alt

Συνομιλία με τον Ιάσονα Χανδρινό, επιστημονικό συνεργάτη του Πανεπιστημίου του Ρέγκενσμπουργκ στη Βαυαρία, με αφορμή το βιβλίο του «Όλη νύχτα εδώ», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. 

Της Έλενας Χουζούρη

To βιβλίο είναι μια συλλογή ατομικών βιωματικών αφηγήσεων με θέμα την Εξέγερση του Πολυτεχνείου (14-18 Νοεμβρίου 1973). Αποτελείται από ογδόντα τέσσερα απομαγνητοφωνημένα κείμενα προφορικών μαρτυριών-συνεντεύξεων με ισάριθμους αφηγητές, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από τα τέλη του 2010 έως και το φθινόπωρο του 2019.

Μια συλλογική βιωματική ιστορία της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου καταθέτει ο 35χρονος ιστορικός Ιάσων Χανδρινός στο βιβλίο του Όλη νύχτα εδώ (εκδ. Καστανιώτη). Το βιβλίο αποτελείται από ογδόντα τέσσερις μαρτυρίες συμμετεχόντων στο τριήμερο της Εξέγερσης, και καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, φοιτητών, μαθητών, εργατών αλλά και αξιωματικών των δυνάμεων καταστολής. Σύμφωνα με τον Ιάσονα Χανδρινό η έκδοση υπηρετεί έναν διπλό στόχο: Ο πρώτος είναι η μελέτη της μικροιστορίας της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου από διάφορες οπτικές γωνίες και με μια ευρεία πρόσληψη του κριτηρίου συμμετοχής σε αυτή και ο δεύτερος είναι να αποκατασταθεί η μαρτυρία ως εργαλείο κατανόησης μιας ιστορικής περιόδου και των δρώντων υποκειμένων της, μακριά από λογικές δημοσιογραφικής κατασπατάλησης του «μνημονικού κεφαλαίου της».

Κύριε Χανδρινέ, έχουν περάσει 46 χρόνια από την Εξέγερση του Πολυτεχνείου και, όπως επισημαίνετε στην εκτενή Εισαγωγή του βιβλίου σας, είναι μάλλον υπομελετημένη ως ιστορικό γεγονός. Πώς το εξηγείτε αυτό;

Το πολιτικό σύστημα της Μεταπολίτευσης ανακάλυψε στον ηρωισμό των εξεγερμένων το απόλυτο σύμβολο νομιμοποίησής του. Υπήρχε και υπάρχει μια έντονη ιδεολογική επένδυση η οποία έκανε το ίδιο το γεγονός να χάνεται μπροστά στην αφαιρετική του πρόσληψη στην οποία επιβάλλει η εγγραφή του στη συλλογική μνήμη ως κορυφαίας στιγμής της αντιδικτατορικής αντίστασης.

Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου πέρασε από το γεγονός στο μύθο σε χρόνο μηδέν. Το πολιτικό σύστημα της Μεταπολίτευσης ανακάλυψε στον ηρωισμό των εξεγερμένων το απόλυτο σύμβολο νομιμοποίησής του. Υπήρχε και υπάρχει μια έντονη ιδεολογική επένδυση η οποία έκανε το ίδιο το γεγονός να χάνεται μπροστά στην αφαιρετική του πρόσληψη στην οποία επιβάλλει η εγγραφή του στη συλλογική μνήμη ως κορυφαίας στιγμής της αντιδικτατορικής αντίστασης. Η εμπλοκή της ιστοριογραφίας με το Πολυτεχνείο πρέπει να αναμετρηθεί με ένα τεράστιο συναισθηματικό απόθεμα που υπάρχει γύρω από αυτό. Δεν είναι αντιφατικό, είναι μάλλον λογικό. Για να μελετήσεις κάτι, χρειάζεται να το δεις μέσα από μια απόσταση χρόνου και κάποια σχετική «ψυχρότητα» στην καταγραφή.

