Ίαν Ράνκιν: «Υπάρχουν μόνο κακές πράξεις, όχι κακοί άνθρωποι»

Η εκ του σύνεγγυς συζήτηση με τον Ίαν Ράνκιν «τον πιο αγαπημένο συγγραφέα των Σκοτσέζων», όπως ψηφίστηκε πρόσφατα, κράτησε παραπάνω από το προκαθορισμένο. Είχαμε πολλά να πούμε δεκατρία χρόνια μετά την πρώτη μας, τηλεφωνική τότε, συνομιλία. Το 2001, συζητούσα με έναν καλό, ανερχόμενο συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων από το Εδιμβούργο και δημιουργό του ντετέκτιβ Ρέμπους, του ήρωα που αγαπήθηκε από εκατομμύρια αναγνώστες για την ακεραιότητα, την πίστη και την εμμονική προσκόλλησή του σε ό,τι αγαπά. Σήμερα το λόγο έχει ένας καταξιωμένος συγγραφέας που έχει πολλά να πει για την πατρίδα του, την πολιτική, την άνοδο των άκρων, την Ευρώπη και το μέλλον της, τους νέους, τη μουσική, τη λογοτεχνία αλλά και την Ελλάδα που γνωρίζει και αγαπά να επισκέπτεται συναντώντας τους Έλληνες φίλους του.

Ψηφιστήκατε σε πρόσφατη δημοσκόπηση ως «ο πιο αγαπημένος συγγραφέας των Σκοτσέζων». Πώς σας κάνει να νιώθετε αυτή η διάκριση;

Είναι πολύ κολακευτικό. Βέβαια το βλέπω σαν φωτογραφία μια συγκεκριμένης στιγμής. Δεν πιστεύω πως είμαι ο σημαντικότερος συγγραφέας της Σκωτίας. Ο Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον, που είναι μάλλον ο αγαπημένος μου συγγραφέας, είναι πολύ πιο πάνω από μένα, όπως κι ο σερ Γουόλτερ Σκοτ που καθιέρωσε παγκοσμίως το σκοτσέζικο μυθιστόρημα και είναι εξαιρετικά δημοφιλής στη χώρα μας. Ένας σιδηροδρομικός σταθμός και ένας δρόμος στο Εδιμβούργο φέρουν το όνομά του και δικαίως. Από τους νεότερους, υπάρχουν συγγραφείς όπως ο Ίρβιν Γουέλς, η Μίριελ Σπαρκ και πολλοί άλλοι που με το έργο τους κατάφεραν πολλά. Η επιλογή η δική μου εξηγείται και από την επιτυχία του Ρέμπους στην τηλεοπτική σειρά. Πολλοί άνθρωποι τον έχουν δει στην τηλεόραση χωρίς να έχουν διαβάσει τα βιβλία. Άλλωστε και ο ηθοποιός που έχει παίξει τον Ρέμπους είναι πολύ δημοφιλής (πρόκειται για τον Σκοτσέζο Κεν Σκοτ) άρα κι αυτό εξηγεί εν μέρει τη διάκριση. Ο Ρέμπους είναι μάλλον περισσότερο δημοφιλής από μένα.

Εσείς πώς ξεκινήσατε να γράφετε;

Δεν είχα ιδέα πόσο δημοφιλές είδος ήταν η αστυνομική λογοτεχνία (...) και έγινα συγγραφέας αστυνομικών κατά λάθος.

