alt

Για την παράσταση «Πενθεσίλεια» του Heinrich von Kleist, σε σκηνοθεσία Παντελή Δεντάκη, η οποία παρουσιάζεται στη Μικρή Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση μέχρι και τις 23 Φεβρουαρίου.

Του Νίκου Ξένιου

Στον Οβίδιο και στην Αινειάδα του Βιργιλίου ανέτρεξε ο Χάινριχ φον Κλάιστ το 1808 για να συνθέσει την Πενθεσίλειά του, ένα έμμετρο δράμα 3043 στίχων. Οι Αχαιοί και οι Τρώες έχουν ν’ αντιμετωπίσουν τη βασίλισσα των Αμαζόνων Πενθεσίλεια, ενώ ο Αχιλλέας υποκύπτει στα θέλγητρά της. Το σημαντικό αυτό έργο του ευρωπαϊκού ρεπερτορίου ανεβαίνει για τέταρτη φορά στην Ελλάδα, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση σε δική της παραγωγή, σε στρωτή μετάφραση Γιώργου Δεπάστα. Μετά τον επιτυχημένο Κύκλωπά του του θερινού φεστιβάλ Επιδαύρου ο Παντελής Δεντάκης πλαισιώνει αυτήν την καλοδουλεμένη σκηνοθεσία του με ένα εντυπωσιακό καστ ηθοποιών. Η παράσταση όμως διακρίνεται για το ευμετάβολο της διάθεσης και τη ρευστότητα κάποιων από τους θεατρικούς χαρακτήρες που προτείνει.

«Ένα κρύο σαν σίδερο αίσθημα»

Απευθείας επίγονος των ευριπίδειων Βακχών, η Πενθεσίλεια του φον Κλάιστ έχει ένα πολυσύνθετο ψυχισμό, που συνδυάζει την απόλυτη αγριότητα με την καταλυτική θηλυκότητα.

Η ικανότητα του ερωτικού πόθου να αποσυνθέτει τον ανθρώπινο ψυχισμό και να καταργεί τα όρια ανάμεσα στα δυο φύλα είναι η κύρια σύλληψη του ρομαντικού αυτού έργου, που τόσο προβλημάτισε τον Γκαίτε όταν το πρωτοδιάβασε. Ο κανιβαλισμός στο πεδίο της μάχης εναλλάσσεται με λυρικές σκηνές έρωτα και λουλουδιών στη φιέστα της «Ανθισμένης Παρθένου» σε σημείο ο σαρκασμός να αναγορεύεται σε κυρίαρχο γνώρισμα της σκηνοθετικής προσέγγισης του Παντελή Δεντάκη.

Απευθείας επίγονος των ευριπίδειων Βακχών, η Πενθεσίλεια του φον Κλάιστ έχει ένα πολυσύνθετο ψυχισμό, που συνδυάζει την απόλυτη αγριότητα με την καταλυτική θηλυκότητα. Βιώνοντας τη σύγκρουση του έννομου συστήματος ανδροφάγου κυριαρχίας προς την καταλυτική έλξη που της ασκεί ο Αχιλλέας, η Πενθεσίλεια θα συντριβεί προς στιγμήν, για να κατασπαράξει κατόπιν (ως άλλη Αγαύη) το αντικείμενο του πόθου της (ως άλλον Πενθέα) και τέλος να αυτοακυρωθεί.

