Στον Λεωνίδα Καλούση
Από το 2011 η ηθοποιός Δέσποινα Σαραφείδου παρουσιάζει την Kassandra του ουρουγουανού συγγραφέα Σέρχιο Μπλάνκο, συν-σκηνοθετώντας την παράσταση με την Ευαγγελία Ανδριτσάνου. Πρόκειται για τον κωμικό μονόλογο μιας γυναίκας σε «σπαστά» αγγλικά που μιλά για την αναζήτηση νοήματος και ελπίδας. Το έργο, που έχει γραφτεί ειδικά για την ηθοποιό, έχει παρουσιαστεί σε πολλές χώρες κι έχει αποσπάσει αρκετά βραβεία. Με αφορμή τις παραστάσεις που δίνονται αυτές τις μέρες στην Αθήνα, στο μπαρ Giatrakou 19, συζητήσαμε με τη Δέσποινα Σαραφείδου για το πώς γεννήθηκε η ιδέα για την Kassandra και για την επιτυχημένη πορεία της παράστασης.
Ξεκινώντας από το κείμενο: Ποιος είναι ο συγγραφέας. Θέλω να πω: Πώς τον βρήκες, πώς σε βρήκε; Ήταν το κείμενό του παραγγελία;
Η αποδομημένη Kassandra είναι γραμμένη για μια Αθήνα όπου συνυπάρχουν τα ίχνη της αρχαίας κληρονομιάς με τις εκφάνσεις της σύγχρονης πραγκοσμιοποιημένης κρίσης.
Γνώρισα τον Sergio Blanco το 2008, στο πλαίσιο του Φόρουμ Σύγχρονης Δραματουργίας και γίναμε γρήγορα φίλοι. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ουρουγουάη αλλά ζει στη Γαλλία από πολύ νέος. Ταξιδεύει αρκετά, καθώς διδάσκει και σκηνοθετεί σε πανεπιστήμια και θέατρα της Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής. Στα έργα του εμφανίζονται συχνά θέματα και πρόσωπα από την αρχαιοελληνική γραμματεία. Για παράδειγμα, το πιο πρόσφατο έργο του (Tebasland) αναφέρονται στον μύθο του Οιδίποδα. Ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τη μείξη στοιχείων των ελληνικών μύθων με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Σ' εκείνη τη διαμονή του εδώ, λοιπόν, ξεκίνησε να γράφει την Kassandra. Η πόλη της Αθήνας ήταν ο πυρήνας της έμπνευσής του. Όπως λέει ο ίδιος, «Η Αθήνα είναι η άρνηση της ευθύγραμμης μέτρησης του χρόνου: το τέλος της αφήγησης ως κυρίαρχης μορφής λόγου, το τέλος του "κειμενοκεντρισμού" και, υπό την έννοια αυτή, του "μύθου". Σιγά-σιγά, η διαδικασία της γραφής μετατράπηκε σε μια πραγματική διαδικασία "ξε-γραφής"». Η αποδομημένη Kassandra, όπου το πρόσωπο της προφήτισσας μετατρέπεται σε μετανάστρια τραβεστί, είναι γραμμένη για μια Αθήνα όπου συνυπάρχουν τα ίχνη της αρχαίας κληρονομιάς με τις εκφάνσεις της σύγχρονης πραγκοσμιοποιημένης κρίσης.