Όταν ξεκίνησα, το 1987, έκανα ένα μεταπτυχιακό πάνω στο έργο της Μίριελ Σπαρκ (έχει γράψει ένα υπέροχο βιβλίο για το Εδιμβούργο, «Η δεσποινίς Τζιν Μπρόντι στην ακμή της», καθώς και άλλα 27 βιβλία) και δεν είχα καθόλου στο μυαλό μου την αστυνομική λογοτεχνία. Μέσω του έργου της Σπαρκ ενδιαφέρθηκα για τον Ρ.Λ. Στήβενσον και ειδικότερα για το «Δρ Τζέκιλ και Κύριος Χάιντ» και πάντα με ενοχλούσε που το έργο δεν διαδραματίζεται στο Εδιμβούργο μια που βασίζεται σε έναν χαρακτήρα της πόλης και σε όλο το μυθιστόρημα υπάρχει η ατμόσφαιρα της πόλης και η περιγραφή της. Για μένα άλλωστε το Εδιμβούργο είναι μια πόλη «Τζέκιλ και Χάιντ». Στην επιφάνεια είναι όμορφη και πολιτισμένη και από κάτω είναι σκοτεινή κι επικίνδυνη. Σαν συγγραφέας λοιπόν ήθελα να γράψω ένα βιβλίο για το σύγχρονο Εδιμβούργο με θέμα τους Τζέκιλ και Χάιντ και τότε σκέφτηκα πως ο δικός μου ήρωας θα είναι αστυνομικός που προσπαθεί να ξεφύγει από το παρελθόν του το οποίο απειλεί να τον καταστρέψει. Έγραψα λοιπόν το Knots and Crosses. Δεν είχα ιδέα πόσο δημοφιλές είδος ήταν η αστυνομική λογοτεχνία, κι έκανα πολλά πραγματολογικά λάθη. Όταν εκδόθηκε το βιβλίο και πήγα σε ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο για να το βρω κοίταξα στη σκοτσέζικη λογοτεχνία και δεν ήταν εκεί. Ρώτησα και τελικά το βρήκα στο πίσω μέρος του βιβλιοπωλείου, στα αστυνομικά, δίπλα στα βιβλία της Ρουθ Ρέντελ, της Π.Ντ. Τζέιμς και σκέφτηκα πως έγινα συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας κατά λάθος. Έτσι άρχισα να γράφω αστυνομική λογοτεχνία και αυτό έγινε μόνο και μόνο επειδή έτυχε να γράψω το πρώτο μου βιβλίο με ήρωα τον Ρέμπους και μου άρεσε πολύ.

Πολλοί αναγνώστες που δεν διαβάζουν αστυνομική λογοτεχνία, αγαπούν πολύ τα βιβλία σας. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Κάθε βιβλίο καλής αστυνομικής λογοτεχνίας ερευνά ένα πολύ βασικό πρωταρχικό ερώτημα: για ποιο λόγο οι άνθρωποι συνεχίζουν να κάνουν κακό ο ένας στον άλλο; 

Ξέρετε το στοιχείο του εγκλήματος, κι ίσως δεν θα έπρεπε να το λέω αυτό, είναι το λιγότερο ενδιαφέρον σημείο των βιβλίων μου. Για μένα το έγκλημα είναι απλώς το μέσον για να διερευνήσω άλλα θέματα. Να μιλήσω για το Εδιμβούργο και τη Σκωτία, να ασχοληθώ διεξοδικότερα με τον Ρέμπους σαν χαρακτήρα, να μιλήσω για τον πολιτισμό και την ψυχολογία του κόσμου. Η λύση του εγκλήματος είναι δευτερεύον στοιχείο. Αν ένας αναγνώστης μου πει «εγώ κατάλαβα ποιος είναι ο δολοφόνος από την σελίδα 50» δεν θα έχω κανένα πρόβλημα. Για πολλούς αναγνώστες η αστυνομική λογοτεχνία είναι ένα παζλ που όταν το ολοκληρώσουν δεν έχουν πια τίποτα να πάρουν από το βιβλίο. Αλλά εμένα τα αγαπημένα μου βιβλία αστυνομικής λογοτεχνίας είναι εκείνα που μπορείς να τα διαβάσεις ξανά και ξανά, ακόμη κι αν ξέρεις ποιος είναι ο δολοφόνος.

Τι είναι για σας το ποιο σημαντικό, αφού δεν είναι το who done it;

Κάθε βιβλίο καλής αστυνομικής λογοτεχνίας ερευνά ένα πολύ βασικό πρωταρχικό ερώτημα: για ποιο λόγο οι άνθρωποι συνεχίζουν να κάνουν κακό ο ένας στον άλλο; Είναι ένα πολύ παλιό ερώτημα κι ακόμη μας συναρπάζει. Είναι ένα θέμα που πάει πίσω στα επτά θανάσιμα αμαρτήματα. Το κακό ως θέμα με απασχολεί πολύ. Στο παρελθόν μάλιστα είχα κάνει μια σειρά τριών τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ διερευνώντας το κακό. Τι σημαίνει σε διαφορετικές κοινωνίες και πολιτισμούς, ποιος είναι ο ορισμός του. Ποια είναι η καταγωγή του κακού, αν ο άνθρωπος γεννιέται κακός ή τον κάνουν οι συνθήκες. Και τελικά τι κάνουμε για αυτό. Ποια είναι η στάση μας ως κοινωνία.