Ενώ λοιπόν το κείμενο υπαγορεύει την προσέγγιση του έρωτα ως στίβου μάχης και αμοιβαίας συντριβής, στη σκηνοθεσία του κύριου Δεντάκη προτείνεται μια Πενθεσίλεια όχι τόσο εύθραυστη όσο στιβαρή, πιθανόν γιατί η πρωταγωνίστρια καθιερώνει επί σκηνής κάτι τέτοιο. Τη διπλή φύση της επικεφαλής των Αμαζόνων ερμηνεύει με δωρική, κλασική προσέγγιση η Βίκυ Βολιώτη, προφανώς αποκλίνοντας αισθητά από τη σκηνοθετική γραμμή, που αντιμάχεται τη σοβαροφάνεια του κειμένου. Το αποτέλεσμα είναι κάπως άνισο στην απόδοση του «ήθους» της Πενθεσίλειας, παρά την πραγματικά σπαρακτική κορύφωση της σκηνής όπου η αμαζόνα συνειδητοποιεί την «παγίδα» που της έχει στήσει ο πολεμιστής αντίπαλός της.

Eαch man kills the thing he loves

Στα μάτια της «αρσενικοθήλυκης» Πενθεσίλειας το αρσενικό αυτό πρέπει να λειτουργεί ως σκοτεινό αντικείμενο πόθου, και ο κύριος Τοκάκης καταφέρνει, τόσο με το δέμας του όσο και με την οξυμμένη αίσθηση χιούμορ που διαθέτει, να ενσαρκώσει αυτό το πρότυπο, κατορθώνοντας, παράλληλα, να το υπονομεύσει.

Ο Αχιλλέας, με το που αντικρίζει την Πενθεσίλεια, αρχίζει να κινείται σε μιαν οριζόντια μετατόπιση του ψυχισμού του από τη σφαίρα του λογικού, του δομημένου κόσμου του άνδρα πολεμιστή, στη σφαίρα του υπέρλογου, του ανορθόλογου κόσμου των γυναικών πολεμιστών. Ο Θάνος Τοκάκης ευθυγραμμίζεται πολύ περισσότερο με τη σκηνοθετική γραμμή, που θέλει τον γιο της Θέτιδας εύθραυστο, αυτοσαρκαζόμενο, νεανικά συμπαθή και χιουμορίστα, ενώ προβάλλει και μιαν εκδοχή «αγάλματος» (στα Αρχαία Ελληνικά σημαίνει «καμάρι») ανδρισμού. Στα μάτια της «αρσενικοθήλυκης» Πενθεσίλειας το αρσενικό αυτό πρέπει να λειτουργεί ως σκοτεινό αντικείμενο πόθου, και ο κύριος Τοκάκης καταφέρνει, τόσο με το δέμας του όσο και με την οξυμμένη αίσθηση χιούμορ που διαθέτει, να ενσαρκώσει αυτό το πρότυπο, κατορθώνοντας, παράλληλα, να το υπονομεύσει.

Η ψυχολογική παθολογία που συνδυάζει τον ερωτισμό με τη βία είναι το κυρίαρχο μοτίβο του έργου, παρομοιάζοντας τον έρωτα με «αφοπλισμό». Αξιοσημείωτο είναι το εύρημα των «δρομάδων κυνών», των ελεφάντων και όλου αυτού του ανατολίτικου πολεμικού μηχανισμού που επιστρατεύει η αρχηγός των μονόβυζων γυναικών στην τελική αναμέτρησή της με τον Αχιλλέα, εικόνα που προδιαθέτει για ένα είδος «άδικης» αντιπαράθεσης με προδικασμένο αποτέλεσμα. Είναι συγκινητικό, επίσης, το γεγονός ότι ο Αχιλλέας παραδίδεται σχεδόν αμαχητί σε ένα είδος «ερωτικής αυτοκτονίας», αποδεχόμενος παθητικά, τρόπον τινά, τη συντριβή και τον διασπαραγμό του από τα άγρια  σκυλιά, ενώ η αρχική του πρόθεση ήταν να σύρει το ατιμασμένο πτώμα της Πανθεσίλειας πίσω από το άρμα του, όπως έκανε με τον Έκτορα στην Τροία.

