Χαμένες πολαρόιντ στο Μπουένος Άιρες

Ας πούμε, από το 1999 ως το 2009. Ας πούμε, στο Μπουένος Άιρες. Ας πούμε την ιστορία τεσσάρων ανθρώπων μεταξύ 25 και 35 χρόνων. Παράλληλες αφηγήσεις, με γνώμονα τις παλιές αφηγηματικές (τριτοπρόσωπες) τεχνικές του μυθιστορήματος του 19ου αιώνα, υπό ένα πρίσμα ρεαλιστικό. Αυτό πραγματεύεται η παράσταση του Αργεντινού Μαριάνο Πενσόττι Το παρελθόν είναι ένα ζώο αλλόκοτο, στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, στις 26 και 27 Νοεμβρίου. Μια αφαιρετική παράσταση με τέσσερις ηθοποιούς, σε μια σκηνή που περιστρέφεται σαν ρολόι. Πριν έρθει στην Αθήνα, η παράσταση El pasado es un animal grotesco πρωτοπαρουσιάστηκε τον περασμένο Μάρτιο στο Μπουένος Άιρες και ταξίδεψε στο φθινοπωρινό θεατρικό φεστιβάλ της Μαδρίτης, στο φεστιβάλ Norfolk-Norwich, στις Βρυξέλες, στο Βερολίνο, στη Βέρνη, στο Ρότερνταμ, στη Ζυρίχη, στο Γκρόνινγκεν, στο Άμστερνταμ και στη Γενεύη.

Παράλληλες εμμονές

Oι άνθρωποι αυτοί είναι ό,τι αφηγούνται για τον εαυτό τους, όμως διατηρούν μιαν εικόνα παραμορφωμένη, στρεβλωμένη από τον χρόνο.

Ένας άντρας θέλει να εργασθεί ως ανεξάρτητος κινηματογραφιστής, αλλά αναγκάζεται να δουλέψει σε διαφημιστικά φιλμάκια μπύρας. Μια γυναίκα κλέβει τις οικονομίες από το συρτάρι των γονιών της για να μεταναστεύσει στο Παρίσι και να ζήσει τη μποέμικη ζωή που έχει φανταστεί μέσα από τα φιλμ της Νουβέλ Βαγκ, αλλά καταλήγει να υποδύεται τη Μαρία Μαγδαληνή σε ένα «θεματικό πάρκο» με θέμα τη σταύρωση του Ιησού. Ένα κορίτσι ανακαλύπτει ότι ο πατέρας της ζει μια παράλληλη ζωή στην επαρχία, με μια παράλληλη οικογένεια, και αυτό της γίνεται έμμονη ιδέα. Ένας φοιτητής που είναι και επίδοξος συγγραφέας παραλαμβάνει ταχυδρομικά ένα δέμα που περιέχει ένα κομμένο αντρικό χέρι.

Κατεστραμμένες φωτογραφίες που κάποιοι τις πέταξαν, μια νέα ματιά τώρα, στις θολές φιγούρες και στα θραύσματα της ζωής κάποιων ανθρώπων. Φωτογραφίες της ψυχής των ανθρώπων μιας συγκεκριμένης εποχής. Η ταυτότητα των ανθρώπων αυτών είναι μια αφηγηματική δομή, η εικόνα που έχουν γι’ αυτήν είναι μια αλλοιωμένη της εκδοχή: οι άνθρωποι αυτοί είναι ό,τι αφηγούνται για τον εαυτό τους, όμως για τον πρώην εαυτό τους διατηρούν μιαν εικόνα παραμορφωμένη, στρεβλωμένη από τον χρόνο. Ένας περίεργος, ζωντανός οργανισμός με πρωτεϊκές ιδιότητες, που μεταμορφώνεται με την πάροδο του χρόνου σε κακέκτυπο του Εαυτού, αυτή η κακέκτυπη εκδοχή της μνήμης μας, δεν είναι παρά αυτό που καταγράφουμε και αυτό που διατηρεί την αυτόνομη συναισθηματική κι αισθητική του αξία.

Το τέλος της ουτοπίας

Η ροή του χρόνου παραπέμπει περισσότερο στο Νέο Κύμα του ευρωπαϊκού σινεμά και λιγότερο στο μεγάλο λατινοαμερικανικό μυθιστόρημα.

