karl marx700

200 χρόνια μετά τη γέννηση του Καρλ Μαρξ η βιβλιογραφία των έργων του και για το έργο του ανανεώνεται διαρκώς. Συγκεντρώσαμε και σας παρουσιάζουμε τους σημαντικότερους τίτλους που κυκλοφορούν στα ελληνικά.

Επιμέλεια: Ελένη Κορόβηλα 

Δύο αιώνες μετά τη γέννηση του Καρλ Μαρξ, το «φάντασμά του» συνεχίζει να πλανάται πάνω από την Ευρώπη, αν και όχι απαραιτήτως πάντοτε πάνω από τα ίδια σημεία. Οι θεωρίες του είναι πια δημοφιλέστερες στα δυτικά ενώ μοιάζουν ξεθωριασμένες ή και ξεχασμένες στα ανατολικά. Η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ που επέφερε σαρωτικές πολιτικοοικονομικές και κοινωνικές ανακατατάξεις στην Ευρώπη, δημιούργησε μια νέα δυναμική στο ιδεολογικό πεδίο. Όσοι το 1989 με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου αποφάνθηκαν πως ο κομμουνισμός πέθανε, ξέχασαν να αναζητήσουν το πτώμα του για να το θάψουν. Εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία, τα ερωτήματα «τι απέμεινε από τον κομμουνισμό;», «πέτυχε ή απέτυχε ο σοσιαλισμός;» «που είχε δίκιο και πού έσφαλε ο Μαρξ;» απασχολούν έντονα φιλοσόφους, πολιτικούς αναλυτές και απλούς πολίτες. Η οικονομική κρίση και ταυτόχρονα η κρίση ταυτότητας στην Ευρώπη που θέτει υπό αμφισβήτηση θεμελιακές αρχές και αξίες, προσφέρεται για νέους προβληματισμούς. Η διαρκώς ανανεούμενη βιβλιογραφία περί τον Μαρξ το αποδεικνύει περίτρανα.

Ο Γερμανός φιλόσοφος, οικονομολόγος, κοινωνιολόγος, πολιτολόγος και δημοσιογράφος, που γεννήθηκε στις 5 Μαΐου 2018 στο Τρίερ και πέθανε στις 14 Μαρτίου 1883 στο Λονδίνο σε ηλικία 65 ετών, διαμόρφωσε με το έργο του την πολιτική σκέψη και επηρέασε την οικονομική θεωρία από τα τέλη του 19ου αιώνα και σε όλη σχεδόν τη διάρκεια του 20ού. Το αποτύπωμά του στον 21ο αιώνα παραμένει ισχυρό. 

Με αφορμή τα 200 χρόνια από τη γέννησή του, παραθέτουμε έναν εκτενή κατάλογο έργων που περιλαμβάνει τόσο τις πιο πρόσφατες εκδόσεις των κορυφαίων έργων του όσο και αναλύσεις, θεωρητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις σημαντικών στοχαστών με αφορμή το έργου του. Περιλαμβάνει επίσης και βιογραφίες του Καρλ Μαρξ αλλά και απόπειρες εκλαΐκευσης και απόδοσης του έργου του σε μορφές πιο εύκολα προσβάσιμες από νεώτερους σε ηλικία αναγνώστες, όπως τα κόμικ.

Κεφάλαιο, Μανιφέστο του Κομμουνισμού και παρισινή Κομμούνα 

marx kefalaio kpsmΤο Κεφάλαιο (μτφρ. Θανάσης Γκιούρας, εκδ. ΚΨΜ, 2016) διατηρεί αμείωτη τη σημασία του ως η πιο διεξοδική κριτική θεωρία του «ειδικά κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής» της θεμελιώδους δυναμικής που χαρακτηρίζει την κίνηση της σύγχρονης οικονομίας και κοινωνίας. Η ανάπτυξη της κριτικής που επιτυγχάνεται στο Κεφάλαιο έχει επηρεάσει βαθιά τη συγκρότηση των κοινωνικών επιστημών στη σύγχρονη ιστορία, καθώς και αυτή καθεαυτή τη σύλληψη του ιστορικού παρόντος. Η διαπίστωση αυτή αποκτά και μια επιπλέον διάσταση για τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη, από το γεγονός ότι η δημοσίευση χειρογράφων και σημειώσεων του Marx στα τέλη του 20ού αιώνα έχει εμπλουτίσει τις δυνατότητες προσέγγισης αυτού του θεμελιώδους έργου. Η αναβάθμιση αυτή της έρευνας και της πρόσληψης έγινε στο πλαίσιο της διεθνούς έκδοσης των Απάντων των Μαρξ και Ένγκελς (MEGA), η οποία συντονίζεται από την Ακαδημία Επιστημών του Βερολίνου-Βρανδεμβούργου. Η έρευνα έχει πλέον στη διάθεσή της όλα τα σχετικά χειρόγραφα του Μαρξ (τόσο εκείνα που χρησιμοποίησε ο Ένγκελς μετά το θάνατό του όσο και εκείνα που άφησε κατά μέρος), ώστε πλέον είναι σαφής η δυναμική ανάπτυξη του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου, του μοναδικού που ενέκρινε ο Μαρξ για δημοσίευση και τον οποίο επιμελήθηκε επανειλημμένα ο ίδιος. Ο πρώτος τόμος του Κεφαλαίου κυκλοφόρησε το 1867. 

kommounistiko manifesto patakisΤο Κομμουνιστικό Μανιφέστο (μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Πατάκη, 2018) των Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 1848, με την ευκαιρία του συνεδρίου της Ένωσης Κομμουνιστών στο Λονδίνο. Εκτός από το προγραμματικό κείμενο μιας υπό διαμόρφωση τότε διεθνούς επαναστατικής οργάνωσης, το Κομμουνιστικό Μανιφέστο υπήρξε -και παραμένει εν πολλοίς- μια από τις πιο οξυδερκείς και διεισδυτικές αναλύσεις της καπιταλιστικής κοινωνίας του 19ου αιώνα. Κείμενο εμβληματικό, πολυδιαβασμένο, που επέδρασε όσο λίγα στην ιστορία της παγκόσμιας γραμματείας, έχει συνδεθεί άρρηκτα με τις προσδοκίες εκατομμυρίων ανθρώπων οι οποίοι αναζήτησαν στις γραμμές του την υπόσχεση για έναν καλύτερο κόσμο. Η νέα αυτή έκδοση, σε καινούρια μετάφραση, είναι εμπλουτισμένη με την εντυπωσιακή εικονογράφηση του Φερνάντο Βιθέντε.

kommounistiko manifesto kpsmΤο Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος (μτφρ. Θανάσης Γκιούρας, εκδ. ΚΨΜ, 2018), γνωστό και ως «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», αποτελεί όπως ήδη είπαμε το πρώτο προγραμματικό κείμενο του κομμουνιστικού κινήματος. Συνταγμένο από τον Καρλ Μαρξ και τον Φρίντριχ Ένγκελς στην καμπή των ετών 1847-1848, αποτελεί τομή στη σύγχρονη πολιτική θεωρία και ιστορία, καθώς θέτει στο προσκήνιο την αξίωση για την είσοδο των λεγόμενων «μαζών» στην πολιτική ως δυναμικού υποκειμένου και καταλυτικού παράγοντα. Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο εκδόθηκε για πρώτη φορά στο Λονδίνο το 1848 στα γερμανικά. Έκτοτε, πραγματοποιήθηκαν χιλιάδες εκδόσεις σε όλες τις γλώσσες του κόσμου και θεωρείται ένα από τα πιο διαδεδομένα βιβλία όλων των εποχών.