Εν ολίγοις, η απρόσμενη τροπή των πραγμάτων και η υπερίσχυση του θηλυκού στοιχείου στη μυθοπλασία του Χάινριχ φον Κλάιστ ξαφνιάζει πραγματικά, ακόμη και το σύγχρονο κοινό. Δεν θα ξεχάσω τις στρατιές των αμαζόνων του Πήτερ Στάιν στην Επίδαυρο, που «έζωσαν» τις κερκίδες και κυριολεκτικά κατέκλυσαν το κοίλον, με τους θεατές υπό ηλεκτρονικούς ήχους και δεσμίδες φωτός «νέον», ντυμένες με φουτουριστικά κοστούμια.

alt

Εραστές-πολεμιστές και ερωμένες-πολεμίστριες

Ο Αργύρης Ξάφης ως Οδυσσέας και ο Κώστας Κορωναίος ως Διομήδης φτιάχνουν ένα ανεπανάληπτο κωμικό δίδυμο και επίσης υπηρετούν με σπαρταριστό τρόπο την αντινομική αυτήν προσέγγιση του έργου του φον Κλάιστ.

Παρά τον «πιασάρικο» χαρακτήρα που είχε στην παράσταση Δεντάκη ο Θεσσαλός Διομήδης με τη λαρισαίικη προφορά, θα προτιμούσα σαφώς λιγότερο μπουφόνικες λύσεις σε ένα τέτοιο έργο. Επίσης, θα προτιμούσα να μην περιφέρεται ο Αινείας Τσαμάτης ως χρυσαλλίς, μπαλαρίνα ή παραστρατημένος ερωτιδεύς, παρά το γεγονός ότι χρωματικά το κόκκινο μαγιώ του ταίριαζε με τη βιζόν της Πρωθιέρειας και με τα λουλούδια/χαρτοπόλεμο που σκορπίζονταν ολόγυρα, ενώ οι Σύρμω Κεκέ (Προθόη και Έλληνας λοχαγός) και Ηρώ Μπέζου (Μερόη και Έλληνας λοχαγός) πλαισίωναν με άνισες ερμηνείες τους έξι κύριους χαρακτήρες. Τέλος, θα ήθελα ο τρανσβεστισμός (Κώστας Κορωναίος ως Ερμία, Αργύρης Ξάφης ως Γλαυκοθόη και Αινείας Τσαμάτης ως Ιφινόη) να έχει κάποια λειτουργικότητα εφόσον συνιστά δικαιολογημένη επιλογή.

Παρά ταύτα, ο Αργύρης Ξάφης ως Οδυσσέας και ο Κώστας Κορωναίος ως Διομήδης φτιάχνουν ένα ανεπανάληπτο κωμικό δίδυμο και επίσης υπηρετούν με σπαρταριστό τρόπο την αντινομική αυτήν προσέγγιση του έργου του φον Κλάιστ. Αξιοσημείωτη, αντίστοιχα, ήταν η «αφελής» και αισθησιακή ερμηνεία της Άλκηστης Πουλοπούλου στον ρόλο της Πρωθιέρειας, δια στόματος της οποίας εκφωνούνται μερικά από τα σημαντικότερα κομμάτια του έργου. 

Πάνω απ’ όλα την παράσταση καθιερώνει η σκηνή της ερωτικής ταύτισης, όπου το ένστικτο του αλληλοσπαραγμού εξυφαίνεται υπέροχα με τον πόθο, ενώ τα αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα της έλξης και της επιβολής μαρτυρούν τη σοβαρή δουλειά των δύο πρωταγωνιστών και του σημαντικού σκηνοθέτη.