Το Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς συναντηθήκαμε στο Σπίτι της Λογοτεχνίας στις Λεύκες της Πάρου και μου παρέδωσε το κείμενο – προόριζε εξαρχής το έργο για τη δική μου φωνή. Ήταν μια παράξενη σύμπτωση αφού η θεματική της Κασσάνδρας αποτελούσε και προσωπική μου εμμονή, χωρίς να έχουμε μιλήσει ποτέ γι' αυτό. Με παρακίνησε λοιπόν να επιχειρήσω το ανέβασμά του και κάπως έτσι ξεκίνησε η περιπέτεια της παράστασης, με συν-αναγνώσεις του έργου με φίλους. Η «ξεφτισμένη» Kassandra συσπείρωσε σιγά-σιγά μια παρέα ανθρώπων με τους οποίους μας συνδέουν κοινές εμπειρίες και ανησυχίες. Οι συνεργάτες, η ομάδα παραγωγής, είναι πραγματικοί φίλοι στη ζωή, που ενεπλάκησαν με θέρμη στο εγχείρημα και από το 2011 (οπότε πρωτοανέβηκε η παράσταση) αποτελούν τους σταθερούς συνοδοιπόρους στην περιπέτεια αυτή. Εξίσου συγκινητική ήταν και η ανταπόκριση των ανθρώπων στο μπαρ της Giatrakou 19, εκεί όπου παρουσιάστηκε πρώτη φορά και όπου επιστρέφει τώρα. Η Kassandra ψάχνει «συνένοχους» (you are my friend λέει προς όλους, προσπαθώντας να υπερβεί τη μοναξιά της) οπότε είναι σχεδόν εκ των πραγμάτων αναγκασμένη να κάνει φίλους. Νομίζω ότι έτσι λειτουργεί και με τους θεατές, τόσο εδώ στην Ελλάδα όσο και στα ταξίδια της σε άλλες χώρες όλα αυτά τα χρόνια.
Η παράσταση είχε μεγάλη επιτυχία σε Φεστιβάλ του εξωτερικού. Χρειάστηκε για τις ανάγκες αυτών των παραστάσεων να «πειράξεις» το broken English ιδίωμα που χρησιμοποιείς; Γενικώς, άλλαξε κάτι στην αντιμετώπιση της παράστασης;
Πρώτα πρώτα να διευκρινίσω ότι η «ανορθόγραφη» Kassandra (με K και όχι με C) είναι γραμμένη σ' αυτό το broken English ιδίωμα, και ο συγγραφέας, παρότι ανοιχτός σε παρεμβάσεις στο κείμενο, απαγορεύει τη μετάφρασή της. Με την Ευαγγελία κάναμε ελάχιστες αλλαγές, κάποιες λέξεις μόνο, ενώ ενσωματώσαμε ακόμα και «προτάσεις» που έκαναν οι θεατές. Η γλώσσα που μιλάει η Kassandra, όπου κι αν παίζεται, παραμένει ίδια: τα σπαστά αγγλικά του μετανάστη, του ξένου. Οι μόνες προσαρμογές που γίνονται είναι οι λίγες λέξεις που απευθύνει στους θεατές στη γλώσσα τους, ανάλογα με τη χώρα όπου παίζεται. Μ' αυτή την έννοια, έχει «μιλήσει» 7 γλώσσες εκτός από τη δική της. Εξίσου αναλλοίωτη παραμένει η προφορά της, που τη δουλέψαμε σαν μια «κακή» ελληνότροπη προφορά των αγγλικών. Και είναι πολύ ενδιαφέρον ότι στα αυτιά των θεατών ηχεί πολύ διαφορετικά, ανάλογα με τη χώρα αλλά και τα βιώματα ενός εκάστου. Ορισμένοι αναγνωρίζουν προφορά ισπανόφωνου, άλλοι σλαβόφωνου, ή ανατολίτικη, αραβική κ.λπ. Δείγμα, νομίζω, μιας ανάγνωσης του κόσμου μας ανάλογα με τις παραστάσεις μας.
Γενικότερα, η Kassandra ταξιδεύει παντού με μια βαλίτσα που χωράει όλα τα πενιχρά υπάρχοντά της: ένα ζευγάρι κόκκινες μπότες, τις Τρωάδες του Ευριπίδη, φωτογραφίες των αγαπημένων της, μια πετσέτα με τον Μπαγκς Μπάνυ που λατρεύει. Και κάθε φορά η παράσταση προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα, η χωροθεσία της αλλάζει. Έχει άλλωστε παρουσιαστεί σε πολύ διαφορετικούς χώρους, σε μπαρ, σε μεγάλα κλαμπ, σε φουαγιέ θεάτρων, σε κήπους, σε αυλές, σε ανοιχτό θέατρο, σε κλασική ιταλική σκηνή με τους θεατές επί σκηνής...