Στην έκδοση αυτή περιέχεται επίσης το κείμενο «Απαιτήσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Γερμανία», που αποτελεί ένα σύντομο πρόγραμμα που γράφτηκε από τους ίδιους συγγραφείς αμέσως μετά την έκδοση του Μανιφέστου, για να χρησιμοποιηθεί ως προκήρυξη των κομμουνιστών της Γερμανίας.

marx komouna grafhmaΟ εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία 1871 - Η κομμούνα του Παρισιού (μτφρ. Σταύρος Βολιώτης, εκδ. Γράφημα, 2018) του Καρλ Μαρξ είναι ένα ιστορικό κείμενο αδιαμφισβήτητης σαφήνειας και διορατικότητας για τα δραματικά γεγονότα της εποχής. Η «Παρισινή Κομμούνα», με όλα τα λάθη της, υπήρξε και λειτούργησε αμέσως ως νέος κοινωνικός θεσμός, πήρε τις πρώτες αποφάσεις και διόρισε την πρώτη προσωρινή κυβέρνηση με διαδικασίες ελεύθερες, δημοκρατικές και άμεσα ανακλητές. Μοναδικό ιστορικό γεγονός για την εποχή που συγκρίνεται με την άμεση δημοκρατία της ελληνικής αρχαιότητας. Όπως διερωτάται ο ίδιος ο Μαρξ γράφοντας το κείμενο στη διάρκεια των εξελίξεων την ώρα ακριβώς που γραφόταν η ιστορία: «ήταν άραγε η σκιά μιας πραγματικότητας ή ήσαν τα όνειρα ενός παρελθόντος που ωρίμαζαν τόσο καιρό». 

marx a syneheiaGrundrisse (επιμ. και μτφρ. Γιάννης Χοντζέας, εκδ. Α/συνέχεια, 2009). Οι «Βάσεις Κριτικής της Πολιτικής Οικονομίας» (Grundrisse der Kritik der Politischen Okonomie) γράφτηκαν από τον Καρλ Μαρξ το διάστημα 1857-1858. Τα επτά τετράδια του χειρογράφου των "Grundrisse" συγκροτούν ένα από τα σημαντικότερα έργα του Καρλ Μαρξ, αλλά και ένα έργο αναφοράς για τη μαρξιστική σκέψη συνολικά. Η συγγραφή τους αποτέλεσε το «εργαστήρι» προετοιμασίας του Κεφαλαίου, αλλά οι πρώτες διατηρούν την αυτοτέλεια τους, καθώς σε αυτές ο Μαρξ καταπιάνεται με ζητήματα που δεν αναλύει στο Κεφάλαιο.  

 

 

 

 Αλτουσέρ, Φουκώ, Ήγκλετον, Χομπσμπάουμ, Μπαλιμπάρ, Μαρκούζε

marx althusser ektos grammis marx foucault futura marx eagleton patakis marx hobsbawm themelio

Για τον Μαρξ (μτφρ. Τάσος Μπέτζελος, εκδ. Εκτός Γραμμής, 2015) τιτλοφόρησε ο Λουί Αλτουσέρ την ανάλυσή του για τον Μαρξ που κυκλοφόρησε το 1965. Το βιβλίο σηματοδοτεί τη στιγμή της ορμητικής εισόδου του Λουί Αλτουσέρ στο προσκήνιο του μαρξισμού και της φιλοσοφίας. Μέσα από τις σελίδες του παρουσιάζεται ένα πραγματικό εργαστήρι σκέψης και συγχρόνως ένα εγχείρημα ριζικής αναθεμελίωσης του μαρξισμού.

Ο Αλτουσέρ υποστηρίζει ότι ο Μαρξ θεμελίωσε μια νέα επιστήμη, τον ιστορικό υλισμό, ερχόμενος σε ρήξη τόσο με την αστική ιδεολογία όσο και με το δικό του θεωρητικό παρελθόν, στο οποίο δέσποζε η έννοια και η προβληματική της αλλοτρίωσης. Παρουσιάζει τις θεμελιώδεις διαφορές της διαλεκτικής του Μαρξ με τη διαλεκτική του Χέγκελ, ορίζει τη σημασία του θεωρητικού αντιανθρωπισμού και ξεδιπλώνει τις αρχές που διέπουν τη μαρξιστική ανάλυση του κοινωνικού όλου, δίνοντας έμφαση στον επικαθορισμό. Ανατρέχει στις παρεμβάσεις του Λένιν και του Μάο για να καταδείξει τη σημασία των εννοιών της αντίφασης και της συγκυρίας για μια πολιτική πρακτική με ορίζοντα τον κομμουνισμό. Σκιαγραφεί μια νέα σύλληψη και θεωρία της ιδεολογίας, σε ρήξη με κάθε τελεολογική θεώρηση που θα εκλάμβανε τον κομμουνισμό ως ένα άλλο όνομα του τέλους της ιστορίας. 

Υπό τον τίτλο Σκέψεις γύρω από τον μαρξισμό, τη φαινομενολογία και την εξουσία (μτφρ. και επιμ. Θανάσης Λάγιος, εκδ. Futura, 2013) κυκλοφόρησε στα ελληνικά η συνέντευξη του Μισέλ Φουκώ στους Κόλιν Γκόρντον και Πολ Πάτον που δόθηκε στις 3 Απριλίου 1978. Ένα από τα πλεονεκτήματα αυτού του κειμένου έγκειται στην πρωτοτυπία των σχολίων του Φουκώ αναφορικά με τα μέχρι τότε δημοσιευμένα έργα του, τα οποία τοποθετεί στο εσωτερικό της αεικίνητης πορείας του από τη φαινομενολογία προς την κριτική του μαρξισμού. Στην πορεία της συνομιλίας ο Φουκώ συζητά ιδιαιτέρως την «υποκειμενιστική» πρόσληψη της φαινομενολογίας στη Γαλλία, αποσαφηνίζει τη σχέση του με τον δομισμό, ορίζει με ακρίβεια το διακύβευμα της κριτικής του στους μηχανισμούς εξουσίας, καταπιάνεται με την «πολιτικοποίηση των ανθρωπίνων σχέσεων», η οποία επιζητεί να ανακαλύψει τον εχθρό πίσω από τον κάθε διαφωνούντα, επιστρέφει στην ιδιαίτερη σχέση του με την έννοια της αντίστασης, ιχνογραφεί κάποιους δεσμούς ομοιότητας ανάμεσα στα διαβήματα του Καντ και του Νίτσε και μιλά για την αμφιλεγόμενη πρόσληψη των πρώτων έργων του.

marx balibar nhsosΗ φιλοσοφία του Μαρξ (μτφρ. Άρης Στυλιανού, εκδ. Νήσος, 1999). Ο Γάλλος φιλόσοφος Ετιέν Μπαλιμπάρ (1942) γράφει για το βιβλίο του: «Η γενική επιδίωξη αυτού του βιβλίου είναι να κατανοηθεί και να εξηγηθεί γιατί θα συνεχίσουμε να διαβάζουμε τον Μαρξ στον εικοστό πρώτο αιώνα· όχι απλώς ως μνημείο του παρελθόντος, αλλά ως επίκαιρο συγγραφέα, λόγω των ερωτημάτων που θέτει και των εννοιών που προτείνει στη φιλοσοφία. Προσπαθώντας να μείνω σε ό,τι μου φαίνεται ουσιώδες, θα ήθελα να δείξω στον αναγνώστη έναν τρόπο για να προσανατολιστεί μέσα στα κείμενα του Μαρξ και να εξοικειωθεί με τις συζητήσεις που γεννιούνται από αυτά. Θα ήθελα επίσης να υποστηρίξω μια αρκετά παράδοξη θέση: παρά τα όσα πιστεύαμε, δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει ποτέ μαρξιστική φιλοσοφία· απεναντίας, η σημασία του Μαρξ για τη φιλοσοφία είναι τώρα μεγαλύτερη από κάθε άλλη φορά.

Γιατί ο Μαρξ είχε δίκιο (μτφρ. Πέτρος Γεωργίου, εκδ. Πατάκη, 2012) εξηγεί ο Βρετανός θεωρητικός Τέρι Ήγκλετον καταρρίπτοντας ένα προς ένα τα γνωστά επιχειρήματα ότι ο μαρξισμός είναι νεκρός ή ότι ανήκει οριστικά στο παρελθόν. Ο συγγραφέας παραθέτει τις δέκα πιο συνηθισμένες ενστάσεις κατά του Μαρξ -ότι ο μαρξισμός οδηγεί σε πολιτική τυραννία, ότι ανάγει τα πάντα στην οικονομία, ότι αποτελεί μια μορφή ιστορικής αιτιοκρατίας κ.ο.κ.- και εξηγεί με τρόπο αναλυτικό αλλά διαυγή πώς αυτές στηρίζονται σε υστερόβουλες παρερμηνείες της μαρξικής σκέψης. 

Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο, Μαρξ και μαρξισμός 1840-2011 (μτφρ. Μάνια Μεζίτη, επιμ. Νικηφόρος Σταματάκης, εκδ. Θεμέλιο, 2011) τιτλοφόρησε ο Βρετανός μαρξιστής θεωρητικός Έρικ Χομπσμπάουμ (1917-2012) το τελευταίο βιβλίο του. Ο καθηγητής Χομπσμπάουμ παρουσιάζει με το βιβλίο αυτό μια συναρπαστική επισκόπηση της ιστορίας του μαρξισμού υπό το φως της σημερινής κρίσης. Διερευνά την εξέλιξη της σκέψης του Καρλ Μαρξ -και του αχώριστου φίλου του Φρίντριχ Ένγκελς- και τις επιρροές της. Εξετάζει τους διανοούμενους μαρξιστές και τα κείμενα-κλειδιά, από την Κατάσταση της εργατικής τάξης του Ένγκελς και το Κομμουνιστικό Μανιφέστο έως τα Γράμματα από τη φυλακή του Γκράμσι, και αναλύει τις θεαματικές ανατροπές του μαρξισμού τα τελευταία 30 τουλάχιστον χρόνια.

marx marcuse nhsidesΗ αισθητική διάσταση (μτφρ. Χρήστος Τομανάς, εκδ. Νησίδες, 1999) Με επίμετρο του Nτάγκλας Kέλνερ. Το ποιητικά γραμμένο κείμενο είναι η διαθήκη τού Χέρμπερτ Μαρκούζε (1896-1979), ενός από τους πιο γνωστούς και ριζοσπαστικούς φιλοσόφους τού 20ού αιώνα. Είναι οι τελευταίες πινελιές που βάζει στο όραμά του για την απελευθέρωση του ανθρώπου, συνοψίζει τις συνεισφορές του και συνάμα αποκαλύπτει τους περιορισμούς της σκέψης του. Είναι από τα πιο ζουμερά, συμπυκνωμένα και εκφραστικά έργα του. Συγχρόνως, αποτελεί το απόσταγμα της αισθητικής θεωρίας τής λεγόμενης Σχολής της Φραγκφούρτης, που οι βασικοί στοχαστές της εγκατέλειψαν τη χιτλερική Γερμανία και κατέφυγαν στην Αμερική ώσπου να περάσει η θύελλα.

 

 

Παπαϊωάννου, Πουλαντζάς, Νέγκρι, Λεφέβρ, Κονδύλης

marx enallaktikes ekdoseis marx poulantzas themelio marx koukida marx erasmos

Στο έργο του Μαρξ και μαρξισμός: Οντολογία και αλλοτρίωση (μτφρ. Βασίλης Τομανάς, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2009) ο φιλόσοφος και συγγραφέας Κώστας Παπαϊώαννου (1925-1981) γράφει: «Υποστηρίζουμε ότι, πριν αποτελέσει μια οικονομική ερμηνεία της ιστορίας, ο μαρξισμός είναι ουσιαστικά μια φιλοσοφία, στόχος της οποίας είναι να ορίσει το οντολογικό, θα λέγαμε, καθεστώς της παραγωγικής ζωής του ανθρώπου, να αποκαλύψει το πρωταρχικό γεγονός ότι η οικονομική δραστηριότητα δεν είναι για τον άνθρωπο κάτι εξωτερικό, αλλά η ίδια η ουσία του Είναι του. [...] Οι θεμελιώδεις προτάσεις της μαρξικής κοινωνιολογίας υποτάσσονται εξ ολοκλήρου σε μια φιλοσοφία που τις ξεπερνά, πρεσβεία και δυνάμει, φιλοσοφία χρονικά προγενέστερη και συνάμα αξιολογικά υπέρτερη αυτών».

Με το έργο του Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός (εκδ. Θεμέλιο, 2001) ο Νίκος Πουλαντζάς αφήνει το αποτύπωμά του στην ανάλυση της μαρξιστικής θεωρίας. «Η Ιστορία δεν μας έχει δώσει ως τώρα επιτυχημένο πείραμα δημοκρατικού δρόμου προς τον σοσιαλισμό: απεναντίας μάς έδωσε αρνητικά παραδείγματα προς αποφυγήν και σφάλματα για μελέτη, πράγμα όχι αμελητέο. Ασφαλώς, μπορεί κανείς ν' αντιτείνει, στο όνομα φυσικά του ρεαλισμού (του ρεαλισμού της δικτατορίας του προλεταριάτου ή του ρεαλισμού των άλλων, των υγιώς σκεπτόμενων νεοφιλελεύθερων) πώς αν αυτός ο δημοκρατικός σοσιαλισμός δεν υπήρξε ακόμη πουθενά, είναι διότι είναι ανέφικτος. Ίσως: δεν έχουμε πια τη χιλιαστική πίστη, τη βασισμένη σε μερικούς σιδερένιους νόμους μιας αναπόφευκτης δημοκρατικής και σοσιαλιστικής επανάστασης. Ένα όμως είναι βέβαιο: ο σοσιαλισμός θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα είναι σοσιαλισμός».

marx poulantzas nhsosΚείμενα: Μαρξισμός, Δίκαιο, Κράτος (επιμ. Τζέιμς Μάρτιν, εκδ. Νήσος, 2009). Στον τόμο αυτό ο Τζέιμς Μάρτιν έχει συλλέξει κείμενα του Νίκου Πουλαντζά τα οποία αναφέρονται σε θέματα μαρξισμού, φιλοσοφίας του δικαίου και θεωρίας του κράτους. Το έργο του Νίκου Πουλαντζά έχει επηρεάσει καταλυτικά τις αναλύσεις του καπιταλιστικού κράτους και των κοινωνικών τάξεων, ενώ οι θέσεις του σχετικά με τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων κοινωνιών και του δημοκρατικού δρόμου για το σοσιαλισμό αποτελούν σταθερή αναφορά της μαρξιστικής συζήτησης. Τα κείμενα που παρουσιάζονται στον τόμο συγκεντρώνονται για πρώτη φορά, ενώ τα περισσότερα δεν έχουν μέχρι τώρα δημοσιευτεί στα ελληνικά. Οι παλαιότερες αναλύσεις του Πουλαντζά για το δίκαιο, οι μελέτες του σχετικά με την ηγεμονία, τον αυταρχισμό και τις ταξικές διακρίσεις, όπως και η ευρύτερα γνωστή συνομιλία του με τον Μίλιμπαντ και τον Λακλάου, αποτελούν ιδιαίτερα πλούσιο υλικό για κάθε ενδιαφερόμενο αναγνώστη.

Στο ερώτημα Γιατί ο Μαρξ; (μτφρ. Παναγιώτης Καλαμαράς, εκδ. Κουκκίδα, 2017) ο Ιταλός θεωρητικός του Κινήματος της αυτονομίας Αντόνιο Νέγκρι απαντά ότι ο Μαρξ πρέπει ακόμη να συντροφεύει όποιον ασχολείται με την έρευνα της οργάνωσης της αντίστασης ενάντια στην καπιταλιστική εκμετάλλευση, για την οικοδόμηση μιας ολοένα μεγαλύτερης αυτονομίας (στη γνωσιακή συνεργασία της μεταφορντιστικής εργασίας) των εργαζομένων και για την απόλαυση, μέσα και ενάντια στην καπιταλιστική κοινωνικοποίηση, μορφών κοινής ζωής. 