Κύριε Χανδρινε, προχωρώ σε μια πιο προσωπική ερώτηση. Ανήκετε σε μια γενιά νέων ιστορικών [γεν.1984] που δεν ήταν καν γεννημένη όταν συνέβη η Εξέγερση του Πολυτεχνείου. Τι σας έκανε να στραφείτε προς αυτό αφενός και αφετέρου, τι είναι για σας προσωπικά το «Πολυτεχνείο»;

Είμαι παιδί της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας. Προσέλαβα το γεγονός μέσα από την επετειακότητα και τη σχολική γιορτή. Ο συμβολισμός του για μένα ήταν και παραμένει απαράγραπτος, το ενδιαφέρον μου για το γεγονός αντλεί από μια τρυφερή ηλικία και προηγείται της εκπαίδευσής μου ως ιστορικού. Χρειάστηκε αρκετή δουλειά και με τον εαυτό μου να βρω την ισορροπία ανάμεσα στο παιδί που του αρέσει να ακούει ιστορίες και τον επαγγελματία που ξέρει πώς να τις συλλέξει και πώς να τις αξιοποιήσει. Ακόμα παλεύω. Μπορεί και να μην τα κατάφερα. 

Γιατί επιλέξατε να υιοθετήσετε μία από τις νέες σχετικά τάσεις της σύγχρονης ιστοριογραφίας που βασίζεται στις προφορικές μαρτυρίες; Θεωρείτε ότι έτσι επιτυγχάνεται μια πιο αντικειμενική προσέγγιση του ιστορικού γεγονότος; Πολλές υποκειμενικότητες δηλαδή μπορούν να δημιουργήσουν μια νέα αντικειμενικότητα;

Αν και είμαι θιασώτης της χρήσης μαρτυριών στην ιστορική έρευνα, οφείλω να πως ότι δεν επιχείρησα να καινοτομήσω μεθοδολογικά. Ξεκίνησα τη συγκεκριμένη μελέτη από μια μάλλον απλή παραδοχή: ότι χρειαζόμαστε κι άλλες πηγές για την Εξέγερση του Πολυτεχνείου. Θα μπορούσε αυτό το βιβλίο να είχε τη μορφή μιας αρχειακής έρευνας, π.χ. μιας αναζήτησης κρατικών αρχείων, αρχείων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, στρατιωτικών ή αστυνομικών εγγράφων. Ή μια κοινωνιολογική μελέτη που θα εστίαζε στο ηλικιακό, κοινωνικό, επαγγελματικό και ταξικό προφίλ των εξεγερμένων. Έκρινα πως στην περίπτωση του Πολυτεχνείου, η ιστορική έρευνα όφειλε να επιστρατεύσει τη ζωντανή μνήμη. Όπως κάθε εξεγερσιακό-επαναστατικό γεγονός, από τη φύση του ρευστό και με πολλούς «πρωταγωνιστές» και αυτόπτες μάρτυρες που ακόμα ζουν και θυμούνται πολύ καλά, η προφορική έρευνα είναι εκ των ων ουκ άνευ. Πρόκειται για μια συλλογή από μαρτυρίες ανθρώπων που οι περισσότεροι δεν έχουν μιλήσει ποτέ και καλύπτουν μικρές και μεγάλες πτυχές των γεγονότων της Εξέγερσης μέσα από βιωματική σκοπιά. Το βιβλίο θα πρέπει να διαβαστεί ως παράθεση νέων πηγών. Μια συμβολή στην ιστοριογραφία που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως βάση για περαιτέρω έρευνες.

Για να κάνω και τον δικηγόρο του διαβόλου. Πώς μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη στην «αντικειμενικότητα» της μνήμης όταν γνωρίζουμε πόσο αποσπασματική είναι και μερικές φορές μπορεί να διαστρεβλώσει τις πραγματικότητες;

