«Πολλοί, ξεχνούν τον αναγνώστη»

Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε η «Μοιραία Πράγα», το πρώτο βιβλίο ύστερα από την άκρως επιτυχημένη «Τριλογία του Βερολίνου». Ένα μυθιστόρημα δωματίου, κυρίως, τοποθετημένο στις αρχές του Β'Π'Π, την εποχή που το Ανατολικό μέτωπο έδειχνε τα πρώτα σημάδια υποχώρησης. Το βιβλίο περιστρέφεται γύρω από την ειδεχθέστερη ίσως μορφή της Γκεστάπο, τον Ράινχαρντ Χάιντριχ. Τον αρχιτέκτονα της «τελικής λύσης». Ο Φίλιπ Κερ με πρόσχημα την δολοφονία ενός εκ των υπασπιστών του Χάιντριχ στην εξοχική του κατοικία, ανατέμνει τη συγκρουσιακή, αντιανθρωπιστική και βαθύτατα εξουσιολαγνική φύση του ναζισμού. Ενός σκληρού ιεραρχικού συστήματος που σε καιρούς παρατεταμένης ανισσοροπίας δείχνει τα δόντια του, υπερασπισμένο την κλινική τάξη και τον σωτηριακό αφανισμό ταυτόχρονα. Όπλο του ο φόβος. Ο επιθεωρητής Μπέρνι Γκούντερ αναδεικνύεται και πάλι σε κομβική φιγούρα του έργου, συνδυάζοντας δυο αντιθετικές φύσεις: εκείνη του πραγματιστή και εκείνη του ιδεαλιστή. Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο Φίλιπ Κερ ξεδιπλώνει μερικές από τις σκέψεις του για την «Μοιραία Πράγα», δίνοντας στοιχεία που αφορούν, τον χαρακτήρα του.

Πώς καταλήξατε να έχετε για κεντρικό ήρωα του τελευταίου σας μυθιστορήματος «Μοιραία Πράγα» τον αρχιτέκτονα της τελικής λύσης και στράτηγο του Γ' Ράιχ, Ράινχαρντ Χάιντριχ;

Οι διαστάσεις του Χάιντριχ συμπηκνώνουν αυτό που αποκαλούμε αρχετυπικό, δολοφονικό Ναζί.

Γιατί όχι; Είναι μακράν ένας από τους πιο ενδιαφέροντες κακούς της Ιστορίας, απ' όσους θα μπορούσα να επινοήσω. Για πολλούς λόγους οι διαστάσεις του Χάιντριχ συμπηκνώνουν αυτό που αποκαλούμε αρχετυπικό, δολοφονικό Ναζί: Ψηλός, ξανθός, γαλανομάτης, πονηρός, αδίστακτος, λάτρης της μουσικής και κυρίως αυτοδημιούργητος. Έχω μια τάση να χρησιμοποιώ αρκετά στοιχεία από αληθινούς χαρακτήρες, διότι με αυτό το τρόπο ελπίζω να εξηγήσω και να διηγηθώ πειστικότερα την καθημερινότητα του Γ' Ράιχ (ιδιαίτερα στα υψηλά κλιμάκια), παρά να μπω στην διαδικασία να εφεύρω φανταστικά πρόσωπα. Για να το πω καλύτερα, τοποθετώ πάνω στα αλήθινά πρόσωπα στοιχεία μυθοπλαστικής βιογραφίας.

Το μυθιστόρημα λαμβάνει χώρα στη Γερμανία, των αρχών του Β'Π'Π. Αντίθετα από ό,τι πιστεύουν πολλοί, περιγράφεται μια χώρα που βρίσκεται σχεδόν η ίδια υπό κατοχή. Ο φόβος και η βία κυριαρχούν. Κατά τη γνώμη σας, η ηθική υποστήριξη του κόσμου προς το ναζιστικό καθεστώς είχε απωλεσθεί;

Ουσιαστικά, το καθεστώς ποτέ δεν έχαιρε της ηθικής υποστήριξης του γερμανικού λαού. Της... ανήθικης ίσως. Ο κόσμος έχασε τελειωτικά τη πίστη του στον Χίτλερ, λίγο μετά την επέμβαση στην Ρωσία το 1941. Άρχισαν οι απελάσεις Εβραίων και αντιφρονούντων, φέρετρα γύριζαν πίσω ανά εκατοντάδες. Οι Γερμανοί άρχισαν να βλέπουν τη χιονοστοιβάδα της καταστροφής να έρχεται με φόρα. Αυτή η κατάσταση καθρεφτιζόταν εύγλωτα στο Βερολίνο, εκεί όπου το ναζιστικό κόμμα δεν κατάφερε ποτέ να εδραιώσει μια εκλογική πλειοψηφία. Οι Βερολινέζοι ήταν από τότε ανεξάρτητοι, αριστεροί, κοσμοπολίτες και παρομοίαζαν τον Χίτλερ με σκύλο που γαυγίζει. Στο Βερολίνο λοιπόν οι συνέπειες της επερχόμενης, επώδυνης ήττας φάνηκαν πρώτες και μάλιστα με τρόπο τραγικό. Η πόλη πράγματι έμοιαζε με στρατόπεδο, κατά τη διάρκεια σιωπητηρίου.

