Εις ελευθερίαν: «έρως» του λόγου και «έκστασις» θεατρική

Ο χώρος είναι σχεδόν άδειος, γυμνός – το Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων, ένα υπόγειο στην Κυψέλη, με τα στοιχειώδη της μεταμόρφωσής του σε θέατρο. Και οι ηθοποιοί, τα πρόσωπα του έργου, απαλλαγμένα επίσης από υπερβολές της μεταμφίεσης, εκτίθενται από πολύ κοντά στα βλέμματα των θεατών που γεμίζουν ασφυκτικά τον χώρο (τουλάχιστον στην παράσταση του προηγούμενου Σαββάτου, 18/2). Σ’ αυτές τις συνθήκες, όπου τα επιπλέον στηρίγματα απουσιάζουν, οι τρεις ηθοποιοί επιχειρούν να αφηγηθούν, να ζωντανέψουν την ιστορία της Λουίζας Φόξη, ηρωίδας του εκτεταμένου διηγήματος της Ελεονώρας Σταθοπούλου, «Εις ελευθερίαν». Κι όπως ακριβώς εκείνη η σκονισμένη, δύσκαμπτη καθαρεύουσα μετατρέπεται στο βιβλίο της Σταθοπούλου σε μια φλογερή ιδιόλεκτο ικανή να συγκροτήσει νέες γλωσσικές ποιότητες, να μεταφέρει απρόσμενες συγκινήσεις στον αναγνώστη, έτσι και η θεατρική παράσταση, απλή, λιτή, χειροποίητη, έξυπνη, ουσιωδώς σύγχρονη, απορροφά αυτόν τον ευφυή, ποιητικό λόγο, τιμά αυτή την τολμηρή γραφή, καθρεφτίζοντας το ξεχωριστό ήθος της αφήγησης, το μυστηριακό φως της. Η γυμνότητα αποδεικνύεται ο καλύτερος σύμμαχος της γλωσσικής ιδιαιτερότητας καθώς η αίθουσα φορτίζεται από την ενέργεια των ηθοποιών οι οποίοι, έχοντας οικειωθεί τη λόγια γλώσσα, τη φέρουν κατάσαρκα, τη μεταγγίζουν στους θεατές λέξη-λέξη. Καθώς εξελισσόταν η παράσταση αισθανόμουν τον μικρό χώρο να φουσκώνει, να ξεχειλίζει από τη δημιουργική, ευτυχή συνάντηση – λογοτεχνία και θέατρο, γλώσσα και πάθος της εκφοράς της, μια λεπτοδουλεμένη παρτιτούρα κινήσεων, λόγου και μουσικής που ηχούσε στα αυτιά μου σαν ιδανική απάντηση στην απελπισία των ημερών.

- Ήρθα να σε πάρω μαζί μου ως τη θάλασσα! Θέλεις;

Η Λουίζα ανεσήκωσε μετά δειλίας το βλέμμα από του χώματος. Ο νέος ίστατο τώρα όρθιος όπισθεν της θύρας του κήπου, επανέλαβε δε μετά σοβαρότητος:

- Θέλεις; 

- Θέλω! απήντησεν. Κατείχε δε αυτήν έρως και έκστασις.

Πέρα από τον Παπαδιαμάντη, το ύφος του οποίου ανακαλείται σχεδόν αυτόματα λόγω και της σχέσης των ηρώων με την πίστη ή το θαύμα, σκέφτομαι πως το ύφος της Ελεονώρας Σταθοπούλου παραπέμπει περισσότερο σε μια γλωσσική Ουτοπία, στο βάθος της οποίας αχνοφαίνεται ο Εμπειρίκος. 

Το βιβλίο της Ελεονώρας Σταθοπούλου κυκλοφόρησε το 2015 (από τις εκδόσεις της Εστίας) κι αποτελεί καρπό δεκαετούς προσπάθειας γραφής στην καθαρεύουσα, όχι τόσο στη βάση μιας προγραμματικής ή ιδεολογικής στόχευσης όσο μιας αυθόρμητης εκδήλωσης, ενός ξαφνικού έρωτα, όπως δηλώνει η ίδια σε συνέντευξή της: «Έτσι το θέλησα, να γράψω το Εις Ελευθερίαν σ’ αυτή τη γλώσσα από έρωτα ξαφνικό, επίμονο, που δεν μπορούσα να απαλλαγώ». Και αυτή η αυθόρμητη εκδήλωση τής επιτρέπει να κινείται με ελευθερία και χάρη ανάμεσα σε τύπους και σχήματα νεκρά ή ανενεργά που ακούγονται τώρα αναπάντεχα φρέσκα και συγκινητικά, ενώ το λεπτό χιούμορ που διατρέχει την αφήγηση δεν την αφήνει να βαρύνει υπερβολικά, να καταλήξει δηλαδή σε μια άλλη, έστω και λυρικού τύπου, ακαμψία. Πέρα από τον Παπαδιαμάντη, το ύφος του οποίου ανακαλείται σχεδόν αυτόματα λόγω και της σχέσης των ηρώων με την πίστη ή το θαύμα, σκέφτομαι πως το ύφος της Ελεονώρας Σταθοπούλου παραπέμπει περισσότερο σε μια γλωσσική Ουτοπία, στο βάθος της οποίας αχνοφαίνεται ο Εμπειρίκος. Τα πρόσωπα μοιάζουν συχνά να χάνουν το περίγραμμα ή το υλικό τους βάρος, παραδομένα στην εσωτερική τους ανάγκη για απόδραση από έναν κόσμο υπερβολικά άδειο από αίνιγμα και μαγεία.

