Εντυπώσεις από το Φεστιβάλ ποίησης στην Cordes-sur-Ciel, στη Γαλλία, ένα χωριό που συνδέεται απρόβλεπτα με την ιστορία των «Καθαρών» αλλά και των Υπερρεαλιστών.
Του Δημοσθένη Αγραφιώτη
Cordes-sur-Ciel [1], οχυρωμένο χωριό στην Νομαρχία του Tarn (ποταμού) στην Οξιτανία (Occitanie) της νοτίου Γαλλίας, όπου η γεωγραφία και οι τοπικές μετεωρολογικές συνθήκες δημιουργούν (συχνά) γύρω από το λόφο μια πυκνή ομίχλη, μια συννεφοθάλασσα. Έτσι, οι κάτοικοι του χωριού από το ύψος του λόφου βρίσκονται μεταξύ του ουρανού και των νεφών-ομίχλης. Το όνομα δικαιολογείται απόλυτα! (Το όνομα στην αρχή ήταν Cordes αλλά στα 1993 υιοθετήθηκε το όνομα Cordes-sur-Ciel, για να σημειωθεί το παράξενο φαινόμενο της ομίχλης). Υπάρχουν διάφορες εξηγήσεις για το όνομα. Μια από αυτές συνδέει την Cordes με την Cordoba, καθώς το κοινό τους σημείο ήταν η επεξεργασία των δερμάτων στους δυο τόπους κι αυτό έγινε με τον ερχομό κάποιων κατοίκων από την πόλη της Ανδαλουσίας. Η Cordes δημιουργήθηκε το 1222 μ.Χ. και «ήκμασε» τον 13ο – 14ο μ.Χ. αιώνα και συνδέεται με τη δραματική ιστορία των «Καθαρών» - «Αγνών» - « Αμόλυντων» (Cathares - Καθαροί-Καθάριοι, από το ελληνικό «καθαρός») και με όλες τις δραματικές περιδινήσεις αυτού του «παραδεισένιου» χώρου, στη βόρεια πλευρά των Πυρηναίων.
Πιο συγκεκριμένα, η Cordes κτίστηκε για να στεγάσει τους πληθυσμούς από τα κατεστραμμένα χωριά που προκάλεσε η 1η σταυροφορία κατά των Albigeois (κάτοικοι της Albi) στα 1209-18. Η εκστρατεία των βασιλέων του Παρισιού και του Πάπα είχε ως στόχο την εξόντωση των «Καθαρών» (2η σταυροφορία 1224-1243) ως αιρετικών χριστιανών – οι ίδιοι αποκαλούσαν τον εαυτό τους «καλοί-χρηστοί-περφέκτοι άνθρωποι», αλλά και για τους άλλους κατοίκους του Νότου ίσχυε η λέξη «καλοί άνθρωποι». Όταν δε ήλθαν οι προτεστάντες στο Νότο, οι κάτοικοι θεώρησαν ότι γύρισαν και πάλι οι «καλοί άνθρωποι». (βλέπε για μια συνοπτική εξιστόρηση της περιπέτειας των «Καθαρών»: www.histoire-france.net/moyen/cathares)
Το φεστιβάλ συνδέεται άμεσα με την ιστορία της Cordes-sur-Ciel, τη μακρόχρονη αλλά και τη πρόσφατη, καθώς μια συγκυρία προσώπων και γεγονότων συνέδεσε την Cordes με τους υπερρεαλιστές.
Η αφορμή γι’ αυτή την αναζήτηση της τραγικής μοίρας των «Καθαρών-Καθάριων» αποτέλεσε το 8meFestival International de Poésie actuelle (8-9/7/2016) που οργανώνουν η Médiathèque της περιοχής της Cordes και το La Μaison des Surréalistes. Μια σειρά θεσμών υποστηρίζουν το Festival, όπως το Δημαρχείο, οι εκδόσεις Rafael de Surtis κ.ά. Το φεστιβάλ συνδέεται άμεσα με την ιστορία της Cordes-sur-Ciel, τη μακρόχρονη αλλά και τη πρόσφατη, καθώς μια συγκυρία προσώπων και γεγονότων συνέδεσε την Cordes με τους υπερρεαλιστές. (βλέπε www.dagrafiotis.com/?cat=10&lang=fr και www.dagrafiotis.com/wp-content/uploads/2016/06/Flyer16.jpg για το πρόγραμμα του Φεστιβάλ).