Οι μεγάλες ελπίδες και προσδοκίες των ηρώων του κλασικού μυθιστορήματος εδώ αναδεικνύονται σε χίμαιρες. Ένας ολόκληρος κόσμος από ονειρώξεις και ανεκπλήρωτους στόχους περιστρέφονται, σε μια χρονικά ευθύγραμμη αφήγηση, καθώς ο ένας ηθοποιός δίνει τη σκυτάλη στον άλλον κι ενώ το σκηνικό εναλλάσσεται διαρκώς, καρουσέλ περιστρεφόμενο, υπό τους ήχους πειραματικών μορφών μουσικής. Κατ’ ουσίαν η πλοκή χρησιμεύει απλώς ως «ράγα» που πάνω της θα κυλήσει το τραίνο της μνήμης. Μια ευφάνταστη “mégafiction” αποδεικνύει πως οι μνήμες του παρελθόντος μας μπορούν, στα πλαίσια της αφήγησης, να στρεβλωθούν τόσο ώστε το κείμενο που θα προκύψει να μην μας θυμίζει τους εαυτούς μας στο παραμικρό. Ένας αλλοτριωμένος θεατής της ίδιας του της ζωής είναι και ένας παραπειστικός αφηγητής.

Το είδος της ευαισθησίας που αναδίδεται από την παράσταση του Πενσόττι δεν θα μπορούσε να μείνει ανέπαφο από τους τρόπους και τα τεχνάσματα μιας αφηγηματικής συνθήκης που αναμειγνύει τις χρονικές στιγμές και υπερβαίνει το φράγμα του θανάτου. Η ροή του χρόνου παραπέμπει περισσότερο στο Νέο Κύμα του ευρωπαϊκού σινεμά και λιγότερο στο μεγάλο λατινοαμερικανικό μυθιστόρημα, όμως είναι αισθητές οι επιρροές από την ανάμειξη της ροής του ασυνειδήτου και του cinéma vérite που ανιχνεύεται στον Κορτάσαρ, με αποτέλεσμα οι χαρακτήρες του Πενσόττι να αιωρούνται μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας. Η αφήγηση όμως εστιάζει στα γεγονότα, και όχι στους χαρακτήρες.

Μια χαμένη γενιά της Λατινικής Αμερικής

Μια φτωχή μεσοαστική οικογένεια της Λατινικής Αμερικής στη δεκαετία του ’90, που τόσο θυμίζει μιαν αντίστοιχη οικογένεια της Ελλάδας, οδηγείται, μέσα από την πολιτική ζωή του τόπου, στην οικονομική κρίση του εικοστού πρώτου αιώνα. Τα γεγονότα της τότε επικαιρότητας, όπως το δυστύχημα στους Δίδυμους Πύργους, παρελαύνουν αγγίζοντας ακροθιγώς τον σκληρό πυρήνα της αφήγησης, σαν να διαγράφουν παράλληλες τροχιές προς τη ζωή των ηρώων. Η πρόθεση του συγγραφέα είναι, βεβαίως, να εξεικονίσει τον απόηχο αυτών των πολιτικών γεγονότων (όπως και των καλλιτεχνικών κινημάτων) στις τύχες των χαρακτήρων του, και ως ένα βαθμό το πετυχαίνει. Ο ρυθμός της αφήγησης εντείνεται προς το τέλος, εντείνοντας και τη δραματική ένταση, που όμως δεν έχει έρεισμα για να κορυφωθεί (αν εξαιρέσει κανείς το γκροτέσκο εύρημα με το κομμένο χέρι). Μάλλον επικρατεί το στοιχείο του παράδοξου, εις βάρος του δραματικού. Απομένει όμως μια δήλωση του συγγραφέα, που κρίνεται ως σημαντική: η καλλιτεχνική δημιουργία ανιχνεύεται ανάμεσά μας, μέσα μας, στα κιτάπια των παιδικών μας χρόνων, στις πολαρόιντ των γονιών μας, όχι σε ένα χώρο υπερβατικό ή μυθοποιημένο: υπό αυτήν τη θεώρηση, η παράσταση του Πενσόττι πρωτοπορεί, «προσγειώνοντάς» μας σε έναν ιδιότυπο πραγματισμό.

Η χαμένη γενιά που σκιαγραφούν οι ήρωες του έργου είναι παράλληλα και δημιουργοί, και αυτό την προικίζει με μιαν αναμφισβήτητη αίγλη. Οι εμμονές της είναι, εκτός από ψυχοπαθολογικά περιστατικά, και πηγή έμπνευσης. Το κομμένο χέρι, εκτός από εξωφρενική, σπλάτερ επινόηση, είναι και διάνοιξη οριζόντων δημιουργικής φαντασίας, είναι εκκίνηση ενός εσωτερικού μονολόγου, είναι λιμπιντικό αντικείμενο πόθου, είναι -τέλος- συγκινητικά οικείο, σαν ένα κομμάτι που λείπει από το παζλ της συναισθηματικής μας ολοκλήρωσης. Εν ολίγοις, είναι σύμβολο του κατακερματισμού της ανθρώπινης εικόνας που σταδιακά επήλθε μετά τη δεκαετία του ενενήντα, μιας εικόνας όμως που προτίθεται να αντισταθεί, να ανασυσταθεί, να κυριαρχήσει. Παρά τη ρευστότητα της αφήγησης -και ίσως ακριβώς λόγω αυτής- το έργο του Πενσόττι είναι βαθιά ουμανιστικό. 

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.