Η απάντηση είναι πως δεν υπάρχει άτομο που να μην μπορεί να λυτρωθεί από το κακό. Υπάρχουν μόνο κακές πράξεις όχι κακοί άνθρωποι. Το πρόβλημα είναι η απουσία συμπόνιας, κατανόησης του άλλου. Προσέξτε όμως κάτι: τα ίδια χαρακτηριστικά που είναι απαραίτητα για να διοικήσεις καλά μια επιχείρηση είναι τα ίδια που εντοπίζονται σε έναν ψυχοπαθή. Για παράδειγμα, η αδιαφορία για τον πόνο των άλλων, το να κάνεις το κακό και να κοιμάσαι ήσυχος τη νύχτα. Προσοχή λοιπόν στα στελέχη των επιχειρήσεων! (γελάει)

Οι συγγραφείς συνήθως έχουν ένα τελετουργικό όταν γράφουν. Ποιο είναι το δικό σας;

Ακούω πολλή μουσική όταν γράφω. Ορχηστρική μουσική, τζαζ, κλασσική και ηλεκτρονική μουσική. Η μουσική δημιουργεί μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα στο χώρο όπου εργάζομαι και με μεταφέρει σε άλλους κόσμους. Αυτό τρελαίνει τη γυναίκα μου που δεν αντέχει να ακούει την ίδια και την ίδια μουσική όλη την ώρα. Διότι είμαι ικανός να ακούω τον ίδιο δίσκο επί δέκα ώρες.

Μια από τις μουσικές προτιμήσεις σας είναι ένα ελληνικό συγκρότημα...

Ναι, οι Greekadelia (Κρίστη Στασινοπούλου – Στάθης Καλυβιώτης) είναι ένα από τα συγκροτήματα world music που μου αρέσουν πολύ. Νομίζω πως κάποιος αναγνώστης μου μού το πρότεινε. Ξέρετε, πολύ συχνά οι αναγνώστες μου, αντί να μου προτείνουν κάποιο βιβλίο μου προτείνουν μουσική.

Ελλάδα: ποιο είναι το θετικό μας στοιχείο που πρέπει να διαφυλάξουμε;

Ο Ίαν Ράνκιν στην Κεφαλονιά.

Η αλήθεια είναι πως δεν πρέπει να γενικεύουμε καθώς σε διαφορετικά μέρη της Ελλάδας συναντάς διαφορετικές νοοτροπίες. Έχω έναν πολύ καλό φίλο, τον Δημήτρη, που μεγάλωσε στο Φισκάρδο και είναι οδοντίατρος στο Εδιμβούργο. Τα καλοκαίρια πηγαίνουμε με τις συζύγους μας στο οικογενειακό του σπίτι στην Κεφαλονιά. Αυτό που εγώ βρίσκω ενδιαφέρον και το βλέπω και στον φίλο μου τον Δημήτρη, είναι η πολύ θετική στάση απέναντι στη ζωή. Η κατάσταση είναι δύσκολη, η οικονομία δεν πηγαίνει καλά, η πολιτική κατάσταση είναι προβληματική αλλά υπάρχει πάντα ελπίδα για το μέλλον. Επιπλέον, κάποιος που ζει στην Ελλάδα απολαμβάνει τον ήλιο και το φως. Ξέρετε, και στη Σκωτία υπάρχουν προβλήματα, οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά αλλά δεν έχουμε αυτό τον ήλιο. Το γεγονός ότι έχετε τη δυνατότητα να περνάτε πολύ χρόνο έξω, στο ύπαιθρο δεν πρέπει να το υποτιμάτε. Το να μπορείς να βγεις έξω και να καθίσεις για φαγητό ή για ένα ποτό, έτσι απλά, είναι ανεκτίμητο. Και πρέπει να διατηρήσετε την θετική στάση για το μέλλον. Τα προβλήματα δεν είναι λίγα και σε μια χώρα σαν την Ελλάδα όπου η βιομηχανία είναι ανύπαρκτη, ο τομέας των ηλεκτρονικών το ίδιο, ο τομέας των νέων τεχνολογιών δεν είναι και πολύ μπροστά, οι μισθοί είναι χαμηλοί. Και στον τομέα του τουρισμού ακόμη ξέρω πως υπάρχουν προβλήματα τα οποία είναι μια αλυσίδα: οι τουρίστες έχουν κι εκείνοι προβλήματα στη χώρα τους κι ερχόμενοι εδώ δεν ξοδεύουν αρκετά.

Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος των συγγραφέων σε περίοδο κρίσης;

Σε κάποιες κοινωνίες οι συγγραφείς και οι άνθρωποι του πολιτισμού εν γένει μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο. Στη Μεγάλη Βρετανία οι καλλιτέχνες, οι μουσικοί, οι συγγραφείς, οι εικαστικοί δεν είναι ιδιαίτερα ενεργοί στο να ασκούν κριτική και να επηρεάζουν τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Σε άλλες κοινωνίες και πολιτισμούς κάτι τέτοιο γίνεται περισσότερο αποδεκτό, όπως ήταν για παράδειγμα η Τσεχία του Βάτσλαβ Χάβελ.

Η λογοτεχνία, η τέχνη γενικότερα πώς μπορεί να βοηθήσει;

Ας πάρουμε το παράδειγμα των Ναζί. Γνωρίζουμε πως όσοι ήταν ψηλά στην ιεραρχία των Ναζί επέστρεφαν ήσυχοι στα σπίτια τους, ήταν σε θέση να διαβάσουν Γκαίτε, να ακούσουν Μπαχ και Μπετόβεν και αυτό δεν επηρέασε καθόλου τα όσα έκαναν. Γνωρίζουμε πως η τέχνη δεν μας αποτρέπει από το να γινόμαστε κτήνη. Μας βοηθά ωστόσο να κατανοούμε αυτή την κατάσταση. Για να βρούμε τι είναι αυτό που μας κάνει πιο ανθρώπινους, που μας διαφοροποιεί από τα ζώα, που μπορεί να μας σταματήσει από το να σκοτωνόμαστε μεταξύ μας.

Νομίζω πως οι άνθρωποι που πρέπει να μας ανησυχούν είναι εκείνοι που δεν θέτουν ερωτήματα. 

Νομίζω πως οι άνθρωποι που πρέπει να μας ανησυχούν είναι εκείνοι που δεν θέτουν ερωτήματα. Οι εξτρεμιστές, όλων των πεποιθήσεων, δεν έχουν ερωτήματα, τα ξέρουν όλα και είναι σίγουροι για το δίκιο τους. Εκείνοι οι οποίοι είναι χρήσιμοι για την ανθρωπότητα είναι όσοι βάζουν τα ερωτήματα ακόμη κι αν δεν βρουν ποτέ τις απαντήσεις. Οι ερωτήσεις έχουν σημασία, όχι οι απαντήσεις.

Ευρώπη: καταφέραμε να θέσουμε τα σωστά ερωτήματα και πού μας οδηγεί αυτό;

Πιστεύω πως είναι πολύ σημαντικό που τόσο διαφορετικοί άνθρωποι πολιτισμικά έχουν βρεθεί τόσο κοντά για διαφορετικούς λόγους: το διαδίκτυο, τα φθηνότερα αεροπορικά εισιτήρια, η μουσική, οι ταινίες, ο πολιτισμός της καθημερινότητας. Υπάρχει βέβαια και μια αρνητική πλευρά. Με λυπεί να έρχομαι για παράδειγμα στην Αθήνα και κάνοντας μια βόλτα να βλέπω τα ίδια καταστήματα που συναντώ και στο Εδιμβούργο ή τους ανθρώπους να φοράνε τα ίδια ρούχα. Αλλά είναι πιο σημαντικό που οι νέοι άνθρωποι αισθάνονται και είναι πιο κοντά, που οι εθνικές πολιτικές τούς αφορούν λιγότερο· είναι περισσότερο διεθνιστές, μέλη της παγκόσμιας κοινότητας που τη συνενώνει το διαδίκτυο.

Πρόσφατα η Σκωτία μας απασχόλησε πολύ με διεξαγωγή του δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία που τελικά κατέληξε, οριακά, αρνητικό. Γιατί πιστεύετε ότι οι Σκοτσέζοι μπορεί να θέλουν μετά από τόσα χρόνια να επιστρέψουν στην ανεξαρτησία; Τι πήγε λάθος;

Από όταν διεξήχθη το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία άλλαξαν όλα στο πολιτικό σκηνικό της Σκωτίας.