«Η Λουίζα επλησίασε την μπαλκονόπορτα, δεχομένη δε επί του στήθους την αγρίαν του έαρος πνοήν, εξήλθεν ως έκπαγλος αστραπή εφηβικής επιθυμίας και ευρέθη τρέχουσα εντός της υγρασίας του κήπου [… ] Όλαι αι μέχρι τούδε τον βίον της καταβαλούσαι απαγορεύσεις ελάμβανον το νυν την όψιν σκιεράς βλαστήσεως, εκφοβίζουσαι και παγιδεύουσαι την εύθραυστον αυτής ορμήν. Αιφνίδιοι κλάδοι πλήρεις ακανθών, αμαυροί όγκοι δένδρων, φυλλωμάτων απειλητικοί κυματισμοί, ψίθυροι πραγμάτων διαπορευομένων εν σκότει, αστέρων εξάψεις, δυσοίωνοι νεφών σχηματισμοί, συνεργάζοντο και περιεπλέκοντο ίνα αποκλείσωσι πάσαν της κόρης διαφυγήν.»

Το διήγημα «Εις ελευθερίαν» από όπου και το απόσπασμα, είναι το πιο πολιτικό όλων καθώς το αίτημα της προσωπικής ελευθερίας και αυτοπραγμάτωσης συμπλέκεται με το κοινωνικό, εκτεινόμενο στην περίοδο της χούντας και των πρώτων χρόνων της μεταπολίτευσης. Η πορεία ενηλικίωσης της Λουίζας, η προσπάθειά της να αποτινάξει την πατρική εξουσία που πνίγει και καταργεί τη ζωή, συμπίπτει με τους κραδασμούς μιας κοινωνίας σε διαρκή αναβρασμό. Όλα τείνουν εις ελευθερίαν, αλλά μια ελευθερία ζόρικια, που λέει και ο Διονύσης Σαββόπουλος, τον οποίο, παρεμπιπτόντως, θυμάται να μνημονεύσει η Σταθοπούλου στο διήγημα. Οι μηχανισμοί της εξουσίας θα συνεχίσουν να υφίστανται και μεταπολιτευτικά, χειραγωγώντας έντεχνα τα πρόσωπα, το ελεύθερο φρόνημά τους.

Η Μαρία Αιγινήτου σκύβει θαυμαστικά στο κείμενο το οποίο και εμπιστεύεται σε τρεις έμπειρους ηθοποιούς που αναλαμβάνουν με θέρμη το εγχείρημα. Πράγματι θα έλεγε κανείς πως αληθινός πρωταγωνιστής της παράστασης είναι η γλώσσα, όμως αυτό προϋποθέτει ηθοποιούς ικανούς να στηρίξουν αποτελεσματικά μια τέτοια απαιτητική προσέγγιση: πνευματικότητα και καθαρό βλέμμα, αυτά σκεφτόμουν παρακολουθώντας τους εξαιρετικούς Λάμπρο Παπαγεωργίου και Γιώργο Σταυριανό να πλαισιώνουν την χαρισματική Τάνια Παλαιολόγου, η οποία διατηρεί συνεχώς τον έλεγχο του κειμένου, απόλυτα φυσική και συγκεντρωμένη, στήνοντας μια φιγούρα που την παίρνεις μαζί σου, την ανακαλείς για ημέρες μετά. Η σκηνοθεσία είναι λιτή, ουσιαστική, ιδιαίτερα ευρηματική και καθόλου στατική – όλα βρίσκονται σε κίνηση καθώς τα σώματα, τα βλέμματα, οι λέξεις, η μουσική συμπλέκονται σε μια χορογραφημένη ευφορική σύνθεση που μαρτυρά την προετοιμασία, τη δουλειά που προηγήθηκε. Και είναι δύσκολο να μην σκεφτεί κανείς πως αυτή η εργατικότητα των προσώπων, ώρες και ώρες δουλειάς δηλαδή, όχι μόνο της συγκεκριμένης ομάδας αλλά δεκάδων άλλων θεατρικών ή μουσικών σχημάτων που δουλεύουν εντατικά, τόσων καλλιτεχνικών εργαστηρίων που εξελίσσονται παράλληλα στην πόλη, πραγματικών «γεγονότων πολιτισμού» που μέχρι να τα εντοπίσεις έχουν συχνά ολοκληρώσει τον σύντομο κύκλο τους, αυτή η ανυστερόβουλη, παθιασμένη αφοσίωση ανθρώπων που μοχθούν για το καλύτερο, ενδέχεται να αποτελεί την αληθινή και μόνη περιουσία μας, τη διαρκή ελπίδα μας για το μέλλον.

* Ο ΘΑΝΟΣ ΚΑΠΠΑΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

Συντελεστές:

Διασκευή-Σκηνοθεσία: Μαρία Αιγινίτου
Σκηνικός χώρος, κοστούμια: Αλεξάνδρα Σιάφκου- Αριστοτέλης Καρανάνος
Φωτισμοί: Δημήτρης Μπαλτάς
Μουσική: Ελένη Ευθυμίου
Κίνηση: Φαίδρα Σούτου
Βοηθός σκηνοθέτη: Σοφία Καστρησίου
Φωτογραφίες: Γιάννης Πρίφτης

Γραφιστικά-βιντεοληψία: Κωνσταντίνος Λέπουρης
Παίζουν: Γιώργος Σταυριανός, Τάνια Παλαιολόγου, Λάμπρος Παπαγεωργίου 

Η παράσταση «Εις Ελευθερίαν» παίζεται στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων (Κύπρου 91Α , Κυψέλη) κάθε Σαββατοκύριακο, στις 21:00 μέχρι την Κυριακή, 26 Φεβρουαρίου

Δύο τελευταίες παραστάσεις, Σάββατο 25 και Κυριακή 26 Φεβρουαρίου.