Η καθαρή αντίστιξη αντικειμενικού-υποκειμενικού, όπου το πρώτο είναι «καλό» και το δεύτερο «κακό», που χαρακτήριζε την παραδοσιακή ιστορική επιστήμη έχει ξεπεραστεί εδώ και δεκαετίες από την ανάδυση των σπουδών της μνήμης. Η μνήμη των ανθρώπων δεν υπάρχει ποτέ σε καθαρή μορφή, συμπαρασύρει σχηματοποιήσεις που έχει επιφέρει ο χρόνος, εντάξεις, πλαισιώσεις, αναθεωρήσεις. Αυτό δεν την καθιστά άχρηστη, την καθιστά πολύ πιο γοητευτική. Σε μια συνέντευξη για ένα γεγονός από το οποίο έχουν μεσολαβήσει αρκετά χρόνια, ο αφηγητής δεν περιγράφει απλώς τι έζησε. Στην ουσία συνομιλεί με τον τότε εαυτό του. Σου επιτρέπει μέσα από την αφήγηση να εξακριβώσεις κρυσταλλώσεις ή αναπλαισιώσεις της ταυτότητας. Απηχούν πλαίσια ένταξης σε ιδέες ή συλλογικότητες που μπορεί να έχουν παραμείνει αναλλοίωτα στο χρόνο. Ένας από τους κορυφαίους ερευνητής της προφορικής ιστορίας, ο Βρετανός ιστορικός Ρόναλντ Φρέιζερ, έγραψε πως οι μαρτυρίες δεν μας δίνουν την «αλήθεια», μας δίνουν την «αλήθεια» αυτού που τις καταθέτει. Αυτό που ο ίδιος πιστεύει ή θεωρεί ότι συνέβη. Κι αυτό συνιστά από μόνο του ιστορικό τεκμήριο. 

Στην Εισαγωγή σας γράφετε ότι «οι δυσκολίες ιστορικής αφηγηματοποίησης είναι από μόνες τους αυξημένες». Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι εννοείτε ακριβώς σε σχέση με το θέμα σας;

Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου είναι ένα υπερφορτισμένο γεγονός λόγω του συμβολισμού του. Μας ενδιαφέρει πιο πολύ το «νόημα» και η «κληρονομιά» του ή να κουτσομπολεύουμε για το πού κατέληξαν αργότερα οι πρωταγωνιστές του, παρά για τις λεπτομέρειες του. Τα γεγονότα έχουν κωδικοποιηθεί στη συλλογική μνήμη μέσα από μια «σκηνογραφία» με αρκετή δόση αφαίρεσης και σταθερά χαρακτηριστικά: Η κατάληψη, το τανκ, η πύλη, οι νεκροί. Μας λείπουν πάρα πολλές ψηφίδες, ακόμα και σε πραγματολογικό επίπεδο, τα κενά στις γνώσεις μας για τους νεκρούς της Εξέγερσης είναι το κατ’ εξοχήν παράδειγμα. Σε σχέση με την ίδια τη μνήμη, υπάρχει αρκετό μνημονικό υλικό, ως επί το πλείστον μαρτυρίες «πρωταγωνιστών» με χαρακτήρα ως επί το πλείστον αυτοβιογραφικό και με τον σχετικό ιδεολογικό χρωματισμό. Μια εξέγερση όπως αυτή του Πολυτεχνείου είναι ένα ρήγμα στον ιστορικό χρόνο με έναν ισχυρότατο μνημονικό αντίκτυπο. Διαθέτει μια σταθερή αρχή και ένα ανοιχτό τέλος. Έχει παραχθεί ένα τόσο μεγάλο πλήθος αναλύσεων και ερμηνείων που κάθε ιστορική πραγμάτευση θα πρέπει ως ένα βαθμό να κολυμπήσει αντίστροφα, ενδεχομένως να αποδομήσει κάποιες βεβαιότητες.

Θα ήθελα να τονίσω πως η προφορικότητα από μόνη της δεν είναι τεκμήριο. Δε μπορεί να αναπληρώσει την ιστορική γνώση ούτε να απαντήσει σε ερωτήματα από μόνη της. Χρειάζεται ένα πλαίσιο έρευνας για να λειτουργήσει.

Σας έλυσε τις δυσκολίες που προαναφέρατε η επιλογή της προφορικότητας;