Πιστεύω πως στη Σκωτία άρχισε να καλλιεργείται μια νέα αφήγηση για τη χώρα ήδη από τη δεκαετία του '70. Το μεγάλο ερώτημα για τους Σκοτσέζους ήταν και παραμένει: για ποιο λόγο θέλουν την ανεξαρτησία; Αν χρειάζεται να είμαστε ανεξάρτητοι, γιατί το χρειαζόμαστε περισσότερο από άλλες χώρες; Πόσο διαφορετικοί είμαστε από την Αγγλία, την Ουαλία και τη Β. Ιρλανδία; Τι είναι αυτό που μας κάνει διαφορετικούς; Είμαστε διαφορετικοί πολιτισμικά, φιλοσοφικά και αν ναι, είναι πράγματι απαραίτητη η διοικητική ανεξαρτησία για να το εδραιώσουμε αυτό; Ο πολιτικός διάλογος δεν έχει σταματήσει, και σε αυτό το διάλογο συμμετέχουν ακτιβιστές, καλλιτέχνες, πολίτες: για το ποιοι ήμασταν στο παρελθόν και ποιοι θα θέλαμε να είμαστε στο μέλλον. Και βέβαια δεν έχει υπάρξει τελική απόφαση. Δεν φτάσαμε στο τέλος αυτής της ιστορίας. Από όταν διεξήχθη το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία άλλαξαν όλα στο πολιτικό σκηνικό. Οι Εθνικιστές είδαν τα εγγεγραμμένα μέλη του κόμματός τους (SNP) να αυξάνονται ραγδαία από 25 σε 100 χιλιάδες. Πρόκειται τώρα για το μεγαλύτερο κόμμα στη Σκωτία και ένα από τα μεγαλύτερα στη Βρετανία. Οι Πράσινοι είδαν επίσης τις δυνάμεις τους να αυξάνονται. Διοργανώνουν πάρα πολλές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας, διαδηλώσεις, ανοιχτές συζητήσεις στις οποίες παίρνουν μέρος και πολλοί νέοι οι οποίοι δραστηριοποιούνται μέσω αυτής της διαδικασίας, ενώ στο παρελθόν αισθάνονταν στο περιθώριο. Αυτό αποτελεί θετικό στοιχείο όλης της συζήτησης. Και βέβαια θα υπάρξει και άλλο δημοψήφισμα σε περίπου τρία με τέσσερα χρόνια.

Οι νέοι τι ψήφισαν;

Ο Ίαν Ράνκιν στο Εδιμβούργο.

Έχει ενδιαφέρον η στάση των νέων στη Σκωτία στο δημοψήφισμα και μάλιστα το γεγονός πως είχαν δικαιώματα ψήφου από τα 16. Πολλοί ψήφισαν «όχι», λέγοντας για ποιο λόγο ενώ αποτελούμε μέρος ενός μεγαλύτερου συνόλου να επιδιώξουμε να γίνουμε μια μικρή νησιωτική χώρα; Ενώ είμαστε Ευρωπαίοι και πολίτες του κόσμου, ποιος ο λόγος να γράφει «Σκοτσέζος» στο διαβατήριο; Και οι νέοι είναι κατεξοχήν αυτό: πολίτες του κόσμου και αυτό είναι το πιο θετικό από την ένωση της Ευρώπης: μια νέα γενιά ανθρώπων έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει ως Ευρωπαίοι πολίτες.

Αν ωστόσο η Αγγλία ψηφίσει υπέρ της εξόδου της από την ΕΕ, αυτό είμαι σίγουρος πως θα λειτουργήσει σαν καταλύτης στη Σκοτία και τότε θα ψηφίσουμε υπέρ της ανεξαρτησίας διότι στη Σκοτία είμαστε και αισθανόμαστε Ευρωπαίοι. Σε μια τέτοια περίπτωση θα ψήφιζα «ναι». Ίσως ακόμη κι ο Ρέμπους να άλλαζε γνώμη τότε, αν και είναι πολύ αντιδραστικός.

