Με αφορμή την εξαιρετική παράσταση «Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι» που ανέβηκε πρόσφατα στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση με την οσκαρική Τίλντα Σουίντον, κάνουμε μια αναδρομή σε όλες τις μελέτες και τις εκθέσεις γύρω από τους ενδυματολογικούς κώδικες που εμφανίζονται στο έργα του Ιταλού σκηνοθέτη. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι».
Γράφει ο Νίκος Ξένιος
Η μελέτη της μόδας, η λογοτεχνία και ο κινηματογράφος, εάν αντικριστούν με ανθρωπολογικό πρίσμα, είναι αλληλοπεριχωρούμενα πεδία. Στα μυθιστορήματα, στις ταινίες, στα δοκίμια και στα διηγήματά του, ο Πιερ Πάολο Παζολίνι είχε δώσει έμφαση –μέσα από τον αισθησιασμό και τον ερωτισμό της φιλομόφυλης ματιάς– στα υποπρολεταριακά σώματα των νέων ανδρών της μεσοπολεμικής Ιταλίας, και ειδικότερα της Ρώμης.
Μέχρι τη δική του εποχή, ο Ρωμαίος ragazzο (παιδί, έφηβος) δεν είχε την παραμικρή θέση στις προσλαμβάνουσες των αναγνωστών ή των θεατών, πράγμα που έδινε τη δυνατότητα στον μεγάλο στοχαστή να υπογραμμίσει τη σωματικότητα των ηρώων του, να εξετάσει εξονυχιστικά τα νεανικά (και όχι μόνο) κορμιά, τα κουρέλια που τα σκέπαζαν, τα διάκενα ανάμεσα στα σώματα και τα ρούχα τους, δηλαδή αυτήν τη «μεταβατική, ενδιάμεση ζώνη» όπου διακρίνονται οι πόροι του δέρματος αλλά και η υφή του υφάσματος που το καλύπτει.
Δηλαδή να αποτυπώσει (στον κινηματογράφο και στο κείμενο) τον χαρακτήρα του ανθρώπου, την κοινωνική του τάξη, τον ρόλος που διαδραμάτιζε σε κάθε συγκεκριμένη περίσταση, την ιστορικότητά του και την ταυτότητα του κοινωνικού του φύλου. Αυτές, θα’λεγε κανείς, είναι οι «υπο-πολιτισμικές» ρίζες όπου αναπτύχθηκε το κατά Παζολίνι αφήγημα για την ιερή ανθρώπινη οντότητα: αυτό που εκόμισε η performance της Τίλντα Σουίντον, σαράντα χρόνια μετά την πρώτη σχετική μελέτη.
«Σώματα και τόποι» ο Παζολίνι ως αφηγητής της ανθρώπινης φυσιογνωμίας και ένδυσης
Ο Μπέρνχαρτ Ζίγκερτ και ο Νικολάους Βέγκμαν οργάνωσαν, το 2014, στο τμήμα Γερμανικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Πρίνστον ένα Θερινό Σχολείο (1) με θέμα τις πολλαπλές πραγματικότητες που καθιερώνουν τα Μ.Μ.Ε: ο Χαρούν Φαρόκι τοποθετήθηκε, τότε, σχετικά με τον Παζολίνι, μιλώντας για ένα «σχολείο όρασης» (Blickschule) που είχε ιδρύσει στη Βιέννη με το όνομα «Pasolini vor Augen» («Ο Παζολίνι μπροστά στα μάτια μας»): επρόκειτο για μια σχολιασμένη προβολή κινηματογραφικών ανακατασκευών, στην οποία διερευνούσε επίσημες και ανεπίσημες πτυχές του έργου του Παζολίνι» (μπορεί κανείς να βρει το πρωτότυπο κείμενο στα αρχεία του WUK : www.wuk.at).