Με την Μαρξική Θεωρία του Κράτους (μτφρ. Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος,, επιμ. Μανώλης Λαμπρίδης, εκδ. Έρασμος, 2009) ο Γάλλος μαρξιστής φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Ανρί Λεφέβρ (1901 - 1991) κάνει μια αναδρομή στις ρίζες της μαρξικής θεωρίας, ενοποιεί τη σύγχρονη κριτική της έννοιας του κράτους που είχε διασπαστεί από το ιστορικό γεγονός της ύπαρξης σοσιαλιστικών κρατών. Μια σημερινή μαρξική κριτική του κράτους δεν μπορεί παρά να θεμελιώνεται στην κριτική της «ειδικής γνώσης» και συνεπώς στην κριτική της γραφειοκρατίας: «Ποια είναι λοιπόν η πραγματική αρχή της καλούμενης γνώσης ή ειδημοσύνης; Η αυθεντία. Η λατρεία της εξουσίας συνιστά την κατ' εξοχήν γραφειοκρατική νοοτροπία, αντιφάσκοντας απ' αυτή την άποψη προς κάθε σύστημα γνώσης». 

marx kondylis stigmiΟ Μαρξ και η αρχαία Ελλάδα, Παναγιώτης Κονδύλης (εκδ. Στιγμή, 2001) Η πνευματική σχέση του Μαρξ με την αρχαία Ελλάδα μπορεί να ενταχθεί σ' ένα τριμερές σχήμα, που θα περιλάμβανε μια πλευρά προσανατολισμένη φιλοσοφικά-αισθητικά και σχεδόν ανεπιφύλακτα καταφατική, μια άλλη πλευρά προσανατολισμένη ιστορικά-κοινωνιολογικά, όπου το αρχαιοελληνικό φαινόμενο βλέπεται κριτικά και σχετικοποιείται, και τέλος μια τρίτη πλευρά, όπου η καταφατική και η κριτική-σχετικιστική θεώρηση συμφιλιώνονται στο πλαίσιο μιας ορισμένης φιλοσοφίας της ιστορίας. Οι τρεις αυτές πλευρές συνυπάρχουν, και μάλιστα σε συνειδητή ισορροπία, μέσα στην ώριμη σκέψη του Μαρξ, δηλαδή του Μαρξ προπαντός ως συγγραφέα των Grundrisse και του Κεφαλαίου, ωστόσο δεν διαμορφώνονται ταυτόχρονα, παρά διαδοχικά, και η διαμόρφωσή τους συναρτάται με την γενική κίνηση της σκέψης του Marx από τις φιλοσοφικές κι αισθητικές νεοεγελιανές απαρχές της προς την μεγαλεπήβολη εκείνη σύλληψη της ιστορικής ζωής των ανθρώπων, η οποία αναμφίβολα κάνει τον Marx έναν από τους μεγάλους θεμελιωτές των συγχρόνων κοινωνικών επιστημών. Με άλλα λόγια: προτού ακόμη ο Μαρξ γίνει... μαρξιστής έχει ήδη σχηματισμένη μια ορισμένη, οπωσδήποτε καταφατική αντίληψη για το αρχαιοελληνικό φαινόμενο, το οποίο επιπλέον στα μάτια του συμβολίζει την πραγμάτωση ή εν πάση περιπτώσει συνδέεται με την επιδίωξη συγκεκριμένων ηθικών κι αισθητικών αξιών.

Καλλινίκος, Χάινριχ, Ιλιένκοφ, Φαράκλας

marx callinicos marxistiko vivliopwleio marx kefalaio futura marx dialektiki eneken marx estia

Με το βιβλίο Η αποκρυπτογράφηση του Κεφαλαίου, το Κεφάλαιο του Μάρξ και η πορεία του (μτφρ. Αποστόλης Λυκούργος, Λέανδρος Μπόλαρης,, εκδ. Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, 2016) ο ελληνικής καταγωγής Βρετανός καθηγητής του King's College Άλεξ Καλλίνικος (1950) επιχειρεί μια παρέμβαση στη μεγάλη συζήτηση που έχει ανοίξει από τότε που ο Μαρξ και ο Ένγκελς έγραψαν για τη «δραματική ανατροπή», όπως τη βαφτίζει ο Ουμπέρτο Έκο. Ο Άλεξ Καλλίνικος παρεμβαίνει δυναμικά σε αυτή την πορεία βουτώντας στα βαθιά με τα κεφάλαια του βιβλίου του που ερευνούν τη σχέση της μεθόδου του Μαρξ με τον Ρικάρντο και τον Χέγκελ και προχωρώντας στα θεμελιακά ζητήματα της Αξίας, της Εργασίας και των Κρίσεων. Όμως, όπως γράφει στην τελευταία παράγραφο του βιβλίου, ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Μαρξ έγραψε Το Κεφάλαιο από τη σκοπιά της εργατικής τάξης και με στόχο να βοηθήσει τον αγώνα της να εκδικηθεί για τα όσα έχει υποφέρει και να απελευθερωθεί από την τυραννία της κοινωνικής σχέσης που είναι το κεφάλαιο.

Το Κεφάλαιο του Καρλ Μαρξ, Εισαγωγή στους τρεις τόμους (μτφρ. Σοφία Λαλοπούλου, εκδ. Futura, 2017) o Γερμανός πολιτικός επιστήμονας Μίκαελ Χάινριχ (1961) επιχειρεί να δώσει απαντήσεις στο ερώτημα πώς λειτουργεί ο σύγχρονος καπιταλισμός, ένα ερώτημα διόλου αφηρημένο και ακαδημαϊκό. Πολλές από τις κουτσουρεμένες εκδοχές της μαρξικής θεωρίας που μας παρέδωσε ο «κοσμοθεωρητικός μαρξισμός» υποβλήθηκαν σε κριτική, ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες. Η κριτική αυτή δεν διαβάζει πλέον τον Μαρξ ως απλώς τον καλύτερο οικονομολόγο, όπως συνηθίζουν οι παραδοσιακές αναγνώσεις, αλλά κατεξοχήν ως τον συγγραφέα που υποβάλλει σε κριτική τη διαμεσολαβημένη από την αξία και άρα φετιχιστική συγκρότηση της κοινωνίας. Αυτή η νέα ανάγνωση των κριτικών, οικονομικών κειμένων του Μαρξ αποτελεί και τη βάση της ανά χείρας Εισαγωγής.

Η διαλεκτική του συγκεκριμένου και του αφηρημένου στο Κεφάλαιο του Μαρξ (μτφρ. Ηρακλής Χριστοφορίδης, Γιώργος Στεφανίδης, εκδ. Ένεκεν, 2016) του Ρώσου μαρξιστή φιλόσοφου Έβαλντ Ιλιένκοφ (1924-1979) προτείνει μια ανάγνωση του Κεφαλαίου προς κάθε χρήση βλέποντας σε αυτό μια πολύτιμη πηγή γνώσεων για οποιοδήποτε πεδίο σκέψης. 

Η λογική του Κεφαλαίου - Μια κριτική εισαγωγή στην σκέψη του Μαρξ και του Βέμπερ (επιμέλεια σειράς: Ελένη Περδικούρη, Γιώργος Φαράκλας, εκδ. Εστία, 2018) από τον καθηγητή πολιτικής φιλοσοφίας Γιώργο Φαράκλα προτείνει μια εισαγωγή στο έργο του Καρλ Μαρξ και του Μαξ Βέμπερ με άξονα την κεφαλαιοκρατική κοινωνία. Στους δύο αυτούς στοχαστές χρωστούμε τις δύο κλασικές αναλύσεις του συγκεκριμένου φαινομένου, αναφέρεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου. Ο Μαρξ δίνει έμφαση στον δυναμικό και συγκρουσιακό χαρακτήρα της κεφαλαιοκρατίας και θεωρεί την κοινωνία αυτή εφαλτήριο για την απελευθέρωση της ανθρωπότητας από την εργασία. Ο Βέμπερ, αντιθέτως, δίνοντας έμφαση στον γραφειοκρατικό χαρακτήρα της πολιτικής και οικονομικής οργάνωσης που απαιτεί μια τέτοια κοινωνία, την αντιμετωπίζει σαν ένα «σιδερένιο κλουβί» από το οποίο δεν μπορούμε να αποδράσουμε. 