Μπορώ να πω πως ναι. Καταρχάς μια προφορική μαρτυρία εμπεριέχει μεγαλύτερο όγκο πληροφορίας από μια γραπτή. Επίσης, σε μια ζωντανή συνομιλία η μνήμη ερεθίζεται περισσότερο, ανακαλεί πράγματα που ενδεχομένως να μην προέκυπταν αλλιώς. Η συναισθηματική φόρτιση είναι επίσης ένα σημαντικό στοιχείο καθώς λειτουργεί ως εγγύηση αυθεντικότητας, ενώ σε μεγάλο βαθμό είναι αλληλένδετο με την επιλογή των προσώπων. Επιδιώκεις προφορικές μαρτυρίες ανθρώπων που δεν έχουν μιλήσει, είτε γιατί δεν έχουν δυνατότητα (ή διάθεση) να κοινοποιήσουν δημόσια τις αναμνήσεις τους είτε γιατί δεν πίστευαν πως οι αναμνήσεις τους είχαν κάποιο «ιστορικό» ενδιαφέρον. Εκεί μπαίνουν τα ερωτήματα του ερευνητή, είτε είναι ιστορικός είτε όχι, και «τοκίζεται» η μνήμη μέσα από ερωτήσεις. Αλλά θα ήθελα να τονίσω πως η προφορικότητα από μόνη της δεν είναι τεκμήριο. Δε μπορεί να αναπληρώσει την ιστορική γνώση ούτε να απαντήσει σε ερωτήματα από μόνη της. Χρειάζεται ένα πλαίσιο έρευνας για να λειτουργήσει.

Φιλοξενείτε στο βιβλίο σας 84 μαρτυρίες από ένα μεγάλο φάσμα συμμετεχόντων στο τριήμερο της Εξέγερσης, φοιτητών, μαθητών, εργατών ακόμα και στρατιωτικών που έλαβαν μέρος στην καταστολή της Εξέγερσης. Πώς προχωρήσατε σ’ αυτές τις επιλογές; Ακολουθήσατε κάποιους μεθοδολογικούς άξονες ή ήταν τυχαίες οι επιλογές σας;

Αυτό που επιχείρησα να κάνω όσο καλύτερα μπορούσα ήταν να συγκροτήσω ένα σώμα αφηγήσεων οι οποίες δεν κινούνται απλώς στην κατεύθυνση μιας πολύπλευρης θέασης αλλά επικοινωνούν μεταξύ τους, είτε μέσα από την ονοματολογία, είτε μέσα από συμπληρώσεις μικρών και μεγάλων γεγονότων.

Το βιβλίο αδικείται αρκετά από την εμφάνισή του. Πολλοί αναρωτιούνται «πού είναι ο ιστορικός;» σε ένα βιβλίο με μαρτυρίες. Σχεδόν υποσυνείδητα αναζητούμε όλοι τον επαΐοντα ερευνητή ο οποίος υποχρεωτικά δηλώνει «παρών» με αναλυτικούς σχολιασμούς, υπομνηματισμούς, επίμετρα, χρονολόγια και βιβλιογραφίες. Πίσω από τη συλλογή αυτών των μαρτυριών υπάρχει έρευνα ετών. Η ίδια η επιλογή των προσώπων σε ένα εύρος «κλιμάκων συμμετοχής» στο γεγονός –όπως φαίνεται και στις κατηγορίες/ιδιότητες που απαριθμήσατε– χρειάστηκε χρόνια. Θα ήθελα επίσης να τονίσω, απαντώντας κάπως, στην απαξιωτική χρήση του όρου «επιμελητής» σε κάποιες περιστάσεις, πως δεν συνέλεξα μαρτυρίες. Δεν βρέθηκαν κάπου και απλώς τις ανακάλυψα και τις «επιμελήθηκα». Τις παρήγαγα. Διεξήγαγα περισσότερες από 100 συνεντεύξεις με ανθρώπους που έζησαν την Εξέγερση, με συγκεκριμένες ερωτήσεις πραγματολογικού και αναλυτικού χαρακτήρα, ανάλογα με την κάθε περίπτωση. Αυτό που επιχείρησα να κάνω όσο καλύτερα μπορούσα ήταν να συγκροτήσω ένα σώμα αφηγήσεων οι οποίες δεν κινούνται απλώς στην κατεύθυνση μιας πολύπλευρης θέασης αλλά επικοινωνούν μεταξύ τους, είτε μέσα από την ονοματολογία, είτε μέσα από συμπληρώσεις μικρών και μεγάλων γεγονότων. Στο βιβλίο υπάρχει η αφήγηση μιας κοπέλας που τραυματίστηκε σοβαρά από σφαίρα και η αφήγηση του ανθρώπου που την σήκωσε μαζί με άλλους και την έβαλε σε ένα ταξί. Εντόπισα τους δύο αφηγητές από διαφορετικές αφετηρίες και διασταύρωσα ότι έζησαν το ίδιο γεγονός μέσα από αναδρομή στις πηγές. Τυχαίο δεν είναι τίποτα. 