Πριν όμως από ένα ενδεχόμενο νέο δημοψήφισμα, θα διεξαχθούν στη Βρετανία εκλογές. Με ποιο κριτήριο θα πάνε οι πολίτες στις κάλπες;

Όπως έχουμε δει πολλές φορές να συμβαίνει στην Ιστορία, όταν υπάρχει οικονομική κρίση, κερδίζει έδαφος η πολιτική του φόβου. Οι πολίτες έχουν την ανάγκη να κατηγορήσουν κάποιον και η εύκολη επιλογή είναι να κατηγορηθεί αυτός που είναι στο περιθώριο. Εύκολα κατηγορείται όποιος είναι διαφορετικός. Αυτό ακριβώς έγινε με την άνοδο των Ναζί. Το ακροδεξιό κόμμα στην Αγγλία τραβάει το ενδιαφέρον των ΜΜΕ πολύ περισσότερο από ό,τι του αναλογεί, κερδίζει βουλευτές και φαίνεται πως θα επηρεάσει το αποτέλεσμα των εκλογών διότι τα υπόλοιπα κόμματα από το φόβο διαρροής ψηφοφόρων υιοθετούν δεξιότερες πολιτικές, βάζουν στην ατζέντα τους το μεταναστευτικό και τον ευρωσκεπτικισμό. Στο επιχειρηματικό κόσμο πάντως δεν θα βρείτε κανέναν που να θέλει να φύγουμε από την Ευρώπη. Καμία μεγάλη επιχείρηση δεν έχει συμφέρον να φύγει η Βρετανία από την ΕΕ. Κι αν κοιτάξουμε τα στοιχεία που αφορούν το μεταναστευτικό θα διαπιστώσουμε πως η μετανάστευση είναι κάτι καλό για μια χώρα. Οι μετανάστες έρχονται για να εργαστούν και στη συνέχεια πληρώνουν φόρους, ενώ πολύ συχνά κάνουν τις δουλειές που κανείς άλλος δεν θέλει να κάνει. Εντούτοις, επικρατεί αυτός ο φόβος που είναι σχεδόν καρικατούρα και δημιουργεί την εικόνα του μπαμπούλα, του κακού λύκου που πρέπει να φοβόμαστε. Και αυτό λειτουργεί αρκετά καλά όταν οι άνθρωποι φοβούνται και αισθάνονται αβεβαιότητα.

Τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα πέφτουν στην παγίδα των άκρων και υιοθετούν την ατζέντα τους. Ο Νάιτζελ Φαράζ ωστόσο δεν έχει πολιτική ατζέντα, το UKIP συνοψίζει όλη την πολιτική του πρόταση στο να φύγουμε από την Ευρώπη κι εκεί σταματούν όλα. Δεν έχει εκφράσει θέσεις για την οικονομία ή για θέματα όπως τα πυρηνικά, ο πολιτισμός, η παιδεία. Θέλουν απλώς να πάμε πίσω στη δεκαετία του '50 σε μια Αγγλία που έχει πάψει να υπάρχει.

Κάτι το οποίο μας φέρνει στον ιδιαίτερα αγαπητό χαρακτήρα του ντετέκτιβ Ρέμπους, του ήρωα των βιβλίων σας. Ο Ρέμπους γιατί είναι τόσο συντηρητικός;

Ο Κεν Σκοτ υποδύθηκε τον Ρέμπους     στην δημοφιλή τηλεοπτική σειρά του BBC.

Ο Ρέμπους στο δημοψήφισμα ψήφισε όχι. Είναι συντηρητικός αλλά με μικρό σίγμα. Δεν είμαι σίγουρος τι θα ψήφιζε τελικά στις εκλογές αλλά το σίγουρο είναι πως αντιστέκεται στις αλλαγές και φοβάται την αβεβαιότητα. Είναι έτσι πια. Είναι ένας εξηντάρης που του αρέσουν τα πράγματα όπως τα ξέρει. Επιθυμεί τη διατήρηση του status quo. Έχει τη δική του ρουτίνα. Τρώει το ίδιο φαί, πηγαίνει για ποτό στο ίδιο μπαρ, ακούει την ίδια μουσική και έχει να αγοράσει καινούργιο δίσκο από το 1975. Η μουσική για τον Ρέμπους σταμάτησε τη δεκαετία του '60 αρχές '70. Δεν του αρέσουν τα καινούργια πράγματα στη μουσική όπως δεν του αρέσουν τα καινούργια πράγματα γενικώς. Δεν θέλει αλλαγές.

Οι αναγνώστες όμως τον αγαπούν. Γιατί ένας τόσο πεισματάρης και αντικοινωνικός ήρωας είναι τόσο δημοφιλής;

Ο Ρέμπους είναι αρκετά περίπλοκος και μπορεί υπό συνθήκες να γίνει επικίνδυνος. Αν θυμώσει, ας πούμε. Στο παρελθόν, στα νιάτα του ήταν ο τύπος που πρώτα θα χτυπούσε και μετά θα ζητούσε συγνώμη. Όταν ήταν 30αρης ήταν αρκετά γεροδεμένος. Είναι ο τύπος που σταμάτησε το σχολείο στα δεκαπέντε, κατατάχθηκε στο στρατό και μετά μπήκε στην αστυνομία και ταυτόχρονα παρέμεινε έξω από το κατεστημένο. Δεν είναι καθόλου θεσμικός. Δεν ταιριάζει με κανέναν και κοντράρεται συνεχώς.