Γκονζάλες, Φουζάρο, Μπενσαϊντ, Παπαϊωάννου

marx marxistiko vivliopwleio marx kpsm marx bensaid topos marx enallaktikes ekdoseis papaioannou

Ένας επαναστατικός οδηγός για τον Καρλ Μαρξ (μτφρ. Κώστας Πίττας, Θανάσης Καμπαγιάννης, εκδ. Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, 2018) είναι το πόνημα του Βρετανού ιστορικού, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης Μάικ Γκονζάλες, μέλους του τροτσιστικού Socialist Workers Party. Ο Γκονζάλες πήρε ως αφετηρία τη φράση του Ένγκελς στον επικήδειό του «ο Μαρξ ήταν πάνω από όλα επαναστάτης». Αυτό το μικρό βιβλίο είναι καταρχήν ένα αδρό περίγραμμα της διαδρομής του Μαρξ από την αμφισβήτηση του απολυταρχισμού στην αμφισβήτηση του καπιταλισμού, από την «συνάντησή» του με τους αγωνιστές του εργατικού κινήματος της Ευρώπης των μέσων του 19ου αιώνα στη δράση του στην ηγεσία της Πρώτης Διεθνούς και στις άλλες επαναστατικές οργανώσεις που συμμετείχε. Όπως επισημαίνει ο συγγραφέας: «ο καπιταλισμός μοιάζει στον 21ο αιώνα περισσότερο με την εικόνα που έδωσε ο Μαρξ, απ' όσο έμοιαζε την ίδια την εποχή του Μαρξ. Η εργατική τάξη μόνο της Νότιας Κορέας σήμερα είναι μεγαλύτερη από εκείνη του Βικτωριανού κόσμου που γνώρισε ο Μαρξ. Είναι πολύ ευκολότερο να μιλάς σήμερα για την παγκόσμια εργατική τάξη, απ' ό,τι την εποχή το Μαρξ».

Και πάλι ο Μαρξ, Το φάντασμα που επιστρέφει (μτφρ. Όλγα Αναματερού, εκδ. ΚΨΜ, 2018) του Ντιέγκο Φουζάρο. Ο Φουζάρο επανέρχεται στη σκέψη του Μαρξ προτείνοντας επανεκκίνηση από τον Μαρξ ως το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουμε για να βγούμε στο δρόμο ενός διαλεκτικού αντικαπιταλισμού, που οδηγεί τη σκέψη και τη δράση του ανθρώπινου είδους στην τελική απελευθέρωση από τη δικτατορία του κεφαλαίου, με στόχο μία δημοκρατική κοινωνία ελεύθερων, ίσων και αλληλέγγυων ατόμων. Ο Ντιέγκο Φουζάρο (1983) διδάσκει ιστορία της φιλοσοφίας στο Ινστιτούτο Έρευνας IASSP στο Μιλάνο (Ινστιτούτο Προηγμένων Στρατηγικών και Πολιτικών Σπουδών).

Με το βιβλίο ο Μαρξ της εποχής μας (μτφρ. Γιάννης Καυκιάς, εκδ. Τόπος, 2016) ο Γάλλος φιλόσοφος Ντανιέλ Μπενσαΐντ (1946-2010) προτείνει μια «μαρξιστική ανάγνωση του Μαρξ με την έννοια της ενδέκατης θέσης για τον Φόιερμπαχ: Να ερμηνεύσουμε τον κόσμο με σκοπό να τον αλλάξουμε. Μια ανάγνωση που δεν είναι ούτε απολογητική ούτε συντηρητική». Στη σημαντική αυτή μελέτη αναλύεται σε βάθος του Μαρξ: «Να ταράξουμε τον βαθύ ύπνο των ορθοδοξιών» γράφει χαρακτηριστικά. «Το έργο τού Μαρξ δεν είναι ένα θεωρητικό δογματικό σύστημα αλλά μια κριτική θεωρία για την κοινωνική πάλη και την αλλαγή του κόσμου». 

Τάξεις και Ιστορία: Μαρξ και μαρξισμός (μτφρ. Βασίλης Τομανάς, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2012) του Κώστα Παπαϊωάννου. Ένα μάθημα για τον Μαρξ, τον μαρξισμό, τον «ορθόδοξο μαρξισμό», τη σχέση μαρξισμού και γραφειοκρατίας, μια εισαγωγή στον Μαρξ και τηνδιεθνή πολιτική κάνει ο Κ. Παπαϊωάννου. Και παραθέτει: «Η σοσιαλιστική συνείδηση γεννιέται από φιλοσοφικές, ιστορικές, οικονομικές θεωρίες, τις οποίες επεξεργάστηκαν οι μορφωμένοι εκπρόσωποι των κατεχουσών τάξεων, οι διανοούμενοι. Οι ιδρυτές του επιστημονικού σοσιαλισμού, οι Μαρξ και Ένγκελς, ήταν και οι ίδιοι, από την κοινωνική τους θέση, αστοί διανοούμενοι. Παρόμοια, στη Ρωσία, το θεωρητικό δόγμα της σοσιαλδημοκρατίας εμφανίστηκε τελείως ανεξάρτητα από την αυθόρμητη ανάπτυξη του εργατικού κινήματος· υπήρξε το φυσικό, αναπόφευκτο αποτέλεσμα της ανάπτυξης της σκέψης των σοσιαλιστών επαναστατών διανοουμένων» (Λένιν, Τι να κάνουμε;).

Ιστορία και Κριτική

marxismos istoria odysseas marxismos kritiki kpsm marx papaioannou ypsilon marx metaixmio

Η Ιστορία του μαρξισμού (μτφρ. Μυρσίνη Ζορμπά, εκδ. Οδυσσέας, 2008) του Πρέντραγκ Βρανίτσκι (1924-2010). Ένα δίτομο έργο που αποδεικνύει πως αντέχει στο χρόνο. Γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του '50 από τον Σέρβο μαρξιστή φιλόσοφο και εκδόθηκε τον Φεβρουάριο 1962. Το 1968 ο Βρανίτσκι εξηγούσε: «Αποφάσισα να επεξεργαστώ και πάλι μέχρι βάθους το παλιό κείμενο, κινούμενος όχι μόνο από την επιθυμία να περιλάβω και αυτήν την τελευταία δεκαετία, οπωσδήποτε πολύ θυελλώδη για την ανάπτυξη του σύγχρονου κόσμου και του σοσιαλισμού και πολύ γόνιμη για τον θεωρητικό μαρξισμό, αλλά και από την ανάγκη επίσης να προσαρμόσω τη διαπραγμάτευση μερικών προβλημάτων στις νέες μου θέσεις και, συνεπώς, να ολοκληρώσω το έργο με συγγραφείς που δεν είχαν περιληφθεί στην πρώτη έκδοση, με την εξέταση νέων προβλημάτων καθώς και με άλλες χρήσιμες για τους αναγνώστες πληροφορίες».

Η Κριτική ιστορία του μαρξισμού (μτφρ. Διονύσης Κουνάδης, εκδ. ΚΨΜ, 2010) του Κονστάντσο Πρέβε είναι ένα δοκίμιο που συγκεντρώνει σε μία ενιαία συζήτηση τρεις διαστάσεις που συνήθως παρουσιάζονται χωριστά, δηλαδή μία αυθεντική φιλοσοφική ερμηνεία του Μαρξ, μία πρόταση περιοδολόγησης της ιστορίας του μαρξισμού από τον Ένγκελς μέχρι σήμερα, και τέλος μία ιστορική και φιλοσοφική κριτική του ωφελιμιστικού αρχέτυπου στη φιλοσοφία και στις κοινωνικές επιστήμες. Η φιλοσοφία του Μαρξ παρουσιάζεται ως μία μορφή νατουραλιστικού, ιστορικού και διαλεκτικού ιδεαλισμού, ενώ η κριτική του στην οικονομία διαχωρίζεται από κάθε αριστερή παραλλαγή της πολιτικής οικονομίας. Η ιστορία του μαρξισμού χωρίζεται σε τρεις διαδοχικές εποχές, δηλαδή την εποχή της ίδρυσης ή πρωτο-μαρξισμό (1875-1914), την εποχή της οικοδόμησης ή μεσο-μαρξισμό (1914-1956), και τέλος την εποχή της διάλυσης ή ύστερο-μαρξισμό (1956-1991).