Η μυθική Κασσάνδρα είναι καταδικασμένη να λέει δυσάρεστες αλήθειες, να προλέγει δεινά. Η δική σας Κασσάνδρα τι φέρει μαζί της, ποιο είναι το «σημάδι της»;
Η Kassandra του Sergio είναι ο γυμνός της λόγος, μιλάει για να υπάρξει, για να γιατρέψει την ερημιά της ζωής με την αβάσταχτη ελαφρότητα της ομιλίας. Αν η μυθική Κασσάνδρα προφητεύει τα δεινά του μέλλοντος, η δική μας Kassandra ζει μετατοπισμένη, παγιδευμένη σχεδόν, σε ένα άχρονο παρόν και στην αναδιήγησή του – αυτό το παρόν φέρνει στο φως ξεδιπλώνοντας τις πιο άγριες πτυχές του, ανακατεύοντας τον αρχαίο μύθο με τις μετανεωτερικές αφηγήσεις. Και, προκειμένου να αντέξει την πραγματικότητα, καταφεύγει στην αφέλεια και στην πονηριά, γίνεται παιδί και πόρνη πολυμήχανη, ανοίγει και εκθέτει τις πληγές της κρύβοντας την οδύνη μέσα στο χιούμορ, επιστρατεύει όλες τις άμυνες της απόγνωσης. Η Kassandra είναι ένας αντεστραμμένος Οδυσσέας, είναι ο πνιγμένος που πιάνεται απ' τα μαλλιά του. Το δικό της σημάδι είναι η ανεστιότητά της, ο διαρκής εκπατρισμός, η εξορία μέσα στο ίδιο της το σώμα, αλλά και η μεταστροφή της απελπισίας σε ελπίδα – εξ ου και το μότο της "tomorrow is another day": η έσχατη γενναιότητα του χαμένου.
Σκέφτομαι ακόμα πως η Kassandra αυτή, φορτωμένη με όλα τα σημάδια του ξένου και αλλότριου, της ετερότητας που μπορεί και να φοβίζει με τον γκροτέσκο ή τον αστείο της τρόπο, είναι ο απελπισμένος αγώνας να υπερβεί το ατομικό της δράμα και να συνδεθεί με τον άλλο. Έτσι, παρότι επίσης βαδίζει προς την αναπόδραστη μοίρα της, πασχίζει να καταλύσει τη διαφορά έστω για μια σύντομη στιγμή, σε ένα εφήμερο και εύθραυστο παρόν.
Η παράσταση έχει ένα κομμάτι αυτοσχεδιαστικό, στο οποίο εμπλέκεται το κοινό. Πόσο έτοιμη ήσουν για μια τέτοια προσέγγιση και πόσο σε βοήθησε ως ηθοποιό;
Υπάρχουν στιγμές όπου αυτοσχεδιάζω στον λόγο, αλλά το ίδιο το κείμενο δεν παραλλάζει πολύ. Η διάδραση με το κοινό έγκειται περισσότερο στην εγγύτητα ηθοποιού - θεατή. Αυτή η αμεσότητα, που την είχαμε υπόψη από την προετοιμασία του έργου, φυσικά επηρεάζει το στήσιμο της παράστασης και την υποκριτική. Και είναι ανελέητη.