Τρεις ενδείξεις ίσως βοηθήσουν στην κατανόηση της ιδιοτυπίας του Φεστιβάλ:
Ένδειξη πρώτη: στην περίοδο της ακμής της Cordes (13ος – 14ος αιώνας) κτίστηκαν θαυμάσια γοτθικά παλάτια που είχαν μια εξαιρετική διακόσμηση στους δημόσιους – εξωτερικούς τοίχους με πολλά ζώα (πραγματικά και φανταστικά) και εξάλλου, υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία που ασχολείται μ’ αυτή την ιδιαιτερότητα· αλλά, όπως η μικρή πόλη γλύτωσε από τον εκατονταετή πόλεμο, τα παλάτια αυτά αποτελούν σήμερα μια άριστη υποδομή για πολιτιστική και τουριστική δραστηριότητα της Cordes-sur-Ciel.
Δεύτερη ένδειξη, η πόλη (των 1100 κατοίκων σήμερα έναντι των 5.000 κατοίκων της «ενδόξου» περιόδου), διαθέτει Αρχεία, Βιβλιοθήκη, Μουσείο Ζάχαρης και Σοκολάτας και το Μουσείο Σύγχρονων Εικαστικών Τεχνών με έμφαση στο υπερρεαλιστικό κίνημα – ρεύμα, που στεγάζεται στο La Maison du Grand Fauconnier, με την πρόσοψή του 14ου αιώνα, με τις αψίδες του ισογείου, με τα γλυπτά στο υψηλό διάζωμα, την αυλή του 15ου αιώνα και την όμορφη σκάλα του.
Τρίτη ένδειξη, η Cordes συνδέεται με τις αναστατώσεις και τις συγκρούσεις στο χώρο της θρησκείας και των ιδεών και πιο συγκεκριμένα, με τις τάσεις (αιρετικές και μη, σύμφωνα με τη δεσπόζουσα καθολική θεώρηση) της Χριστιανικής θρησκείας, τις απόκρυφες παραδόσεις, με τα κινήματα της πνευματικότητας, της αλχημείας, της προφορικής παράδοσης, και των αυτόνομων οργανώσεων∙ έτσι, η τροχιά της Cordes κινείται ανάμεσα στα μυστικιστικά ρεύματα, στο μυστήριο και τα Μυστήρια – με την αρχαιοελληνική σημασία.
Γιατί μια τόσο ισχυρή παρουσία του υπερρεαλισμού στην μικρή πόλη/χωριό Cordes-sur-Ciel; Κατ’ αρχήν η πόλη αποπνέει με περισσή σαφήνεια την μετάβαση από το Μεσαίωνα στην Αναγέννηση, καθώς άρχισε ως «Bastide» όχι σαν μια πόλη οχυρό, αλλά μια πόλη ικανή να αναπτυχθεί στο χώρο και το χρόνο, χωρίς να αποκλείεται η οχύρωσή της: μια πόλη για το εμπόριο και την οικονομία και όχι για αμυντικές σκοπιμότητες, που ως οικιστική/πολεοδομική επιλογή αναπτύχτηκε μετά τον 13ο αιώνα. Τα μεγάλα κτήρια-παλάτια ανήκαν στους εμπόρους και σε μερικούς αριστοκράτες και ειδικότερα σ’ αυτούς που διακινούσαν το χρώμα «παστέλ – pastel» (μπλε χρώμα που προκύπτει από τα κίτρινα λουλούδια του φυτού της περιοχής)[2] υφαντουργικά (π.χ. σεντόνια) και δέρματα – περίοδος ισχύος 1280-1380 μ.Χ. Λόγω των ιστορικών γεγονότων και των ανακατατάξεων -νέοι δρόμοι εμπορίου, διάνοιξη του καναλιού του Νότου (Canal de Midi, 17ος αιώνας, ένωση του Ατλαντικού με τη Μεσόγειο)-, η Cordes «ξεχάστηκε» αλλά κράτησε το χαρακτήρα της που αποτέλεσε ισχυρό κίνητρο σε καλλιτέχνες, συγγραφείς και ποιητές να εγκατασταθούν σ’ αυτή την πόλη της «γήινης μαγείας».