Τι ακριβώς έκανε ο Φαρόκι; Πήρε δομικά στοιχεία των ταινιών του Παζολίνι, σεκάνς επεξεργασμένες και πλάνα μεμονωμένα, έδωσε έμφαση στη ρητορική της εικονοπλασίας και στο μοντάζ και έλεγξε τη διαχρονικότητα κάποιων συμβόλων και τις πολλαπλές «υποκειμενικότητες» στο υλικό του παζολινικού σύμπαντος.
Με άλλα λόγια, επισήμανε την αντίληψη του Παζολίνι για τους τόπους, τα σώματα, την ένδυση, το σύνολο των πολιτιστικών στοιχείων που ανασυστήνουν τη μνήμη μέσω της τέχνης του κινηματογράφου. Είναι δε χαρακτηριστικό το γεγονός πως είχε πάρει ως δώρο από τη Λάουρα Μπέτι τα πρακτικά της σημαντικής εικαστικής/κινηματογραφικής έκθεσης «Pier Paolo Pasolini: Corpi e luoghi» των Μικέλε Μαντσίνι και Τζιουζέπε Περέλα που είχε πραγματοποιηθεί στo Maison des Cultures du Monde από τις 4 ως τις 21 Δεκεμβρίου του 1984, μιας έκθεσης που είχα την τύχη να παρακολουθήσω και ο ίδιος όταν ήμουν φοιτητής στο Παρίσι.
Τα πρακτικά του Corpi e luoghi δημοσιεύθηκαν στη Ρώμη από τις εκδόσεις Theorema, με αδημοσίευτα κείμενα 400 σελίδων από όλες τις τοποθεσίες των γυρισμάτων και με κείμενα που πρόδιδαν την πνευματική εξέλιξη του Παζολίνι: δηλαδή την εμπλοκή του με τον «Τρίτο Κόσμο» (Terzo Mondo), τη μετααποικιακή ιστορία της πρώην Ερυθραίας, τον εντοπισμό τοποθεσιών (Sopraluoghi) και τις σημειώσεις (Appunti) που ο Παζολίνι είχε κρατήσει στα πλαίσια της τακτικής του να κρατά σημειώσεις για όλα. Η τυπολογία του βιβλίου υποδιαιρούταν σε έξι κατηγορίες: 1) οικογένειες, 2) τρόποι συμπεριφοράς και χειρονομίες, 3) τόποι, 4) αντικείμενα, 5) γραφή και 6) λογοκρισία.
Το ρούχο και η οικουμενική του σημασία
Ο Μαντσίνι και ο Περέλα διέκριναν μεταξύ οικογενειακών σχέσεων, χαρακτήρων (personaggi) και μορφών ηθοποιών που επανέρχονταν στις σκηνές των έργων αυτών, έκαναν γκριμάτσες αποκαλύπτοντας ιδιαίτερες πτυχές του προσώπου τους, εκφράσεις γέλιου ή ύπνου ή περιέργειας ή ηδονής, τα όνειρά τους και τις κόντρες τους.
Επίσης (πολύ σημαντικό αυτό) οι παρευρισκόμενοι είχαμε κληθεί να «κατοπτεύσουμε» με «ηδονοβλεπτικό» τρόπο μέσα από υποτιθέμενες «κλειδαρότρυπες» ή από «παράθυρα αυτοκινήτων» τη φιλμική λεπτομέρεια που θα επιλέγαμε από τα 1300 προβαλλόμενα αποσπάσματα: τα μέλη του σώματος, γυμνά ή ντυμένα, που θα μας ενδιέφεραν, τις τοπογραφίες των αστικών κέντρων με τις παράγκες, τα δημόσια κτήρια, τις φυλακές, τα ουρητήρια και τις λούμπεν συνοικίες (ai margini) των εργατικών προαστείων που μας αφορούσαν, τις ανθρώπινες συναθροίσεις στις πλατείες, στις αγορές, στις εκκλησίες και στα μπαρ, καθώς και τη γλώσσα των χειρονομιών, της ανταλλαγής δώρων, λουλουδιών, φαγητού, σκουπιδιών, ακόμη και περιττωμάτων (λ.χ. «Σαλό»).