Θα ήταν, επίσης, ανεπίτρεπτη παράλειψη να μην εγκωμιαστεί ο στίβος της μάχης, που αποδίδεται αφαιρετικά από το έξοχο σκηνικό, δυο μετακινούμενα «υψώματα» που χρησιμεύουν ως λόφος και βουνό, αλλά και ως κρυψώνα για κάποιες σκηνές αναγνώρισης. Ιδιαίτερα λειτουργική και καλαίσθητη είναι επίσης η μικρή «γούρνα» με νερό, που λειτουργεί ως ποδόλουτρο, ως καθαρτικό στοιχείο, ως φυσικό εμπόδιο, ως οριοθέτηση του κόσμου των Αμαζόνων αλλά και ως υγρός τάφος, σε σαφή υπαινικτική αναφορά προς την παραποτάμια αυτοκτονία του Χάινριχ φον Κλάιστ και της αγαπημένης του. Απολαυστική η μουσική επένδυση του έργου (Λευτέρης Βενιάδης) και αποτελεσματική η ηχοληψία, ενώ η χρήση των φώτων με fondus au noir και φροντισμένα ημίφωτα ήταν έξοχη (Σίμος Σαρκετζής). Η δε χορογραφική διδασκαλία ήταν αντάξια του ονόματος που την υπογράφει (Αγγελική Στελλάτου). 

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ο ιστορικός χώρος της αρχαίας Αθήνας που επέλεξε η ομάδα Loxodox «συνομιλεί» αρμονικά με τη μαγική νύχτα των Αγγλοσαξόνων, όπως τη συνέθεσε ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Κεντρική εικόνα: © Sabrina Brodescu.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Η ομάδα Loxodox είναι ιδ...

«Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα» (κριτική): Δύο σημαντικά έργα του Ματέι Βίσνιεκ στις αθηναϊκές σκηνές

«Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα» (κριτική): Δύο σημαντικά έργα του Ματέι Βίσνιεκ στις αθηναϊκές σκηνές

Για τις παραστάσεις «Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» στο θέατρο «Χώρος» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα», στο Θέατρο Μπέλλος, και τα δύο του Γαλλορουμάνου θεατρικού συγγραφέα, ποιητή και δημοσιογράφου Ματέι Βίσνιεκ. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Το σώμα της γυναί...

Η νέα δουλειά του Ευριπίδη Λασκαρίδη «Lapis Lazuli» από τον Απρίλιο στη Στέγη

Η νέα δουλειά του Ευριπίδη Λασκαρίδη «Lapis Lazuli» από τον Απρίλιο στη Στέγη

Ο Ευριπίδης Λασκαρίδης και η ομάδα OSMOSIS παρουσιάζουν την παράσταση «Lapis Lazuli» στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης από τις 4 έως τις 21 Απριλίου 2024. Το γκροτέσκο, το κωμικό και το τρομακτικό συνυπάρχουν σε ένα έργο στα όρια της περφόρμανς, του χορού και των εικαστικών τεχνών.

Επιμέλεια: Book ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ο ιστορικός χώρος της αρχαίας Αθήνας που επέλεξε η ομάδα Loxodox «συνομιλεί» αρμονικά με τη μαγική νύχτα των Αγγλοσαξόνων, όπως τη συνέθεσε ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Κεντρική εικόνα: © Sabrina Brodescu.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Η ομάδα Loxodox είναι ιδ...

Κινέζοι εθνικιστές στοχοποιούν τον νομπελίστα Μο Γιάν – Γιατί τον κατηγορούν για αντικομμουνισμό

Κινέζοι εθνικιστές στοχοποιούν τον νομπελίστα Μο Γιάν – Γιατί τον κατηγορούν για αντικομμουνισμό

Ο Κινέζος Νομπελίστας Μο Γιάν κατηγορείται ότι με τα βιβλία του σπιλώνει τον κομμουνιστικό στρατό της Κίνας και εξυμνεί τον αντίστοιχο της Ιαπωνίας. 

Επιμέλεια: Book Press

Το να είσαι ...

Ανακοινώθηκαν οι νικητές των βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης

Ανακοινώθηκαν οι νικητές των βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης

Την Παρασκευή 22 Μαρτίου 2024 θα γίνει η τελετή της απονομής των λογοτεχνικών βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Ακολουθούν οι μικρές λίστες και μαζί οι νικητές σε κάθε κατηγορία, καθώς και το μεγάλο βραβείο της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