Δεν αντιμετωπίζεις τον θεατή «από σκηνής» αλλά σε απόσταση αναπνοής. Κατά κάποιον τρόπο παραιτείσαι από την ασφάλεια των μαθημένων τρόπων και αποδέχεσαι την πρόκληση. Είναι σαν να σου αφαιρούν τα όπλα (ή τα εργαλεία σου), οπότε επιστρέφεις στα «στοιχειώδη» της επικοινωνίας. Αυτό ισχύει κατ' εξοχήν και για τη γλώσσα, η οποία δεν είναι η μητρική. Ο ηθοποιός μοιάζει εδώ με την ίδια την Kassandra, αφού αναγκάζεται να αξιοποιήσει ό,τι διαθέτει, να προσαρμοστεί στην ενέργεια του κοινού, να αντλήσει απ' αυτό, να επινοήσει την κάθε στιγμή, ή μάλλον να αφήσει τη στιγμή να γεννηθεί. Είναι μια άσκηση ετοιμότητας που σε κρατάει σε εγρήγορση αλλά, όσο έτοιμος και να είσαι, το κοινό πάντα θα σε αιφνιδιάσει. Είναι παράξενο, το περιγράφω σαν κάτι φοβιστικό, όμως στην πραγματικότητα είναι λυτρωτικό. Παρόμοια αίσθηση απελευθέρωσης έχω και μιλώντας μια γλώσσα τόσο φτωχή που σε αναγκάζει να επενδύεις τα πράγματα απ' την αρχή με τις δικές σου σημασιοδοτήσεις. Και, ενώ η ευθύνη παραμένει δική σου, το θεατρικό γεγονός παράγεται κάθε φορά από κοινού με τον θεατή και αποκαλύπτεται κάθε στιγμή νέο και απρόβλεπτο.
Έχετε κάτι καινούργιο στα σκαριά με τον Sergio Blanco; Ή, γενικότερα, ετοιμάζεις κάτι άλλο με τους ίδιους συνεργάτες (σκηνοθέτη, ομάδα κ.λπ.)
Ναι, θα δουλέψουμε με τον Σέρχιο έναν μονόλογο που εμπνέεται από ένα «διάσημο» πρόσωπο της πρόσφατης ελληνικής πραγματικότητας, αυτή τη φορά, και περιβάλλεται από αστικό μύθο. Η παραγωγή προγραμματίζεται για τη μεθεπόμενη χρονιά. Παράλληλα, ελπίζω ότι θα συνεχίσουμε τη συνεργασία με την ομάδα – ενδιαφερόμαστε και για έργα μη θεατρικά, τα διηγήματα του Σωτήρη Δημητρίου για παράδειγμα ή κάποια κείμενα του Τζόυς. Η ιδέα της συνεργασίας με φίλους και ανθρώπους αγαπημένους αφήνει μια γεύση μοιρασμένου χρόνου πάνω στην κοινή αγωνία, γεγονός, θα έλεγα, εξίσου πολύτιμο και σημαντικό, όσο και η ίδια η θεατρική πράξη.
Kassandra του Sergio Blanco
Μπαρ Giatrakou 19
Γιατράκου 19 & Μ. Αλεξάνδρου, Μεταξουργείο (Μετρό Μεταξουργείο)
Σάββατο 5 Απριλίου, 10.00 μ.μ., Κυριακή 6 και Δευτέρα 7 Απριλίου, 9.00 μ.μ.
Τηλ. κρατήσεων: 6942 220045 / Διάρκεια: 60 λεπτά
Είσοδος 10 ευρώ με ποτό
Μουσική επιμέλεια: Βασίλης Τσόνογλου
Φωτογραφίες - Επιμέλεια φωτισμού: Δημήτρης Γερακίτης
Οπτική επικοινωνία: Dennis Spearman
Video trailer: Χρήστος Μουρούκης
Ερμηνεία: Δέσποινα Σαραφείδου
Ομάδα παραγωγής: Θάνος Κάππας, Αλέξης Καρατζάς, Ελένη Καρρά, Χριστίνα Κούλη, Δήμητρα Νικολοπούλου, Ελένη Πανίτσκα, Τζένη Παρασκευοπούλου, Αννέτα Πυλαρινού, Αντώνης Ροκάκης, Γραμματούλα Σταυρακούδη, Μαρία-Ξένια Στυλιανού
Μια παραγωγή της Εταιρείας Θεάτρου 1+1=1