Ο Παζολίνι έχει διαμορφώσει ολοκληρωμένη αισθητική άποψη μέσα από την τριβή του με έργα τέχνης της Αναγέννησης, με τον όψιμο Τζόττο, τον Ντα Βίντσι, τον Μαντένια και τον Ρόσο Φιορεντίνο, ακόμη και με την Pop Art.
Το πιο σημαντικό για το παρόν άρθρο είναι πως η «περιδιάβαση» αυτή σε «Σώματα και Τόπους» επικέντρωνε ιδιαίτερα στα ρούχα, στις μεταμφιέσεις, στα καπέλα και στην επίσημη ενδυμασία, κυρίως δε σε εκείνες τις μορφές κινηματογραφικής ενδυματολογίας που αποκάλυπταν τις ταξικές διαφορές.
Οι Μαντσίνι και Περέλλα υπογράμμισαν έτσι το γεγονός ότι οι κινούμενες εικόνες βασίζονταν θεμελιωδώς στη σημειωτική ενός «αναγνώσιμου» παρόντος. Κι εμείς, όσοι είχαμε την τύχη να βιώσουμε αυτήν τη διάδραση, διαπιστώσαμε τότε πως το παζολινικό corpus είχε μιαν απεραντοσύνη και μιαν οικουμενικότητα μοναδική.
Ένας Παζολίνι όλο και πιο λαϊκός, όλο και πιο οικείος
Η ιστορία ανασύστασης όμως συνεχίζεται: το 2019 ο δήμος Λέτσε της Ιταλίας διοργάνωσε, με πρωτοστάτες τον Τζιάνι Κανόβα και τη Σίλβια Πάολα Γκράπλινγκ, την έκθεση: Theutra, Oasimed και Novamusa, στα πλαίσια της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης: εκεί παρουσιάστηκαν αποσπάσματα έργων του Παζολίνι, παράλληλα με απαγγελίες από βιβλία ποίησης και μυθοπλασίας, βίντεο και ραδιοφωνικές αναπαραγωγές, τραγούδια που έγραψε ο Παζολίνι και ερμήνευσε η Αισά Τσέραμι, καθώς και μια εξαιρετική επιλογή πλάνων από τον φωτογράφο Ρομπέρτο Βίλλα που απαθανάτιζαν τα παρασκήνια της ταινίας Λουλούδι από τις Αραβικές Νύχτες (1974) ακολουθώντας τον Παζολίνι στη διάρκεια των γυρισμάτων.
Στις προβολές περιλαμβάνονταν, επίσης, οι ταινίες Comizi d'amore (1965), Mamma Roma (1962) και Decamerone (1971) και κείμενα για τις όλο και πιο «αιρετικές» επιλογές που έκανε ο Παζολίνι: είτε ως ποιητής που επανεπισκέπτεται το σινεμά, είτε ως σκηνοθέτης που στρέφει τα νώτα στην τηλεοπτική ευτέλεια, είτε ως εικαστικός με ολοκληρωμένη άποψη, είτε ως πεζογράφος που γράφει εκτενή δοκίμια και άρθρα, είτε ως δημοσιογράφος που εμφιλοχωρεί στα χωρικά ύδατα της λογοτεχνικής κριτικής: πάντως, σε κάθε περίπτωση ως κάποιος που έχει διαμορφώσει ολοκληρωμένη αισθητική άποψη μέσα από την τριβή του με έργα τέχνης της Αναγέννησης, με τον όψιμο Τζόττο, τον Ντα Βίντσι, τον Μαντένια και τον Ρόσο Φιορεντίνο, ακόμη και με την Pop Art.