Πιο συγκεκριμένα, από τους καλλιτέχνες που διάλεξαν (τον 20ο αιώνα) την Cordes ως τόπο ζωής, τέχνης και παραγωγής, οι πιο πολλοί προέρχονται από το υπερρεαλιστικό ρεύμα.
Maurice Baskine (1901-1968), μέλος της υπερρεαλιστικής ομάδας, απομακρύνεται το 1951 και ακολουθεί ένα μοναχικό δρόμο συνδυάζοντας τον υπερρεαλισμό και την «Art Brut» με μια έμπνευση από την αλχημεία την οποία και ονόμασε «φαντασοφία» (fantasophie).
Ο Yves Brayer (1907-1990), ένας από τους σημαντικούς αναπαραστατικούς ζωγράφους του 20ου αιώνα, εγκαταστάθηκε στην Cordes και οργάνωσε την «Ακαδημία της Cordes».
Ο André Verdet (1913-2004), ποιητής και ζωγράφος και φίλος του Πικάσσο που έζησε στην Cordes τη δεκαετία του 1960 και χάρισε στο Μουσείο Τέχνης μέρος της συλλογής και του προσωπικού του έργου – Picasso, Leger, Miro, Klee, Arman, κ.ά.
Η Annie Gagnaire(1911-1997), η ζωγράφος που δεν αναζήτησε τη δημοσιότητα, ωστόσο, συμμετείχε σε πολλές διεθνείς εκθέσεις και έζησε στην Penne (κοντά στην Cordes) από 1942 μέχρι 1970.
Τέλος, ο «ντόπιος» Francis Meunier (1924-1995), ένας από τους 11 καλλιτέχνες (νέοι υπερρεαλιστές) που επιλέχτηκε από τον Maurice Baskine για τη μεγάλη έκθεση “COMME” στο Παρίσι, το 1948. Επίσης, θα πρέπει να προστεθεί ότι ένα πλήθος ποιητών, συγγραφέων, καλλιτεχνών, σχεδιαστών κεραμιστών... που εργάστηκαν και εργάζονται στην Cordes-sur-Ciel και στα περίχωρά της, και που συμβάλουν στη δημιουργία μιας πολιτιστικής και καλλιτεχνικής κληρονομιάς. (Δεν είναι τυχαίο που οι Γάλλοι επέλεξαν για το 2014, την Cordes-sur Ciel ως το πιο δημοφιλές χωριό της χώρας τους).
Παραμένει πάντα στην συλλογική μνήμη, η επίσκεψη του André Breton στην Οξιτανία και το «προσκύνημά» του στο φρούριο Montsegur, χώρου που συνδέεται με τους πολιορκημένους «Καθαρούς» και με την εξόντωση τους δια της πυράς. Γίνεται λοιπόν πιο σαφές γιατί η Cordes γίνεται χώρος αναφοράς για την υπερρεαλιστική –περίπλοκη– περιπέτεια. Βέβαια, η υπερρεαλιστική ιστορία για πολλούς συνδέεται με το Παρίσι, με την επιβολή και τη σύγκρουση των πρωταγωνιστικών προσωπικοτήτων (όπως αυτής του André Breton) και με την πολιτική συγκυρία και σε σχέση με το κομμουνιστικό κίνημα, στο πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα. Ωστόσο, υπάρχει ένα πλήθος πρωτοβουλιών και ομάδων που δείχνει το δημιουργικό δυναμικό που διέθεταν τα μέλη του υπερρεαλισμού, αλλά και της γεωγραφικής αλλά και αισθητικής διαφοροποίησης των εγχειρημάτων και προοπτικών. Η Cordes και το Μουσείο της αποδεικνύει το σαθρό όριο των απλοποιήσεων και των στερεότυπων για την ιστορία του υπερρεαλισμού[3].
