραφέας, για παράδειγμα, θα τολμούσε να γράψει ότι η Ελλάδα, χώρα που βασίζεται στον τουρισμό, με το γνωστό ιστορικό σε θέματα δημόσιας οργάνωσης και κρατικών αντανακλαστικών, θα αντιδρούσε κατ’ αυτόν τον τρόπο σε μια τέτοια κρίση; Και ποιος θα έγραφε κάτι τόσο απλοϊκό για έναν ηγέτη όπως τον Μπόρις Τζόνσον, που υποτίμησε τις συνέπειες του ιού σε εθνικό και προσωπικό επίπεδο, με αποτέλεσμα να κολλήσει και να βρεθεί να νοσηλεύεται σε κρίσιμη κατάσταση; Όποιος το αποτολμούσε, θα αντιμετώπιζε τη δυσπιστία πολλών αναγνωστών. Όμως, η πραγματικότητα αδιαφορεί για την άποψή μας. Δεν έχει ανάγκη να γίνει πιστευτή.

Ωστόσο, ως μυθοπλάστη μ’ εντυπωσιάζει περισσότερο κάτι άλλο, που –ευτυχώς– έχει ήδη αρχίσει να θάβεται στη σκόνη της καθημερινότητάς μας. Η συμπεριφορά της μάζας. Διότι πολλοί φαντάστηκαν κρίσεις, κράτη που αλληλοτρώγονται, όχλους που επιδίδονται σε λεηλασίες, ανθρώπους που παραδίδονται συλλογικά στα ένστικτά τους. Άλλοι, πιο αισιόδοξοι, οραματίστηκαν ηγέτες που ένωσαν τους λαούς, ήρωες που οδήγησαν τις –απρόσωπες χάριν σεναριακού χρόνου και χώρου– μάζες σε κοινούς σκοπούς. Αλλά πόσοι έγραψαν για μια τόσο δυναμική αντίδραση της μάζας; Για εκατομμύρια μικρούς ηγέτες και ήρωες;

Ναι, αρχικά η εικόνα υπήρξε μάλλον ανέμελη. Και το ζήτημα δεν είναι αν συνειδητοποιήσαμε το μέγεθος του προβλήματος έγκαιρα. Ο χρόνος της ανθρώπινης αντίδρασης σε μια πρωτοφανή κρίση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και δεν συμπίπτει αναγκαία με τον χρόνο εξάπλωσης ενός ιού. Όμως ποιος θα ’χε φανταστεί τη συμπεριφορά του μέσου ανθρώπου; Όσων συχνά κατηγορούνται ως θύματα προπαγάνδας –«πρόβατα»–, όσων υποτίθεται ότι δέχονται αδιαμαρτύρητα τις αποφάσεις του κρατικού μηχανισμού, όσων υπακούουν και υποτίθεται πως ζουν σε ένα σύγχρονο 1984 εν αγνοία τους;

Σε μια περίοδο που η έννοια της πειθαρχίας έχει συνδεθεί με αρνητικούς συνειρμούς, ένα μεγάλο ποσοστό των συμπολιτών μας κλείστηκε στο σπίτι προτού ανακοινωθούν μέτρα. Εικόνες και συνθήματα διαδόθηκαν. «Μένουμε σπίτι». Ενέργειες αλληλεγγύης για ηλικιωμένους, άπορους, άστεγους, αδέσποτα. Πλημμύρα συμβουλών στα κοινωνικά δίκτυα: να πλένετε συχνά τα χέρια σας, μείνετε σπίτι· κάθε μικρό βήμα και μια φωνή. Κι ακόμη: αυτοκριτική και συνειδητοποίηση των θετικών συνεπειών της πανδημίας στον πλανήτη.

Αν ποτέ γράψω για κάποια δυστοπία, θα λάβω σοβαρά υπόψιν την ευφυΐα της ανθρωπότητας. Ίσως μάλιστα να αναφερθώ σ’ αυτήν ως μεγαλοφυΐα. Συλλογική μεγαλοφυΐα των αμνών.

Δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι εξαιρέσεις· άνθρωποι που μπλέκουν τη θρησκεία με την επιστήμη, συνομωσιολόγοι, εξασκημένοι ξεροκέφαλοι, εμμονικοί με το αντίθετο ρεύμα ή απλά ανεύθυνοι. Θέλω να πιστεύω πως αποτελούν μειοψηφία. Ίσως να ξεγελιέμαι, επειδή αυτή τη φορά φωνάζουν λιγότερο από τον μέσο όρο. Από τα πρόβατα.

Ωστόσο, ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει κι ώσπου να βρεθεί μια οριστική λύση, η πραγματικότητα διαθέτει τη φαντασία να προσφέρει νέες ανατροπές στο αφήγημά της, να φιλοδωρήσει με περισσότερες βλάβες τους πιλότους, να περιπλέξει δραματικά τη δουλειά των ηγετών. Προσωπικά, μου αρέσει να φαντάζομαι την ανθρωπότητα ως ένα ον, με δική του ηλικία, χαρακτήρα, φωνή. Και είμαι ευχαριστημένος με την ωριμότητα που τη διακρίνει και που μέρος της οφείλεται και στην τεχνολογία της επικοινωνίας. Επιλέγω να την εμπιστευτώ. Κι αν ποτέ γράψω για κάποια δυστοπία, θα λάβω σοβαρά υπόψιν την ευφυΐα της ανθρωπότητας. Ίσως μάλιστα να αναφερθώ σ’ αυτήν ως μεγαλοφυΐα. Συλλογική μεγαλοφυΐα των αμνών.

* Ο ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΣΧΟΣ είναι πιλότος και συγγραφέας.
Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Μετά Βίας» (εκδ. Bell).


ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΠΑΣΧΟΥ

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αυτός ήταν ο Κώστας...» – Λίγα λόγια για τον Κώστα Παπαϊωάννου από τον Άγγελο Στάγκο

«Αυτός ήταν ο Κώστας...» – Λίγα λόγια για τον Κώστα Παπαϊωάννου από τον Άγγελο Στάγκο

Το βράδυ της Δευτέρας 11 Μαρτίου, δύο χρόνια από τον θάνατο του δημοσιογράφου και εκδότη της εφημερίδας «Το Ποντίκι» (1979-2005), Κώστα Παπαϊωάννου (1938-2022), διοργανώθηκε στην Ένωση Συντακτών τιμητική εκδήλωση στη μνήμη του. Βασικοί ομιλητές ήταν οι (από αριστερά στη φωτογραφία) Μιχάλης Ιγνατίου, Αλέξης Παπαχελάς...

Η θεραπευτική και σωτηριακή διάσταση της Αισθητικής

Η θεραπευτική και σωτηριακή διάσταση της Αισθητικής

Η ικανότητα της Αισθητικής είναι να αποδιώχνει το κακό και μέσω της εμπειρίας του ωραίου να οδηγεί τους ανθρώπους σε αυτοαποκαλύψεις, σε γνωστικές περιπέτειες, αλλά και σε ιατρικές θεραπείες. Κεντρική εικόνα: O Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου ©Wikipedia. 

Γράφει ο Δημο...

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

Σαράντα πέντε λογοτεχνικά περιοδικά: Τα μακροβιότερα, τα καινούργια, τα σπάνια. Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών και βιβλιολογικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή, παρουσιάζοντας το πρώτο και το τελευταίο τεύχος από το καθένα. Μια αναδρομή, επίσης, σε ορισμένα από τα σημαντικότερα, που...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