Με τη «διαλεκτική» απεικόνιση της πραγματικότητας ο Παζολίνι ενδύει στον μανδύα της κινηματογραφικής εικόνας τον ίδιο του τον εαυτό, τον «μποργκέζε» περίγυρό του, τις προσωπικότητες που αγαπά και συναναστρέφεται, τον φοιτητόκοσμο που φλερτάρει, τα χαμίνια των δρόμων και τους παραγκωνισμένους ανθρώπους των κοινωνιών που αναλύει.
Το θρησκευόμενο βλέμμα της συντριβής της μάνας του Παζολίνι ως Παναγίας και το θλιμμένο πρόσωπο του φοιτητή που υποδύεται τον Ιησού στο «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο», το μηχανάκι που καβαλάει ο ήρωας της «Μάμα Ρόμα» και το σώμα του ίδιου ήρωα δεμένο στο τραπέζι του μαρτυρίου, την ομπρέλα που ο Totò κρατά μπροστά στα μάτια του Nινέτο Τάβολι για να τον εμποδίσει να γελάσει με μια πόρνη, τη γυμνότητα των νεαρών παιδιών/θυμάτων σε αντίθεση με την επιτηδευμένη ενδυματολογική επισημότητα της φασιστικής ομάδας στο «Σαλό», τη σιωπή με το δάχτυλο στα χείλη από το «Χοιροστάσιο», τις ενδυμασίες στις «Αφρικανική Ορέστεια», την ξηρασία στα τείχη της Σανάα, τα απίστευτα τελετουργικά ρούχα στις «Χίλιες και μια νύχτες», κοκ.
«Παζολίνι: Τα πάντα είναι ιερά»: μια ποιητική σωματική εμπειρία
Τέλος, μεταξύ 19 Οκτωβρίου του 2022 και 26 Φεβρουαρίου του 2023, για τον εορτασμό της 100ής επετείου από τη γέννηση του Παζολίνι, η Azienda Speciale Palaexpo di Roma, οι Gallerie Nazionali di Arte Antica – το Παλάτσο Μπαρμπερίνι και το Εθνικό Μουσείο Τεχνών της Ιταλίας διοργάνωσαν στη Μπολόνια μια κοινή έκθεση με τίτλο «Πιέρ Πάολο Παζολίνι: Τα πάντα είναι ιερά". Την επιμέλεια και τον συντονισμό του έργου είχαν οι: Μικέλε ντι Μόντε, Τζούλια Φεράτσι, Χου Ανρού, Τζουζέπε Γκαρέρα, Φλαμίνια Τζενάρι Σαντόρι, Τζέζαρε Πετρογιούστι, Μπαρτολομέο Πιετρομάρκι, Κλάρα Τόζι Πάμφιλι.
Με τον Ολιβιέ Σαγιάρ υπεύθυνο της ενότητας «Κοστούμια» στην έκθεση που περιλάμβανε πάνω από επτακόσια κομμάτια «βίντατζ» φωτογραφιών, εφημερίδων εποχής, πρώτων εκδόσεων βιβλίων, περιοδικών με συνεντεύξεις του Παζολίνι, άρθρα και δακτυλόγραφα δοκίμια, ταινίες, δίσκους και κοστούμια από ταινίες που, όλα μαζί, συνέθεταν ένα «σωματικό» πορτραίτο του μεγάλου Ιταλού στοχαστή που διαφύλαξε την ιερότητα των όσων «βεβήλωσε» η αστική κουλτούρα.