«Απρόβλεπτες αναδύσεις»
Η ιστορία των «Καθαρών», στοιχειώνει τη νότιο Γαλλία, ακόμη και σήμερα. Στη Γαλλία για πολλούς αιώνες εφαρμόστηκε το δόγμα: «ένα έθνος, μια γλώσσα, μια θρησκεία» που σημαίνει στην πράξη: Γαλλία με πρωτοκαθεδρία το Παρίσι, η γαλλική γλώσσα και ο καθολικισμός. Με την Ευρώπη των περιφερειών και των περιοχών (regional Europe), οι διεκδικήσεις των περιοχών όπως αυτή της Καταλονίας και της χώρας των Βάσκων βρίσκουν μια νέα νομιμοποίηση σε ευρωπαϊκή κλίμακα, γεγονός που παρατηρήθηκε και στην Οξιτανία που από το 1980 και μετά προβάλλει το αίτημα της πολιτιστικής της ιδιοτυπίας (π.χ. της γλώσσας). Βέβαια η οξιτανική γλώσσα στην προφορική της εκδοχή είχε περιοριστεί σε κάποια χωριά (και μάλιστα οινοπαραγωγικά) και στην γραπτή της από ορισμένους ποιητές που έγραφαν πάντα στα οξιτανικά. (βλέπε και Serge Pey, «Nihil et Consolamentum. Bâtons et poèmes cathares», Délit Press, 2009. Δίγλωσση έκδοση, Μετάφραση των ποιημάτων από τα Γαλλικά στα Οξιτανικά από τον Alem Surre Garcia. Το βιβλίο επικεντρώνεται στην τραγική μοίρα και τη θεολογία των Καθαρών).
Αναμφίβολα, η ιστορία των «Καθαρών» είναι αρκετά πολύπλοκη και σύνθετη στο βαθμό που εμπλέκονται ζητήματα θεολογικά, πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά. Δεν είναι δυνατόν να δοθεί μια (αναγκαστικά σχηματική) σύνοψη του ιστορικού φαινομένου. Εκείνο που θα πρέπει να τονιστεί είναι ότι οι Καθαροί δήλωναν Χριστιανοί, και μάλιστα πιο κοντά στο αγνό πρωτοχριστιανικό ιδεώδες
Σήμερα, η γλώσσα διδάσκεται στα σχολεία, παράλληλα με τα γαλλικά και ελπίζεται να αποκτήσει συμπληρωματικό κύρος όταν τα Πανεπιστήμια θα προσφέρουν πλήρη προγράμματα σπουδών στα Οξιτανικά. Σ’ αυτήν την αναγέννηση, η ιστορία των «Καθαρών» παίζει ένα ρόλο συμβολικό, καθώς αναφέρεται ως πράξη αντίστασης στην εξουσία του Βασιλιά (Παρίσι) και του Πάπα (Ρώμη). Αναμφίβολα, η ιστορία των «Καθαρών» είναι αρκετά πολύπλοκη και σύνθετη στο βαθμό που εμπλέκονται ζητήματα θεολογικά, πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά. Δεν είναι δυνατόν να δοθεί μια (αναγκαστικά σχηματική) σύνοψη του ιστορικού φαινομένου. Εκείνο που θα πρέπει να τονιστεί είναι ότι οι Καθαροί δήλωναν Χριστιανοί, και μάλιστα πιο κοντά στο αγνό πρωτοχριστιανικό ιδεώδες, είχαν αναπτύξει μια οικονομική δραστηριότητα και σε εμπορικά δίκτυα ως εξαιρετικοί τεχνίτες (π.χ. υφαντουργοί), δεν αποδέχονταν την κεντρική εξουσία (Βασιλιάς – Πάπας), θεωρούσαν τη μεσαιωνική εξουσία ως μη θεμελιωμένη στα Χριστιανικά κείμενα και τη Χριστιανική πίστη, ήταν εναντίον της φορολογίας που επέβαλαν οι φεουδάρχες, ήταν χορτοφάγοι, τα πολιτιστικά τους πρότυπα είχαν σχέση με κινήματα (όπως ο Μανιχαϊσμός, Ζωροαστρισμός, Πωλινισμός κ.ά.) απόκρυφα, γνωστικά ή αγνωστικιστικά. Απ’ ότι υπολογίζεται, μόνο 5% του γενικού πληθυσμού ακολουθούσε αυτά τα πρότυπα της πνευματικής και συλλογικής ζωής που αναφέρονται ως δυαδικός μονοθεϊσμός (Χ-ΧΙVος αιώνας). Τα θεολογικά ζητήματα είναι εδώ εξαιρετικά πολύπλοκα για να αναφερθούν εν τάχει. Η ηθική λάμψη και η αποφασιστικότητα των «αιρετικών» σύμφωνα με την ορολογία των μετέπειτα νικητών ήταν πολύ έντονη, και γι’ αυτό το λόγο οι ισχυροί του τότε φοβήθηκαν εκρηκτική διάδοση του ιδεώδους των Καθαρών και αποφάσισαν τη βίαια επέμβαση. Δηλαδή, το παράδειγμά τους ήταν τόσο ισχυρό που μόνο η φυσική εξόντωσή τους θα ηρεμούσε τους ισχυρούς. Ο πνευματικός αρχηγός των δυνάμεων καταστολής ήταν ο Bernard de Clairvaux, επικεφαλής του πανίσχυρου δικτύου των σιστερσιανών μοναστηριών, υπέδειξε ότι το πρόβλημα των Καθαρών θα πρέπει να λυθεί με το ξίφος, μια και οι τελευταίοι είναι ανεπίδεκτοι χριστιανικής Καθολικής μάθησης. Όταν μάλιστα, στην πολιορκία της Carcassone τέθηκε το ζήτημα πώς θα ξεχωρίσουν τους Καθαρούς στην επικείμενη σφαγή, δόθηκε η εντολή να εξολοθρέψουν όλους τους κατοίκους της πόλης και ο Θεός ας αναγνωρίσει τους δικούς του. Βεβαίως ,κάποιοι γλύτωσαν δια της φυγής, άλλοι προτίμησαν να πέσουν από μόνοι τους στην πυρά. Εικόνες απόλυτης βίας και απανθρωπιάς.