Συναντήσετε αρνήσεις κι αν ναι με ποιο σκεπτικό;

Οι αρνήσεις ήταν αρκετές, ομολογουμένως περισσότερες από όσες περίμενα, λιγότερο ή περισσότερο κάθετες. Οι λόγοι ήταν διάφοροι: άλλοτε η συναισθηματική φόρτιση –όχι απαραίτητα για το παρελθόν, αλλά και για το παρόν–, σε άλλες η μετατόπιση των ανθρώπων σε σχέση με τον τότε εαυτό τους, κάτι που προφανώς επηρεάζει τη διάθεσή τους να ανατρέξουν στα περασμένα. Θεωρώ πλήρως δικαιολογημένο τον δισταγμό των ανθρώπων να μιλήσουν βιωματικά για ένα γεγονός το οποίο έχει στυλιζαριστεί στην δημόσια μνήμη, όπως το Πολυτεχνείο. Είναι υποχρεμωμένοι να αντιπαραβάλουν τα βιώματά τους με ένα σύμβολο. Αν κάποιος κρίνει πως οι εμπειρίες του δεν είναι αρκετά «ηρωικές» ή, ακόμα χειρότερα, δεν ταυτίζονται με το σενάριο μιας ηρωικής αναπαράστασης, διστάζει να τις μοιραστεί.

Όταν πια συγκεντρώσατε το «υλικό» σας και λειτουργήσατε σαν ένας παντόπτης αφηγητής ποιες ήταν οι αρχικές σας διαπιστώσεις;

altΜε τυχαία σειρά: Η βιαιότητα της καταστολής της Εξέγερσης. Το εύρος των κινητοποιήσεων που κάλυψαν μεγάλο μέρος της Αθήνας και συνεχίστηκαν και τις επόμενες μέρες μετά την εκκένωση του Πολυτεχνείου, τα ξημερώματα του Σαββάτου 17 Νοεμβρίου. Η πρωταγωνιστική συμμετοχή των μαθητών. Το στοιχείο της έξαρσης που είναι ανιχνεύσιμο σε αφηγήσεις ταραγμένες, φορτισμένες και με σύγχυση ως προς τις λεπτομέρειες.

Διαβάζοντας ο αναγνώστης του βιβλίου σας τις 84 μαρτυρίες τι κατά τη γνώμη σας αποκομίζει; Ποια είναι η μεγάλη εικόνα που εμφανίζεται μπροστά του μέσα από τον καμβά των μικρότερων εικόνων που την απαρτίζουν;

Νομίζω ότι οι μαρτυρίες δίνουν το περίγραμμα μιας πραγματικής λαϊκής εξέγερσης. Μέσα από τη δυναμική κατάληψη του Πολυτεχνείου και τον απερίφραστο αντιδικτατορικό της χαρακτήρα δόθηκε το έναυσμα σε χιλιάδες ανθρώπων κάθε προέλευσης να εκφράσουν την αντίθεσή τους στη Δικτατορία αλλά και το καθεστώς καταπίεσης το οποίο την εξέθρεψε και το οποίο ανάγεται στα μεταπολεμικά και μετεμφυλιακά χρόνια. Πρόκειται για ένα γεγονός το οποίο πήρε χαρακτήρα πολυδύναμο, εξαιτίας της μαζικής συμμετοχής ανθρώπων οι οποίοι δεν είχαν μέχρι τότε σχέση με εκδηλώσεις πολιτικού χαρακτήρα. Από μαθητές φροντιστηρίων που κατέβηκαν μαζικά στο Πολυτεχνείο και δεν έφυγαν μέχρι την εισβολή του άρματος, μέχρι γιατρούς που έκρυβαν τραυματίες και ανθρώπους μέσης ηλικίας οι οποίοι προκαλούσαν τους αστυνομικούς να χτυπήσουν εκείνους και όχι τους φοιτητές. Αυτή η συνάντηση οργανωμένου και αυθόρμητου είναι που κάνει το Πολυτεχνείο μια εμβληματική μνήμη και ένα γεγονός που θεωρείται μοναδικό και αξεπέραστο. 

Εσείς προσωπικά βρεθήκατε μπροστά σε εκπλήξεις καθώς «ακούγατε» τις μαρτυρίες αυτές; Κι αν ναι, ποιες;

Δεν έχω απάντηση στην ερώτησή σας.