Στον σωματικό χαρακτήρα της όλης παρουσίασης υπερτονιζόταν η έντονη ανάγκη του Παζολίνι να εκδίδει βιβλία ώστε να ανοίγει διάλογο με τους συμπατριώτες του, τους «πολλούς» (με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου), σε ένα διάστημα από το 1965 έως το 1975 (εβδομαδιαίες στήλες του στο «Vie Nuove» ---«Διάλογοι με τον Παζολίνι»- και στο «Τέμπο» -το «Χάος» και οι «Αναγνώσεις»- έως και η συνεργασία του με την «Corriere della sera»): οι επιμέρους ενότητες είχαν τους εξής τίτλους: Πρόσωπο – Οι άνθρωποι είναι Άγιοι. Χλευασμός – Η Γλώσσα των Πατέρων. Θηλυκό – Το ιερό το οποίο μας κλέβουν. Ρούχα – Τα κοστούμια του σώματος- Φωνές – Του Λαού και του Ποιητή. Φιλικός αγώνας ποδοσφαίρου. Πραγματική Ιταλία, έξω στο σκοτάδι. Ρώμη – Η πόλη στον δρόμο. Ρώμη – Συνωμοτικά Σόδομα.
Τα θαυμάσια ρούχα της «Μήδειας» ως ενδυματολογική πρωτοπορία
Στο ξεκίνημα του βιβλίου του Vestire i sogni (Ντύνοντας τα όνειρα), ο Ιταλός σχεδιαστής μόδας Ουμπέρτο Τιρέλι αφηγείται πώς είχε προκύψει η περφόρμανς Medea_Pasolini_Callas από τη συνεργασία του με τον διάσημο ενδυματολόγο Πιέρο Τόσι, με αφορμή ένα από τα φορέματα που φορούσε η Μαρία Κάλλας στην ταινία του Παζολίνι Medea (1969).
Τα κοστούμια του Τόσι ήταν εμπνευσμένα από αρχαίους μεσογειακούς πολιτισμούς, από μελέτη υφασμάτων, κοσμημάτων, της μαντίλας που φορούν οι «Μαντόνες» των ισπανικών retablos, δημωδών φολκλόρ ενδυμασιών της Σαρδηνίας, του Μαρόκο και της Τυνησίας, κοκ.
Επιθυμία του Παζολίνι ήταν τα κοστούμια της ταινίας να συνθέτουν αυτά τα ετερόκλητα στοιχεία, εν ανάγκη και κάποιο μοτίβο μιας ταπετσαρίας ή λινό ανεπεξέργαστο καμβά, ή ακόμα και γάζα νοσοκομείου.
Επιθυμία του Παζολίνι ήταν τα κοστούμια της ταινίας να συνθέτουν αυτά τα ετερόκλητα στοιχεία, εν ανάγκη και κάποιο μοτίβο μιας ταπετσαρίας ή λινό ανεπεξέργαστο καμβά, ή ακόμα και γάζα νοσοκομείου: ένα κολλάζ υφασμάτων που ράβονταν, έμπαιναν σε μπανιέρες κόλλας, διπλώνονταν στο χέρι, στεγνώνονταν στον φούρνο και βάφονταν με ροζ, κόκκινα και πράσινα αναγεννησιακά χρώματα. Αυτά που είχε κατά νου ο Παζολίνι όταν σκεφτόταν σε εικαστικούς όρους: τις αναπαραστάσεις, τις νοηματικές αλληλουχίες των εικόνων, τις φωνές και τους θορύβους, όλα τα οπτικά και ηχητικά ερεθίσματα των 1300 διαφανειών που είχαν προβληθεί στα Corpi e luoghi, το 1984, από ένα μηχάνημα Lumina.
Όταν η Κάλλας φόρεσε αυτό το υφολογικά ετερόκλητο φόρεμα ένιωσε ότι είχε μεταμορφωθεί σε μάγισσα της Κολχίδας και υποστήριξε θαυμάσια τα δεκάδες περιδέραια και τους μανδύες και τα κεφαλομάντηλα με τα κοσμήματα. Τόσο η μορφή της Κάλλας, όσο και ο φιλμικός χαρακτήρας της Μήδειας που υποδύθηκε η ντίβα, είχαν μεγάλη επιρροή στον κόσμο της μόδας.
Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια αντισυμβατική εμφάνιση ενός αντισυμβατικού χαρακτήρα. Για παράδειγμα, ο Χουσείν Τσαλαγιάν ονόμασε μια συλλογή κοστουμιών του S/S 2002 «Μήδεια», ακολουθώντας τον υβριδικό χαρακτήρα της σύνθεσης ενός ενδύματος των Τόσι και Τιρέλλι.
Το 2002 στην κολεξιόν Ambimorphous, ο Τουρκοκύπριος σχεδιαστής κομμάτιασε μια παραδοσιακή τουρκική στολή, ενώ στη Μπιενάλε της Βενετίας έβαλε την Τίλντα Σουίντον, ως πρωταγωνίστρια σε ταινία του, να υποδύεται μια βιολόγο ειδικευμένη στις νευρώσεις κακοποιημένων γυναικών: εδώ το DNA τρομοκρατημένων γυναικών αποτυπωνόταν σε ύφασμα. Η Τίλντα Σουίντον συνήθως παρίσταται ως μια σύγχρονη ντίβα, αντίστοιχη (εάν όχι και εφάμιλλη) της Κάλλας: η μελέτη της περφόρμανς που φιλοξένησε εφέτος η Στέγη Ιδρύματος Ωνάση πλησίαζε στην επιτέλεσή της.
Τίλντα Σουίντον: «Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι»
Ο Παζολίνι έμελλε να γίνει, τελικά, ο ίδιος αντικείμενο ενός αφηγήματος: ο ιστορικός μόδας Ολιβιέ Σαγιάρ ζήτησε από αγαπημένες του γυναίκες να κατασκευάσουν από κοινού μια βιβλιοθήκη με τις πιο όμορφες ανδρικές εμφανίσεις στη σύγχρονη Ιστορία. Οι αναμνήσεις που θα παρέθεταν θα μετατρέπονταν σε χειρονομίες ακριβείας, σε «βελόνες» που θα έραβαν ένα διαχρονικό αλλά εξαφανισμένο φόρεμα.
Ο Πικάσο, ο Παζολίνι, ο Μαρσέλ Ντυσάν και πολλοί άλλοι αποκαλύφθηκαν από τα βλέμματα αυτών των γυναικών ως εξιδανικευμένα ινδάλματα, ή ως «φαντάσματα» παρουσιών.
Ο Πικάσο, ο Παζολίνι, ο Μαρσέλ Ντυσάν και πολλοί άλλοι αποκαλύφθηκαν από τα βλέμματα αυτών των γυναικών ως εξιδανικευμένα ινδάλματα, ή ως «φαντάσματα» παρουσιών.
Στην περίπτωση του Παζολίνι αυτό ήταν άμεσα πραγματοποιήσιμο: γιατί μέσα από το έργο του αποκαλύπτεται το θαύμα της διαφορετικότητας ανάμεσα στα πρόσωπα των ανθρώπων και, επίσης, η ποικιλία των προσωπείων που υιοθετούν οι άνθρωποι.
Συγκεκριμένα παραδείγματα είναι η ιερότητα που φέρει το θηλυκό στοιχείο, η εξιλέωση που εγκυμονείται σε κάθε πράξη αδικίας εις βάρος του συνανθρώπου, η πολιτικότητα της καταγωγής από τη Νότια Ιταλία, που γίνεται αντιληπτή ως «ετερότητα» και κοινωνικός αποκλεισμός, η βαρβαρότητα των λόγων της εξουσίας και των ψευδών που αυτή επιστρατεύει, στον ορίζοντα της σύνθεσης μιας σύγχρονης κινηματογραφικής τραγωδίας. Σε αυτό το λίκνο προβληματισμού γεννήθηκε και η performance “Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι» που η Τίλντα Σουίντον συνυπέγραψε με τον ιστορικό μόδας Ολιβιέ Σαγιάρ.