Για να συμπληρωθεί στοιχειωδώς το μωσαϊκό θα πρέπει να προστεθούν ορισμένα σημεία. Το 1204 οι Καθάριοι οργάνωσαν για πρώτη φορά το μηχανισμό δημιουργίας εταιρειών με μετοχές και δημιούργησαν μια διαδικασία «τραπεζικής επένδυσης» για τις πρωτοβουλίες των τεχνητών. Πώς όμως έφτασαν αυτά τα θρησκευτικο-πολιτιστικά πρότυπα στη νότιο Γαλλία; Πολλές υποθέσεις: όπως, οι μετακινήσεις πληθυσμών νομαδικών και μη, ανάμεσα στην «Ανατολή» και «Δύση» δεν σταμάτησε ποτέ, επιπλέον τα σινάφια των κτιστών, που κατασκεύαζαν τις εκκλησίες σε ρωμανικό ρυθμό από τη Μικρά Ασία μέχρι τον Ατλαντικό, μεταλαμπάδευσαν τις συμβολικές και πνευματικές ανησυχίες τους. Αλλά γιατί τα μανιχαϊστικά πρότυπα έγιναν δεκτά με τόση ένταση στη νότιο Γαλλία; Πολλές θεωρίες: όπως η αντίσταση στη φεουδαλική εξουσία συνάδει με το πρόταγμα της χειραφέτησης από τις δομές της εκκλησίας, η σημασία της τοπικότητας (οι τροβαδούροι συνθέτουν ήδη τα έργα τους στα οξιτανικά) σε αντίθεση με το απόμακρο των κέντρων εξουσίας με τη λατινική γλώσσα, την ισχυρή παράδοση του τρόπου λειτουργίας των πόλεων του Νότου (ανοχή, συμμετοχή στο σύστημα διακυβέρνησης… που κληρονόμησαν οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι). Τέλος, παρατηρείται σήμερα μια αναγέννηση της εκκλησίας των Καθάριων τόσο στη νότιο Γαλλία αλλά κυρίως στις Η.Π.Α και τη Λατινική Αμερική.
Συμπερασματικά, εκείνο που προέχει εδώ είναι να επισημανθεί ότι υπάρχει μια διαφορετική παράδοση πνευματική, ιδεολογική και πολιτιστική, που ως ηττημένη ιστορικά, για να επιβιώσει έχει ακολουθήσει πολλούς και διαφορετικούς δρόμους. Μπορεί να ονομαστεί «γνωστική», «απόκρυφη», «γνωστικιστική», «αλχημική», «μυστικιστική» «προφορικο-τελετουργική» παράδοση. (Μάλιστα πρόσφατα, το Γαλλικό κράτος αναγνώρισε και επίσημα το δίχτυο των «γνωστικών» εκκλησιών για πρώτη φορά). Το ενδιαφέρον εδώ έγκειται στο γεγονός ότι το υπερρεαλιστικό ρεύμα ανέπτυξε ένα διάλογο μ’ αυτή την παράδοση. Παράλληλα, το Maison des Surréalistes και οι εκδόσεις Rafael de Surtis καταβάλουν συνεχείς προσπάθειες αποτύπωσης, καταγραφής και έρευνας του διαλόγου μεταξύ υπερρεαλισμού και αλχημείας. Δεν είναι τυχαίο που ο André Breton είχε επισκεφτεί την περιοχή [προσκήνυμα στο Montsegur, όπως ήδη αναφέρθηκε], και πολλοί υπερρεαλιστές βρήκαν χώρο υποδοχής τους στην Οξιτανία και ιδιαίτερα στο τρίγωνο Albi – Toulouse – Carcassone.