Η Ψυχρή ιδεολογία - Δοκίμιο για τον μαρασμό του μαρξισμού (μτφρ. Μπάμπης Λυκούδης, εκδ. Ύψιλον, 2015) του Κώστα Παπαϊωάννου (1925-1981). Το δοκίμιο αυτό -σύντομη περιγραφή της απονέκρωσης του μαρξισμού στις διάφορες διαδοχικές της φάσεις- αποτελεί ένα σχόλιο των βαθιά αληθινών και πάντοτε επίκαιρων τούτων λόγων. Αν η σκέψη κλώθει τη μνήμη, όπως μας το δίδαξε ο Πλάτων, η εργασία τούτη είναι απόλυτα δικαιολογημένη αυτόν τον καιρό που ελλοχεύει η αμνησία, διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο. Και λέει ο Κ.Π: «Αν δε η νέα γενιά βρει σ' αυτήν την εργασία κάποιους επιπλέον λόγους για να υποδεχτεί με χλεύη τη λογοδιάρροια των απατεώνων που μόλις τώρα ξεμασκαρεύτηκαν και να τολμήσει να αναζητήσει τον εαυτό της ως τα έσχατα όρια του αναγκαίου και σωτήριου σκεπτικισμού της, το πόνημα τούτο θα έχει εκπληρώσει όλες μου τις ευχές».

Τι είπε στ' αλήθεια ο Μαρξ (μτφρ. Χρυσούλα Μεντζαλίρα, εκδ. Μεταίχμιο, 2014) του Χάρι Μπάροουζ Άκτον. Ό,τι είπε ο Μαρξ -ή ό,τι υποτίθεται πως είπε- έχει στις μέρες μας καθοριστική σημασία για τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων ανά την υφήλιο. Ποιες όμως είναι οι θεωρίες αυτές, τι είπε στ' αλήθεια ο Μαρξ; Ο καθηγητής Άκτον δείχνει πώς ο Μαρξ και ο Ένγκελς διαμόρφωσαν την κοινωνική τους θεώρηση και τις πρακτικές τους επιδιώξεις στη γραμμή της παράδοσης του επαναστατικού σοσιαλισμού. Το βιβλίο πραγματεύεται τις φιλοσοφικές αφετηρίες του μαρξισμού όπως αυτές ανιχνεύονται στην εγελιανή διαλεκτική φιλοσοφία και τη φοϊερμπαχική ανάλυση της θρησκείας ως μηχανισμού αποζημίωσης σε φαντασιακό επίπεδο για την ανθρώπινη δυστυχία που θα μπορούσε να διορθωθεί στον πραγματικό κόσμο. Υπογραμμίζει ότι, παρότι η θεωρία τους του ιστορικού υλισμού έχει ασκήσει σημαντική επιρροή τόσο σε μεταγενέστερες μεθόδους ιστορικής ερμηνείας όσο και στη θεωρητική κοινωνιολογία, εντούτοις αυτό που ενδιέφερε κυρίως τον Μαρξ και τον Ένγκελς ήταν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους το διεθνές σοσιαλιστικό κίνημα, παρέχοντάς του ένα δόγμα που θα επίσπευδε και θα καθιστούσε κατανοητή την κοινωνική επανάσταση που οι υλικές, οικονομικές και βιομηχανικές δυνάμεις αναπόδραστα παρήγαγαν.

marx rafahlidhsΗ μεγάλη περιπέτεια του μαρξισμού, (εκ. Εικοστού Πρώτου, 1999). Γραφει ο Βασίλης Ραφαηλίδης: «Σκοτώστε τη μάνα σας όσο είναι ακόμα νέα, λέει ο σουρεαλιστής και κομουνιστής Πωλ Ελυάρ, ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές του αιώνα που τελειώνει με το θάνατο της Σοβιετικής Ένωσης. Αιωνία της η μνήμη. Ήταν μια καλή μητέρα για όλους εμάς τους κομουνιστές του κόσμου όλου, που την αγαπήσαμε, άλλοι από κομματικό καθήκον, άλλοι από ηθική υποχρέωση και άλλοι από κεκτημένη ταχύτητα εξαιτίας της αγάπης μας για τον Μαρξ. Έπρεπε να σκοτώσουμε τη μάνα μας όσο ήταν ακόμα νέα και αναμάρτητη. Είναι καλό να θυμάσαι αναμάρτητους τους πεθαμένους. Δυστυχώς, τη σκοτώσαμε όταν έγινε 74 ετών και είχε πολύ αμαρτήσει. (...) Αφού όλα πεθαίνουν, πρέπει να πεθαίνει και η φτώχεια που γεννάει επαναστάσεις, κομουνιστικές και άλλες. Η φτώχεια βρωμάει και βαλσαμωμένη. Αυτό πίστευε ο Μαρξ, που δεν πίστευε στο Θεό, που είναι βάλσαμο για τους απελπισμένους. Ο μαρξισμός είναι μια απόπειρα απάντησης σε ερωτήματα τόσο παλιά, όσο και οι μούμιες των Φαραώ.»

Αναρχισμός, Αλλοτρίωση, Τέχνη, Μαρξισμός & Τροτσκισμός

marxismos eleftheriaki koultoura marx koukida allotriosi marx topos marxismos papazisis

Με το έργο του Μαρξισμός και αναρχισμός (μτφρ. Παναγιώτης Καλαμαράς, εκδ. Ελευθεριακή Κουλτούρα, 2017) ο Τζαμπιέτρο "Νίκο" Μπέρτι (1976) μας υπενθυμίζει: «Δεν πρέπει συνεπώς να ξαφνιαζόμαστε που παρά τη διακήρυξη στα λόγια συγκεκριμένων στόχων (όπως η κατάργηση των τάξεων), χρησιμοποιούνται τέτοια μέσα που το αποτέλεσμα τους είναι η δημιουργία νέων τάξεων. Δεν μπορούμε να τασσόμαστε υπέρ της ελευθερίας και της αυτονομίας και να θέλουμε να πετύχουμε κάτι τέτοιο με την εξουσία και τον συγκεντρωτισμό. Δεν μπορούμε να ισχυριζόμαστε ότι επιδιώκουμε τη διεύρυνση της αυτοσυνείδησης των μαζών και να θέλουμε να τις απελευθερώσουμε καθοδηγώντας τις. Δεν μπορούμε, τέλος, να θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε σαν μέσα την αστυνομία, το κράτος και την ιεραρχία, ενώ επιθυμούμε την εξαφάνιση του κράτους, της κυριαρχίας και της γραφειοκρατίας!».

Η θεωρία του Μαρξ για την αλλοτρίωση (μτφρ. Ελένη Κωνσταντέλου, εκδ. Κουκκίδα, 2016) του Ιστβάν Μέσαρος. Ο στοχασμός του Μέσαρος εκδιπλώνεται με βάση το πρόγραμμα μιας διαλεκτικής άρνησης της αλλοτρίωσης. Διαλεκτική άρνηση σημαίνει υπέρβαση-ξεπέρασμα και συνάμα διατήρηση του δεδομένου που αρνούμαστε. Σ' αυτή τη συνάφεια χρειάζεται να πούμε πως η αλλοτρίωση από μόνη της δεν είναι κάτι το αρνητικό με την τρέχουσα έννοια της λέξης. Κάθε έργο του πολιτισμού, κάθε τι που δημιουργεί ο άνθρωπος -πνευματικό ή υλικό αγαθό- είναι μια αλλοτρίωση, μια πραγμοποίηση του εαυτού. Η ίδια η πολιτική και κοινωνική ζωή, η πολιτική κοινότητα είναι μια αλλοτρίωση του εαυτού, του ιδιωτικού μας εαυτού, που απαλλοτριώνεται από το κοινωνικό σύνολο. Ό,τι ο Μαρξ ζητά να ξεπεραστεί διαλεκτικά είναι ο αλλοτριωμένος κόσμος του καπιταλισμού, ο φετιχισμός του εμπορεύματος. Φετιχισμός για τον Μαρξ, λέει ο Μέσαρος, είναι να θεωρείται ο πλούτος που παράγει ο άνθρωπος σαν κάτι ξένο, εξωτερικό από τον ίδιο, σαν κάτι που έχει τη μορφή της απόλυτης αντικειμενικότητας.