Κύριε Χανδρινέ, από γνωστό δημοσιογράφο που ασχολείται και με ιστορικά θέματα, σας έγινε κριτική ότι φιλοξενείτε μαρτυρία στρατιωτικού που συμμετείχε στην καταστολή της Εξέγερσης χωρίς να την σχολιάσετε, διακινδυνεύοντας έτσι να «γκριζάρετε» το νόημα του Πολυτεχνείου. Τι απαντάτε σ’ αυτήν την παρατήρηση;

Θεωρώ πως δεν είχα τίποτα να σχολιάσω στη μαρτυρία του συγκεκριμένου αξιωματικού. Την άφησα να μιλήσει όπως ακριβώς είναι, με την δεδομένη επιλεκτικότητα (που κάθε μαρτυρία έχει), τα ιδεολογήματα, τις στρεβλώσεις, ακόμα και τα πραγματολογικά της λάθη.

Δοκίμασα, έστω και δειγματοληπτικά, να περπατήσω σε αυτό που συμβατικά θα λέγαμε «άλλη όχθη». Από ερευνητικής σκοπιάς, με ενδιέφερε πάρα πολύ ο τρόπος που τοποθετείται ένα μέλος των στρατιωτικών δυνάμεων –ή εν γένει των δυνάμεων καταστολής– απέναντι σε ένα γεγονός στο οποίο συμβατικά μιλώντας, υπήρξε ο «κακός». Πώς συγκροτεί τη μνήμη του, πώς εξηγεί ή πώς δικαιώνει τις πράξεις του. Θεωρώ πως δεν είχα τίποτα να σχολιάσω στη μαρτυρία του συγκεκριμένου αξιωματικού. Την άφησα να μιλήσει όπως ακριβώς είναι, με την δεδομένη επιλεκτικότητα (που κάθε μαρτυρία έχει), τα ιδεολογήματα, τις στρεβλώσεις, ακόμα και τα πραγματολογικά της λάθη. Έκρινα πως απευθύνομαι σε αναγνώστες οι οποίοι είναι σε θέση να αξιολογήσουν μόνοι τους τη συγκεκριμένη αφήγηση –όπως και κάθε αφήγηση– και όχι να την διαβάσουν τόσο κυριολεκτικά, ως «αποδόμηση» ή «συκοφαντία» του Πολυτεχνείου. Διατυπώθηκε, επίσης, ως κριτική το επιχείρημα πως δεν είχε θέση αυτή η μαρτυρία σε ένα βιβλίο με αφηγήσεις αγωνιστών. Αυτή η αντίδραση επιβεβαιώνει πως κάθε προσπάθεια ιστορικής πραγμάτευσης ενός γεγονότος, έστω και υπό την απλούστερη μορφή (αυτή της καταγραφής μαρτυριών), αναμετράται εκ των πραγμάτων με τη ζωντανή μνήμη και τις συναισθηματικές της εμπλοκές. Δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η αναμέτρηση. Θα ήθελα μόνο να υπενθυμίσω πως στο βιβλίο υπάρχουν τρεις μαρτυρίες στρατιωτικών απέναντι σε ογδόντα μία μαρτυρίες εξεγερμένων. Θεωρώ περιττό να εξηγήσω αυτή την προφανή αναλογία. 

Να επιστρέψουμε στην Εισαγωγή σας. Αναφέρετε ότι «το Πολυτεχνείο με το τεράστιο συμβολικό του κεφάλαιο πριμοδοτεί έκτοτε όλο το φάσμα της πολιτικής και της μνήμης» και μέσα σ’ αυτό το φάσμα έχετε συμπεριλάβει τη λεγόμενη Επαναστατική Αριστερά καθώς και τον αυτοπροσδιοριζόμενο ως αντιεξουσιαστικό χώρο. Μπορείτε να εξηγήσετε πώς βλέπετε αυτήν την διασύνδεση; Μήπως κινδυνεύει να μπερδευτεί κάπως το νόημα της τότε Εξέγερσης στο πλαίσιο των τότε πολιτικών συμφραζόμενων με τα όσα ακολούθησαν μετά την Μεταπολίτευση έως σήμερα;

Κερδίζουν συνεχώς έδαφος δύο μυθεύματα: Ότι η «Γενιά του Πολυτεχνείου» κυβέρνησε και ότι η «Γενιά του Πολυτεχνείου» κατέστρεψε τη χώρα. Δεν ισχύει τίποτε από τα δύο. Οι εκπρόσωποι του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος, τα κορίτσια και τα αγόρια που βρέθηκαν στο Πολυτεχνείο, όχι μόνο δεν πήραν τις τύχες της χώρας στα χέρια τους αλλά μάλλον υποεκπροσωπήθηκαν στο πολιτικό σύστημα της Μεταπολίτευσης.