Στο τελευταίο σας βιβλίο υπάρχουν σκιές για το παρελθόν του. Υπάρχει μια αμφισβήτηση του Ρέμπους; Ίσως υπονόμευση; Ίσως μια κριτική για το ρόλο της αστυνομίας και τις μεθόδους της;

Πηγαίνω σε πάρα πολλά πάρτι συνταξιοδότησης αστυνομικών (γελάει). Αλήθεια, με προσκαλούν και πηγαίνω πολύ συχνά. Εκεί συναντώ και αστυνομικούς που έχουν συνταξιοδοτηθεί εδώ και πολλά χρόνια οι οποίοι αναπολούν το παρελθόν. Είναι πολύ ενδιαφέρον γιατί λένε πάρα πολλές ιστορίες για τα παλιά, πώς ήταν τα πράγματα το '60, το '70, το '80. Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούσε η αστυνομία ήταν πολύ διαφορετικός. Πράγματα τα οποία έκαναν τότε τώρα δεν μπορούν να τα κάνουν πλέον. Το ερώτημα λοιπόν που προκύπτει είναι τι είδους αστυνομία θέλει η κοινωνία και τι αστυνομία χρειάζεται να έχει. Αυτό που θέλω να θίξω με αυτό το βιβλίο Άγιος ή Αμαρτωλός; είναι πως οι μέθοδοι του παρελθόντος έφεραν αποτελέσματα αλλά με υψηλό τίμημα. Αυτό το τίμημα αφορούσε και τα ίδια τα άτομα που εμπλέκονταν αλλά και την κοινωνία. Μια αστυνομία με υπερβολική εξουσία χωρίς έλεγχο μπορεί να οδηγήσει σε πολύ άσχημα πράγματα. Πιστεύω λοιπόν πως είναι πολύ καλύτερα σήμερα που η αστυνομία λογοδοτεί περισσότερο για τον τρόπο με τον οποίο ενεργεί. Παλιότερα μπορούσαν να συγκαλύπτουν ό,τι ήθελαν. Πλέον αυτό δεν μπορούν να το κάνουν. Βοηθάει και η τεχνολογία στον έλεγχο: μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση στα αρχεία, στα κινητά τηλέφωνα, σε βίντεο. Πράγματα τα οποίο γίνονταν κρυφά δεν μπορούν πια να γίνουν. Υπάρχει λιγότερη μυστικότητα. Επίσης είναι σημαντικό ότι οι σημερινοί αστυνομικοί είναι πιο μορφωμένοι. Είναι απόφοιτοι σχολών. Στο παρελθόν έμπαιναν στην αστυνομία στα 16, 17, μετά το σχολείο ή τον στρατό, οπότε ιδρυματοποιούνταν και αποκτούσαν μια κακή νοοτροπία την οποία δεν αμφισβητούσαν ποτέ. Στη δεκαετία του '80 βέβαια ένας τέτοιος αστυνομικός ήταν με τη μεριά των καλών. Ο Ρέμπους καλείται πλέον να πάρει τις αποφάσεις του και να κατασταλάξει αν ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούσε στο παρελθόν ήταν ο σωστός. Αντιλαμβάνεται πως ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούσε η αστυνομία και ο ίδιος δεν ήταν πάντα ο σωστός και με θετικό αντίκτυπο για την κοινωνία. Από την άλλη, η Σιβόν, η συνεργάτης του, παίζει το ρόλο της συνείδησής του. Αντιπροσωπεύει το φρέσκο πρόσωπο της αστυνομίας. Έχει πάει στο πανεπιστήμιο, στο δημοψήφισμα ήταν υπέρ του «ναι» γιατί είναι ιδεολόγος και έχει ελπίδες για το μέλλον και δεν φοβάται τις αλλαγές.