Η φιλοσοφία της τέχνης του Καρλ Μαρξ (επιμ. Γιάννης - Ιόλαος Μανιάτης, μτφρ. Μαρία Μαντώ Γιαννίκου, επιμέλεια σειράς: Γιώργος Μανιάτης, εκδ. Τόπος, 2018) από τον Μιχαήλ Λίφσιτς (Κριμαία 1905 – 1983) ο οποίος ασχολήθηκε από πολύ νωρίς με το έργο των Μαρξ και Ένγκελς και διηύθυνε το σημαντικό λογοτεχνικό περιοδικό Literaturny Kritik [Λογοτεχνική κριτική], το οποίο συνέβαλε στην εξάπλωση της μαρξιστικής θεωρίας μέσα της έκδοσής του και στα αγγλικά. Ο Λίφσιτς τέθηκε στο περιθώριο και επανήλθε στα σοβιετικά γράμματα μετά την αποσταλινοποίηση το 1956. Η ανάλυσή του Λίφσιτς εκτείνεται από τη διδακτορική διατριβή του Μαρξ στον Επίκουρο, μέχρι τη συζήτηση για την ελληνική τέχνη στα Grundrisse και από το «Κεφάλαιο» μέχρι τα λογοτεχνικά επιχειρήματα της Αγίας Οικογένειας. «Η φιλοσοφία της τέχνης, επομένως, δεν αποτελεί τόσο μια εξειδικευμένη υπο-ενότητα στα κείμενα του Μαρξ, όσο μια συνεκτική και πρωτότυπη άποψη», λέει ο Τέρυ Ήγκλετον, «με βάση την οποία μπορεί κανείς να παρατηρήσει μέρος της τροχιάς της δουλειάς του».

Μαρξισμός και τροτσκισμός στην Ελλάδα (εκδ. Παπαζήση, 2015) του Μελέτη Η. Μελετόπουλου. Στο εισαγωγικό μέρος του βιβλίου αναλύτεται ο τρόπος με τον οποίο οι σταλινικές δομές του ΚΚΕ συνέθλιψαν κάθε έννοια ελεύθερου θεωρητικού διαλόγου, περιθωριοποίησαν ή και εξόντωσαν τους επιφανέστερους μαρξιστές διανοουμένους, επέβαλαν όρους στρατοπέδου στην πνευματική ζωή της αριστεράς και τελικώς εμπόδισαν την ανάπτυξη της μαρξιστικής σκέψης στην Ελλάδα. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για την πνευματική ζωή των προσφύγων κομμουνιστών στο Παραπέτασμα μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου. Οι άνθρωποι αυτοί έζησαν στην εξορία υπό την ασφυκτική καταπίεση και τον έλεγχο του κόμματος, διακατεχόμενοι από νοσταλγία και παθολογική αγάπη για την Ελλάδα, εορτάζοντας με πάθος τις εθνικές εορτές, αναπτύσσοντας εξαιρετικής ποιότητας λογοτεχνία με αποκλειστικό αντικείμενο την Ελλάδα, και διαμορφώνοντας για τα παιδιά του ένα εν εξορία ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, με κύριο άξονα τον πατριωτισμό. 

Στην συνέχεια, παρουσιάζονται αναλυτικά οι κυριώτεροι Έλληνες μαρξιστές: Γεώργιος Κωνσταντινίδης-Σκληρός, Γιάννης Κορδάτος, Σεραφείμ Μάξιμος, Δημήτριος Γληνός, Δημήτρης Μπάτσης, Νίκος Πουλαντζάς. Ειδικά στο κεφάλαιο για τον Πουλαντζά, παρουσιάζονται άγνωστα και συγκλονιστικά στοιχεία, που ανατρέπουν πλήρως την εικόνα που υπάρχει μέχρι σήμερα και αποκαλύπτουν τις δραματικές εσωτερικές αυτοαναιρέσεις και μεταμορφώσεις του κορυφαίου μαρξιστή την εποχή του πρόωρου θανάτου του. Στο τελευταίο μέρος της μελέτης παρουσιάζονται οι αρχειομαρξιστές και η σχέση τους με το παγκόσμιο τροτσκιστικό κίνημα και τον ίδιο τον Τρότσκυ, και στην συνέχεια οι κυριότεροι Έλληνες τροτσκιστές: ο Παντελής Πουλιόπουλος, ο Άγις Στίνας και ο Μιχάλης Ράπτης ή Πάμπλο, ασφαλώς ο σημαντικότερος όλων, ο διανοούμενος που προσέδωσε στο ελληνικό τροτσκιστικό κίνημα εθνική ταυτότητα και εθνική συνείδηση.

marxismos gutenbergΟ μαρξισμός και η ελληνική πολιτική κρίση (επιμ. Μάγδα Κλαυδιανού, εκδ. Guternberg, 2013) Τα κείμενα που περιλαμβάνονται στον συλλογικό αυτό τόμο είναι αποτέλεσμα επεξεργασίας του Τμήματος Πολιτικής Οικονομίας του Ομίλου Μαρξιστικών Ερευνών (ΟΜΕ). Το κεντρικό θέμα τους είναι η μαρξιστική ανάλυση για τη σημερινή κρίση που διαπερνά τον ελληνικό καπιταλισμό. Ιδιαίτερο κίνητρο στη δουλειά αυτή αποτέλεσε η διαπίστωση ότι, ενώ από το ξέσπασμα της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης του 2007-8 και στη συνέχεια της ελληνικής κρίσης και της υπαγωγής της χώρας στο Μνημόνιο, κυκλοφορούν ευρέως πολλές ριζοσπαστικές και μαρξίζουσες αναλύσεις, υπάρχει ένδεια συγκροτημένης μαρξιστικής ανάλυσης.

Αυτό το κενό προσπαθεί να καλύψει ο ανά χείρας τόμος. Όχι γιατί ο μαρξισμός είναι μια "θεολογία", αλλά γιατί παραμένει πάντα ο αποτελεσματικότερος τρόπος ανάλυσης και κατανόησης του κοινωνικού και οικονομικού γίγνεσθαι. Επιπλέον, γιατί παραμένει πάντα ο πιο σημαντικός βοηθός του κόσμου της εργασίας στην πάλη του για τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας απαλλαγμένης από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Αντιθέτως, οι ριζοσπαστικές όσο και οι μαρξίζουσες αναλύσεις στοιχίζονται συνήθως πίσω από τη θεωρία της χρηματιστικοποίησης (σε ή χωρίς συνδυασμό με τη θεωρία υποκατανάλωσης). Οι αναλύσεις αυτές, αφενός μεν κατανοούν εσφαλμένα τον σύγχρονο καπιταλισμό και την κρίση του και, αφετέρου, οδηγούν εν τέλει στην υπαγωγή του εργατικού κινήματος σε αστικές στρατηγικές.

Τα κείμενα του ανά χείρας τόμου επιδιώκουν το αντίθετο: να δώσουν μια ρεαλιστικότερη ανάλυση του σύγχρονου καπιταλισμού και της κρίσης του και, ταυτόχρονα, να βοηθήσουν το εργατικό κίνημα να αγωνισθεί για τις δικές του σημαίες.