Ένας συνομιλητής μου μου είχε πει κάποτε πως «αυτό που θα σου περιγράψουμε οι περισσότεροι δεν είναι το Πολυτεχνείο του ’73 αλλά το Πολυτεχνείο του ‘74». Είναι αδύνατο να αποκολλήσεις το γεγονός από τα νοήματα με τα οποία έχει επενδυθεί τις δεκαετίες που έχουν μεσολαβήσει και η ατομική μνήμη δεν είναι εξαίρεση, καθώς φιλτράρεται από την πολιτική-κομματική στράτευση και τις εκ των υστέρων προσλήψεις, με όρους επανοικείωσης ή αναθεώρησης. Σε σχέση με τους ιδεολογικούς χώρους που αναφέρονται στην «κληρονομιά» του Πολυτεχνείου, ούτε εκεί η σχέση είναι γραμμική. Προδίδει ωστόσο ότι μιλάμε για μια εξέγερση με έντονα και ποικίλα ιδεολογικά φορτία, περισσότερα από τα οποία συνήθως την ταυτίζουμε. Εκεί πρέπει να αναζητήσουμε τη ρίζα του επαναλαμβανόμενου σχήματος των «αδικαίωτων αγώνων».

Μια τελευταία ερώτηση: Αφιερώνετε το βιβλίο σας στους γονείς σας, που βρίσκονται στο ίδιο ηλικιακό φάσμα με την «Γενιά του Πολυτεχνείου», με την άκρως συγκινητική διαπίστωση –για μένα τουλάχιστον που ανήκω σ’ αυτήν τη γενιά– πως, ό,τι κι αν έκαναν στη διαδρομή της ζωής τους, κουβαλούσαν μέσα τους πάντα λίγο «Πολυτεχνείο». Μπορείτε να εξηγήσετε στις νεότερες γενιές τι μπορεί να σημαίνει αυτό; Και πόσο μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με την εξ ολοκλήρου δαιμονοποίηση αυτής της γενιάς στα χρόνια της πρόσφατης κρίσης;

Στο πλαίσιο της ομαδικής κατάθλιψης που ζει η ελληνική κοινωνία εξαιτίας της κρίσης, κερδίζουν συνεχώς έδαφος δύο μυθεύματα: Ότι η «Γενιά του Πολυτεχνείου» κυβέρνησε και ότι η «Γενιά του Πολυτεχνείου» κατέστρεψε τη χώρα. Δεν ισχύει τίποτε από τα δύο. Οι εκπρόσωποι του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος, τα κορίτσια και τα αγόρια που βρέθηκαν στο Πολυτεχνείο, όχι μόνο δεν πήραν τις τύχες της χώρας στα χέρια τους αλλά μάλλον υποεκπροσωπήθηκαν στο πολιτικό σύστημα της Μεταπολίτευσης. Αφήνοντας κατά μέρος την ανάλυση, θα σας πως ως Ιάσονας ότι οι άνθρωποι που γνώρισα και είχα την τύχη να καταγράψω τις αναμνήσεις τους –κάποιες πολύ προσωπικές, κάποιες πολύ οδυνηρές–, οι αγωνιστές του Πολυτεχνείου, βρίσκονται σε μια ξεχωριστή ηθική στάθμη την οποία υπηρέτησαν ο καθένας στη ζωή του με διαφορετικούς τρόπους. Υπάρχει ένα ηθικό κεφάλαιο το οποίο παράγει η αναμέτρηση αόπλων νεαρών με άρματα μάχης. Η διαπλοκή πολιτικού και προσωπικού, το υπαρξιακό στοιχείο ως προσημείωση του ιδεολογικού, το βίωμα που τροφοδοτεί επιλογές της κατοπινής ζωής σεμνά, σιωπηλά και υπόκωφα υπήρξε ένα μεγάλο μάθημα για μένα. Και το βιβλίο αυτό είναι ένα ελάχιστο δείγμα ανταπόδοσης σε όσους μου το δίδαξαν.