Δεν υπήρξε πραγματική ανάγκη σεναρίου, για τον απλούστατο λόγο ότι το σενάριο γραφόταν, αργά και σταθερά, όλα τα προηγούμενα χρόνια και ζωντάνευε από τη σπουδαία ηθοποιό, κατά περίστασιν, επί σκηνής. Πρόκειται για μιαν αφήγηση όπου τον πρωταγωνιστικό ρόλο τον διαδραματίζουν τα ενδύματα, τα αξεσουάρ, τα στέμματα, τα στεφάνια, τα παπούτσια, τα εσώρουχα, το χρώμα του δέρματος: όλα κινούνται στα πλαίσια του ίδιου ακριβώς concept, η δραματουργία του οποίου υποβάλλεται από το κινηματογραφικό αποτύπωμα της ένδυσης.
Στο σενάριο αυτής της δραματικότατης αφήγησης κεντρική θέση για μένα έχει το σκώμμα, ο διασυρμός και τη θανάτωση που υπέστη ο ίδιος ο Παζολίνι επειδή ήταν διαφορετικός και επειδή αμφισβητούσε τα κεκτημένα της κυρίαρχης κοινωνικής τάξης.
Το πιο σημαντικό βιβλίο/μαρτυρία για την πορεία του σπουδαίου δημιουργού προς τη διαμόρφωση αυτού του αφηγήματος είναι το βιβλίο της Λάουρα Μπέτι «Pasolini: Cronaca giudiziaria, persecuzione, morte» (Milan: Garzanti 1977).
Η αγάπη και η λαχτάρα που είχε για τις αταξινόμητες γλώσσες και διαλέκτους, για τη σταδιακή εξαφάνιση των φωνών και των τραγουδιών του λαού λόγω της τυποποίησης που επέφερε η τηλεόραση, για τα ρούχα που εξαφανίζονταν από τον παγκοσμιοποιούμενο πλανήτη και για τον κεντρικό ρόλο του προλεταριάτου ως πραγματικής ανθρώπινης δύναμης που θα συνιστούσε τον αντίλογο στην καταναλωτική κοινωνία: όλα αυτά συνοψίζονται αισθητικά σ’αυτή την παρέλαση κινήσεων, μορφασμών, πτυχώσεων ρούχων, ενδυματολογικών λεπτομερειών, συμβόλων εξουσίας και φύλου, μεταμφιέσεων και δολιότητας, μεταμφιέσεων και λαγνείας, απογύμνωσης τελικά της ανθρώπινης φύσης και τελετουργικής αποκατάστασης της αρχικής της ιερότητας.
(1) “Practices, Procedures, Recursions: The Reality of Media?”, Princeton-Weimar Summer School, German Department, Princeton University, June 15-21, 2014. Εκτός από τον Φαρόκι, τον Ζίγκερτ και τον Μπέγκμαν, συμμετείχαν οι: Πωλ Μπαμπίνσκι, Φρίντριχ Μπάλκε, Μπόρις Μπούζεκ, Μάξιμο Φάρο, Πέτρα Μακ Γκίλεν, Μλάντεν Γκλαντίς, Τόνι Χίλντεμπραντ, Χάνα Χάντερ-Πάρκερ, Ντάνιελ Ίργκανγκ, Σουζάν Ζάνι Νταϊάνα Καμίν, Μάρεν Κέλερ, Χάνες Μάντελ, Χαρούν Μέι, Ίντο Ραμάτι, Αντόνια φον Σένινγκ, Ντένις Τένεν, Έμιλυ Τόμσον, Άνταμ Ουέμπ-Όρεντσταϊν, Καταρίνα Βλοζίνσκα, Ντέρεκ Γουντς και Γκραντ Ουίτχοφ.
＊ Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Το νέο του μυθιστόρημα «Αλλοτεκοίτη – Εκεί που χάθηκε η βλάστηση» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κριτική.