Ίσως αποτελεί το πρόσωπο στο οποίο θα ήθελε να εξελιχθεί ο Ρέμπους αν μπορούσε να αφήσει τον εαυτό του ελεύθερο;

Ναι, το πιστεύω αυτό. Νομίζω πως η Σιβόν είναι περισσότερο σαν εμένα. Έχω περισσότερα κοινά μαζί της παρά με τον Ρέμπους. Έχουμε πάει στο πανεπιστήμιο, δεν καπνίζουμε, δεν πίνουμε τόσο πολύ όσο πίνει ο Ρέμπους (γελάει). Αλλά κι ο Ρέμπους βέβαια κάποια στοιχεία έχει από μένα. Το πρόβλημα με τον Ρέμπους είναι πως είναι πολύ ισχυρός χαρακτήρας, έχει τόσο ισχυρή προσωπικότητα που με το που εμφανίζεται σε μια σκηνή του βιβλίου επισκιάζει όλους τους άλλους.

Ποια θα είναι κατάληξη του Ρέμπους;

Η γυναίκα μου λέει πως στο επόμενο βιβλίο πρέπει να είναι άρρωστος και να είναι στο νοσοκομείο. Έτσι κι αλλιώς, δεν προσέχει την υγεία του.

Ο Ρέμπους έχει υπάρξει ο καλύτερος δυνατός τρόπος για να ασχοληθώ με την κοινωνία, τη Σκωτία, τον πολιτισμό, την πολιτική, την ψυχολογία αυτής της χώρας, τα προβλήματά της.

Κι αν επιλέγατε να μας αφηγηθείτε την ιστορία του Ρέμπους από την αρχή; Τότε που ήταν νέος και πρωτομπήκε στην αστυνομία; Ίσως τότε που ήταν ευτυχισμένος;

Δε νομίζω πως θέλει να είναι ευτυχισμένος και δε νομίζω πως θα ήθελε να τον δούμε ευτυχισμένο. Έχω προσπαθήσει να τον βάλω να κάνει σχέσεις αλλά δεν τα πάει καλά με την ευτυχία. Είναι μοναχικός λύκος. Στο τελευταίο βιβλίο πηγαίνει λίγο πίσω σε μια ιστορία της δεκαετίας του '80 αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι μπορώ να μπω στο μυαλό του όταν ήταν νέος. Όταν πριν από επτά χρόνια είχε βγει στη σύνταξη, ο εκδότης μου το είχε προτείνει αυτό, να γράψω δηλαδή ιστορίες με τον Ρέμπους στο ξεκίνημα της καριέρας του. Έχουν όμως αλλάξει τόσα πολλά...

Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση συγγραφικά για σας;

Γράφοντας μια σειρά με τον ίδιο ήρωα το ζητούμενο είναι να μην τεμπελιάζω και μην γίνομαι αδιάφορος. Όταν μια σειρά βιβλίων γίνεται δημοφιλής οι αναγνώστες δεν θέλουν η επόμενη ιστορία να είναι πολύ διαφορετική, ωστόσο ως συγγραφέας θέλω να φτάσω στα όρια μου, να γράψω ένα διαφορετικό βιβλίο, ένα καλύτερο βιβλίο. Αν είχα πάντως κουραστεί από τον Ρέμπους, αν αισθανόμουν πως έχει τελειώσει θα σταματούσα να γράφω αυτά τα βιβλία. Για την ώρα έχει υπάρξει ο καλύτερος δυνατός τρόπος για μένα ώστε να ασχοληθώ με την κοινωνία, τη Σκωτία, τον πολιτισμό, την πολιτική, την ψυχολογία αυτής της χώρας, τα προβλήματά της. Κι αυτό επειδή είναι ντετέκτιβ και ως ντετέκτιβ έχει πρόσβαση σε όλους αυτούς τους τομείς. Δεν υπάρχει άλλος τύπος χαρακτήρα που να επιτρέπει στον συγγραφέα την πρόσβαση στους πολιτικούς, τους γραφειοκράτες, τους επιχειρηματίες, τις πόρνες, τους ναρκομανείς, σε ολόκληρη την κοινωνία.

Για αυτό το λόγο όταν πηγαίνω σε μια ξένη χώρα μού αρέσει να διαβάζω την αστυνομική της λογοτεχνία. Ένα καλό αστυνομικό μυθιστόρημα είναι για μένα σαν ένας πολύ καλός ταξιδιωτικός οδηγός.

Η ΕΛΕΝΗ ΚΟΡΟΒΗΛΑ είναι δημοσιογράφος. 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ IAN RANKIN αν