* Η ΕΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ είναι συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας.
Τελευταίο βιβλίο της, η επανέκδοση του μυθιστορήματός της «Σκοτεινός Βαρδάρης» (εκδ. Πατάκη).


ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΙΑΣΟΝΑ ΧΑΝΔΡΙΝΟΥ

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Αλέξης Πανσέληνος: «Τα διηγήματα αυτά απηχούν την τάση μου για πολυπρόσωπες και πολυεπίπεδες αφηγήσεις»

Αλέξης Πανσέληνος: «Τα διηγήματα αυτά απηχούν την τάση μου για πολυπρόσωπες και πολυεπίπεδες αφηγήσεις»

Συνέντευξη με τον συγγραφέα Αλέξη Πανσέληνο με αφορμή την επανέκδοση του πρώτου του βιβλίου «Ιστορίες με σκύλους» (εκδ. Μεταίχμιο), μια συλλογή με τέσσερα εκτενή διηγήματα. Μια επιστροφή έπειτα από 42 συναπτά χρόνια στις συγγραφικές απαρχές του. Φωτογραφία: © Νίκος Κοκκαλιάς.

Συνέντευξη στον ...

Φώτης Καγγελάρης: «Δεν υπάρχει ''ελεύθερη'' τέχνη – είναι πάντα ένας συμβιβασμός και μια μεταμφίεση»

Φώτης Καγγελάρης: «Δεν υπάρχει ''ελεύθερη'' τέχνη – είναι πάντα ένας συμβιβασμός και μια μεταμφίεση»

Συνέντευξη με τον Διδάκτορα Ψυχοπαθολογίας και συγγραφέα Φώτη Καγγελάρη με αφορμή το βιβλίο του «Μια ιστορία της τέχνης. Από την μεριά της επιθυμίας» (εκδ. Παπαζήση). Μια πρωτότυτη θέαση της τέχνης και της άμεσης σχέσης που έχει με την ουσία της ζωής μας. 

Συνέντευξη στ...

Μιχαήλ Αγγελάκης: «Η τέχνη της εκκλησίας είναι πολύ ζωντανή και δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από την

Μιχαήλ Αγγελάκης: «Η τέχνη της εκκλησίας είναι πολύ ζωντανή και δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από την "κοσμική" εικαστική δημιουργία»

Συνέντευξη με τον εικαστικό καλλιτέχνη και μελετητή της αγιογραφίας Μιχαήλ Αγγελάκη με αφορμή το βιβλίο του «Εν εικόνι» (εκδ. Παπαζήση), μια σύνθετη και ιδιαίτερα πλούσια εργασία για την τέχνη της ελληνικής εκκλησιαστικής εικονογραφίας κατά τον 20ο αιώνα.

Συνέντευξη στην Ελένη Κορόβηλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Το διαδικτυακό περιοδικό Λόγου και Τέχνης Χάρτης (www.hartismag.gr), συνεχίζει για τρίτη χρονιά την απονομή ετήσιων βραβείων, με σκοπό την ανάδειξη των σημαντικότερων βιβλίων που κυκλοφόρησαν το περασμένο έτος. Σήμερα ανακοινώθηκε ο Βραχύς Κατάλογος σε όλες τις κατηγορίες. Δείτε βιβλία και συγγραφείς. 

...

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Το μυθιστόρημα του Πολ Μάρεϊ [Paul Murray] «The Bee Sting» είχε προκριθεί και στη μικρή λίστα του Βραβείου Μπούκερ και εκθειάστηκε από τη συγγραφέα Μπερναρντίν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] που είναι μέλος της επιτροπής του βραβείου Νero Gold. 

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

«Μέσα στο δίχτυ» της Άιρις Μέρντοχ (προδημοσίευση)

«Μέσα στο δίχτυ» της Άιρις Μέρντοχ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άιρις Μέρντοχ [Iris Murdoch] «Μέσα στο δίχτυ» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη), το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Όταν είδα τον Φιν να με περιμένει στη γωνία το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