Πως θα περιγράφατε εσείς την ντετέκτιβ σύμβολο της «Τριλογίας του Βερολίνου» και της «Μοιραίας Πράγας», Μπέρνι Γκούντερ; Σε ποια θέση τον τοποθετείτε στο πάνθεων των διάσημων μυθιστορηματικών ντετέκτιβ;

Οι αναγνώστες θα κρίνουν το μέγεθος και το ύψος της θέσης του Μπέρνι Γκούντερ, ανάμεσα στο πάνθεον των διάσημων χάρτινων συναδέλφων του. Νομίζω πως κέρδισε με το σπαθί του τη διάκριση αυτή. Είναι ένας πολύπλοκος χαρακτήρας. Λίγο τυχοδιώκτης, εξπρεσσιονιστής και κατά κάποιο τρόπο πάει κόντρα στη μοίρα του. Αν υπάρχει κάτι τέτοιο που λέγεται ριζικό. Η αλήθεια είναι πως διαθέτει κάποιες πτυχές του εαυτού μου: Αριστερός πατριώτης, αυτόνομος, λιμπιντικός, απείθαρχος.

Είστε ένας επίμονος μελετητής της Γερμανίας εκείνης της ταραχώδους περιόδου. Πώς εξηγείτε την παράλληλη άνοδο πολιτιστικής κουλτούρας και ναζισμού;

Η ερώτησή σας θα μπορούσε κάλλιστα να είναι το αντικείμενο εκτενών σεμιναρίων. Σύντομα και απλά, οι Ναζί υπήρξαν προϊόν της οδύνης που ακολούθησε ως διχαστική συνέπεια της ήττας του Α'Π'Π', 1914-1918: Ήταν τα σκοταδόψυχα, ψυχρά προϊόντα που σχηματίστηκαν στη λάσπη της Φλάνδρας και των υπόλοιπων μετώπων. Ανείλθαν σε μια ρημαγμένη χώρα, με χρεωκοπημένες τράπεζες, αλλά με ισχυρή βιομηχανία και περήφανο στρατιωτικό δυναμικό. Η φόρμουλα της καταστροφής και της μισαλλοδοξίας. Εάν η Γερμανία δούλευε περισσότερο πάνω στην πολιτική ενότητα και την κοινωνική συνοχή, οι Ναζί δεν θα είχαν καμία τύχη. Σοβαρό ρόλο έπαιξε τότε η αστική της τάξη, που έχασε κάθε έλεγχο σπαρασσόμενη από έριδες και ιδιοτέλειες.

Πιστεύετε ότι η φόρμα του αστυνομικού μυθιστορήματος μπορεί να διεισδύσει καλύτερα στα κοινωνικά ζητήματα της εποχής μας, απ' ότι άλλα λογοτεχνικά είδη;

Δυστυχώς, πολλοί συνάδελφοί μου ξεχνούν τον αναγνώστη.

Αν όχι καλύτερα, τουλάχιστον διαφορετικά. Μου δημιουργείται η αίσθηση ή μάλλον είμαι σίγουρος, πως οι άνθρωποι διατηρούν την ικανότητα να αποροφήσουν υπόρρητα πολιτικές αναλύσεις, μέσα στο πλαίσιο μιας καλοστημένης ιστορίας. Ένα μεγάλο κομμάτι της μοντέρνας ή της μεταμοντέρνας, αν θέλετε, λογοτεχνίας ξεχνά συχνά πυκνά να ξεδυπλώσει στο χαρτί μια καλή ιστορία. Δυστυχώς, πολλοί συνάδελφοί μου ξεχνούν τον αναγνώστη. Τον κλειδώνουν στο πατάρι και μιλάνε αποκλειστικά για τις εμμονές τους. Και οι αναγνώστες, κακά τα ψέματα, αποζητούν μια ιστορία. Μου αρέσει πολύ να γράφω για εκείνους. Δεν μ' ενδιαφέρει καθόλου το έξυπνο γράψιμο, για την εξυπνάδα του γραψίματος του. Το στυλ είναι απαραίτητο, υποβάλει, αλλά δεν με σκλαβώνει στις καταπιεστικές δομές του.

Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι χρειαζόμαστε την μυθοπλασία σήμερα;

Ψυχαγωγία, απόδραση, προοπτική. Να μάθουμε κάτι. Η μυθοπλασία είναι ικανή να πει πράγματα που η Ιστορία δεν μπορεί να φτάσει. Και αυτό δεν είναι τίποτε άλλο από την ηδονή μιας γραπτής επινόησης, χωρίς όρια και συμβιβασμούς.