Η σημασία της κελτικής παράδοσης στη διαμόρφωση του υπερρεαλισμού τεκμηριώνεται με τρόπο συστηματικό. Μοιάζει ο υπερρεαλισμός να αποτελεί ένα εργαλείο αντίστασης της κέλτικης ιδιοπροσωπίας εναντίον των προτύπων που έρχονται από την ελληνικο-λατινική εισβολή στη χώρα των γρανιτών και των κυμάτων του Ατλαντικού.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε και το βιβλίο των Bruno Geneste και Paul Sanda (“Les surréalistes et la Bretagne”, Editinter, 2015) που πραγματεύεται τη σχέση των υπερρεαλιστών με την ιστορία, την μυθολογία και το τοπίο της Βρετάνης. (Εξάλλου ο André Breton ήταν τέκνο της περιοχής αυτής). Επίσης, η σημασία της κελτικής παράδοσης στη διαμόρφωση του υπερρεαλισμού τεκμηριώνεται με τρόπο συστηματικό. Μοιάζει ο υπερρεαλισμός να αποτελεί ένα εργαλείο αντίστασης της κέλτικης ιδιοπροσωπίας εναντίον των προτύπων που έρχονται από την ελληνικο-λατινική εισβολή στη χώρα των γρανιτών και των κυμάτων του Ατλαντικού. Η πολιτική χροιά, η παριζιάνικη επίστρωση, η κοσμοπολίτικη τάση του υπερρεαλισμού αναπτύσσει διαλόγους αλλά και τρέφεται με τους μύθους, τη μουσική και τις τελετουργίες των Βρετόνων καθώς επίσης με την παράδοση των τροβαδούρων, τις γνωστικές επιρροές και τα μυστήρια αλχημικά και μη της Οξιτανίας. (Μάλιστα μετά το Brexit και το κίνημα αποχώρησης της Σκωτίας από τη Μεγάλη Βρεττανία – Ηνωμένο Βασίλειο, δημιουργήθηκε αντίστοιχο κίνημα από τους Βρετόνους σε σχέση με το «Κράτος του Παρισιού»). Είναι εκπληκτικό πώς τα καλλιτεχνικά και τα πολιτιστικά ρεύματα αναδύονται, αναπλάθονται και αναδεικνύονται στο πέρασμα των αιώνων. Αρκεί ένα καλλιτεχνικό γεγονός ή μια πολιτική μεταβολή και τα πολιτισμικά ρεύματα συμπλέκονται με νέους τρόπους και εμφανίζονται σε απρόβλεπτη διευθέτηση στον κοινωνικό ορίζοντα.
Η φράση: «Ο ΧΧΙος αιώνας θα είναι οπωσδήποτε θρησκευτικός», στοιχειώνει την καθημερινότητα των κατοίκων του πλανήτη μας. Η αναζήτηση των πνευματικοτήτων (spiritualities), οι φονταμενταλισμοί, η ριζοσπαστικοποίηση, οι φανατισμοί, τα «θρησκευτικά μίση» καταλαμβάνουν κεντρικές θέσεις στις συζητήσεις και τις αγωνίες των κατοίκων της υφηλίου. Έτσι, ένα φεστιβάλ ποίησης σ’ ένα περιβάλλον που ιστορικά αποπνέει τις μεγάλες συγκρούσεις θρησκευτικού και πολιτιστικού χαρακτήρα (οι Καθαροί - οι Καθάριοι) ή καλλιτεχνικού χαρακτήρα (υπερρεαλισμός), αποτελεί μια εξαιρετική περίπτωση και ευκαιρία για μια ανασκόπηση και ανάλυση των ασαφών προοπτικών του συλλογικού γίγνεσθαι τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
* O Δημοσθένης Αγραφιώτης είναι ποιητής, καλλιτέχνης διαμέσων (intermedia)