Ο Μαρξ με τα λόγια των δικών του ανθρώπων 

marx red marksΚαρλ Μαρξ, Η ιστορία της ζωής του(μτφρ. Χρήστος Α. Υφαντής, εκδ. RedMarks, 2017) είναι ο τίτλος της «αιρετικής» όπως χαρακτηρίζεται από τον εκδότη της βιογραφίας του Μαρξ. Ο Γερμανός κομμουνιστής πολιτικός Φραντς Έρντμαν Μέρινγκ (1846-1919) έγραψε πριν από έναν αιώνα για το δίδυμο που διαμόρφωσε την σύγχρονη σκέψη προσπαθώντας να μείνει όσο το δυνατόν πιο κοντά στα γεγονότα. Με έγνοια του να μεταφέρει την «αλήθεια» αναφέρεται και σε προσωπικές στιγμές του Μαρξ όπως με τη σύζυγό του Τζένυ και βέβαια τον Ένγκελς. 

marx lafargue kpsmΟ γαμπρός του Καρλ Μαρξ, συνεργάτης και φίλος του, Πολ Λαφάργκ, έγραψε χωρίς τις αξιώσεις του επαγγελματία βιογράφου ή του ιστορικού ένα βιβλίο προσωπικών αναμνήσεων από την κοινή ζωή με τους δυο συντρόφους του. Τιτλοφορείται Αναμνήσεις από τον Κ. Μαρξ και τον Φ. Ένγκελς - Μια μικρή βιογραφία για δύο μεγάλους επαναστάτες (μτφρ. Κυριάκος Ιωαννίδης, εκδ. ΚΨΜ, 2008). 

marx latremene poikili stoa

Λατρεμένε μου Καρλ - Η γυναίκα του Καρλ Μαρξ εξομολογείται: Ανθολογία επιστολών (ανθολόγηση - μτφρ. Γιούλη Τσίρου, εκδ. Ποικίλη Στοά, 2015). Ο Μαρξ ερωτευμένος, ο Μαρξ ως αντικείμενο πόθου από την αφοσιωμένη γυναίκα του Τζένη φον Βεστφάλεν ζωνταντεύει μέσα από τις συγκλονιστικά αποκαλυπτικές επιστολές της γλυκιάς του «γαϊδουρίτσας», όπως περιπαιχτικά αποκαλούσε τη λατρεμένη του σύζυγο.

Οι 54 επιστολές του τόμου καλύπτουν ένα μέρος της πληθωρικής επιστολογραφίας της Τζένης σε μιαν ιστορική περίοδο που ξεκινά από το 1839 και φτάνει ως το 1869. Είναι η εποχή που οι λαοί σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη επαναστάτησαν και απείλησαν το πολιτικό και κοινωνικό κατεστημένο. Είναι η εποχή που η εργατική τάξη, το προλεταριάτο, ξεκινά σε ολόκληρη την Ευρώπη τους αγώνες για την διεκδίκηση μιας καλύτερης ζωής με πολιτικά δικαιώματα.

Ο Μαρξ, χάρτινος ήρωας

marx patakis comicΜαρξ - Μια βιογραφία σε σκίτσα (μτφρ. Σώτη Τριανταφύλλου, εκδ. Πατάκη, 2017) αποτελεί μια προσέγγιση μέσω κόμικ από την Κορίν Μάιερ και την εικονογράφο Αν Σιμόν. Mε λένε Καρλ Μαρξ. Κάποτε με ονόμασαν... διάβολο! Επειδή θέλησα τον θάνατο του καπιταλισμού. Η ανθρωπότητα πρέπει να απελευθερωθεί. Από την εξαθλίωση. Από τις ανισότητες. Από την εκμετάλλευση. Από την ανεργία. Τίποτα δεν έχει αλλάξει. Η κρίση σας μοιάζει με τις κρίσεις που έζησα εγώ στην εποχή μου. Μια είναι η λύση: η επανάσταση! Με τη σκέψη και τη δράση του ο Καρλ Μαρξ άλλαξε τον κόσμο. Αυτή είναι η ιστορία της πολυκύμαντης ζωής του.

marx kefalaio manga kpsmΚαρλ Μαρξ, Το κεφάλαιο: διασκευή σε μάνγκα (μτφρ. Γιάννης Καυκιάς, εκδ. ΚΨΜ, 2011) διασκευή και εικονογράφηση: Γιουσούκε Μορούο. Σε αυτή την εκδοχή το Κεφάλαιο διασκευασμένο σε γιαπωνέζικο μάνγκα περιγράφει τι είναι ο καπιταλισμός. Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη, απολύτως συμπληρωματικά -το πρώτο πραγματεύεται το χρήμα και το δεύτερο τους μηχανισμούς του κεφαλαίου- είναι ένα έξυπνο, διασκεδαστικό και απαιτητικό κάλεσμα να ανακαλύψουμε το σπουδαιότερο έργο του Μαρξ.

marx mode d emploi kpsmΣτο βιβλίο Μαρξ: Τρόπος χρήσης (μτφρ. Γιάννης Καυκιάς, εκδ. ΚΨΜ, 2010) η σύμπραξη του Γάλλου μαρξιστή φιλοσόφου Ντανιέλ Μπενσαΐντ (1946-2010) και του σκιτσογράφου Σαρμπ (1967-2015) που δολοφονήθηκε στο Παρίσι κατά την τρομοκρατική επίθεση στη σατιρική εφημερίδα Charlie Hebdo, γίνεται μια ψυχαγωγική εισαγωγή στο έργο του Μαρξ. Το βιβλίο συστείνεται από τον εκδότη ως βοήθημα, εργαλειοθήκη για τη σκέψη και τη δράση, ως ένα βιβλίο που θέλει να συμβάλει στην προσέγγιση των μεγάλων ανατροπών της εποχής μας και των αναμετρήσεων των οποίων η έκβαση δεν είναι ποτέ δεδομένη. Το κείμενο του βιβλίου παραθέτει με επιστημονικό τρόπο τις βασικές αρχές και τα μεγάλα ερωτήματα από το έργο του Μαρξ. 

* Η ΕΛΕΝΗ ΚΟΡΟΒΗΛΑ είναι δημοσιογράφος. 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Το διαδικτυακό περιοδικό Λόγου και Τέχνης Χάρτης (www.hartismag.gr), συνεχίζει για τρίτη χρονιά την απονομή ετήσιων βραβείων, με σκοπό την ανάδειξη των σημαντικότερων βιβλίων που κυκλοφόρησαν το περασμένο έτος. Σήμερα ανακοινώθηκε ο Βραχύς Κατάλογος σε όλες τις κατηγορίες. Δείτε βιβλία και συγγραφείς. 

...

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Το μυθιστόρημα του Πολ Μάρεϊ [Paul Murray] «The Bee Sting» είχε προκριθεί και στη μικρή λίστα του Βραβείου Μπούκερ και εκθειάστηκε από τη συγγραφέα Μπερναρντίν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] που είναι μέλος της επιτροπής του βραβείου Νero Gold. 

Επιμέλεια: Book Press...

Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2024: Oι εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα

Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2024: Oι εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα

Aπό την Αθήνα έως τη Θεσσαλονίκη κι από τη Λάρισα έως την Κοζάνη, η χώρα για κάποιες ημέρες (19-22 Μαρτίου) θα αναπνεύσει ποιητικά με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης (21 Μαρτίου). Αναλυτικά οι εκδηλώσεις. 

Επιμέλεια: Book Press

Η Παγκόσμια...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Το διαδικτυακό περιοδικό Λόγου και Τέχνης Χάρτης (www.hartismag.gr), συνεχίζει για τρίτη χρονιά την απονομή ετήσιων βραβείων, με σκοπό την ανάδειξη των σημαντικότερων βιβλίων που κυκλοφόρησαν το περασμένο έτος. Σήμερα ανακοινώθηκε ο Βραχύς Κατάλογος σε όλες τις κατηγορίες. Δείτε βιβλία και συγγραφείς. 

...

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Το μυθιστόρημα του Πολ Μάρεϊ [Paul Murray] «The Bee Sting» είχε προκριθεί και στη μικρή λίστα του Βραβείου Μπούκερ και εκθειάστηκε από τη συγγραφέα Μπερναρντίν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] που είναι μέλος της επιτροπής του βραβείου Νero Gold. 

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

«Μέσα στο δίχτυ» της Άιρις Μέρντοχ (προδημοσίευση)

«Μέσα στο δίχτυ» της Άιρις Μέρντοχ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άιρις Μέρντοχ [Iris Murdoch] «Μέσα στο δίχτυ» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη), το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Όταν είδα τον Φιν να με περιμένει στη γωνία το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