Το Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού ανακοίνωσε τις βραχείες λίστες των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης 2019.
Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός
Πρόκειται για τις τρεις κατηγορίες Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης:
☞ Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης έργου Ξένης Λογοτεχνίας σε Ελληνική Γλώσσα
☞ Κρατικό Βραβείο Απόδοσης έργου της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στα Νέα Ελληνικά
☞ Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης Έργου Ελληνικής Γλώσσας σε ξένη Γλώσσα.
Οι βραχείες λίστες συνοδεύονται από αιτιολογημένη έκθεση της Επιτροπής, στην οποία εξετάζονται οι τάσεις της λογοτεχνικής παραγωγής και αποτιμάται η στάθμη των λογοτεχνικών έργων της υπό κρίση περιόδου (εκδόσεις 2018).
※ ※ ※
ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ 2019
ΒΡΑΧΕΙΕΣ ΛΙΣΤΕΣ
(ΕΚΔΟΣΕΙΣ 2018)
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΞΕΝΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΕ ΞΕΝΗ ΓΛΩΣΣΑ
※ ※ ※
ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΜΕΝΗ ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ
ΓΙΑ ΤΑ ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ 2018
Η Eπιτροπή, αφού αποτίμησε τη στάθμη των μεταφρασμένων έργων στην υπό κρίση περίοδο (2018), υποβάλλει την αιτιολογημένη έκθεσή της. Ακολουθεί αμέσως μετά αιτιολογημένη γνώμη μελών της Επιτροπής για τη στάθμη της βιβλιοπαραγωγής.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΞΕΝΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Η μεταφραστική παραγωγή του 2018 διακρίνεται από μεγάλες διαφοροποιήσεις ως προς τους συγγραφείς, αλλά και από σημαντική ποικιλία όσον αφορά τις γλώσσες προέλευσης των μεταφραζόμενων έργων. Καταξιωμένοι διεθνώς συγγραφείς έγιναν για πρώτη φορά προσιτοί στο ελληνικό κοινό, ενώ στις μεταφραστικές επιλογές προστέθηκαν τίτλοι από χώρες που δεν είχαν μέχρι σήμερα αξιόλογο μερίδιο στην εγχώρια αγορά. Παράλληλα, στην παραγωγή του έτους συμπεριλαμβάνονται ιδιαίτερα σημαντικές νέες μεταφράσεις από καταξιωμένους μεταφραστές κλασικών έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Γενικά, οι εκδότες παρακολούθησαν τις εξελίξεις στην παγκόσμια λογοτεχνική παραγωγή και προσπάθησαν να κρατήσουν το ελληνικό αναγνωστικό κοινό σε επαφή με τις σύγχρονες λογοτεχνικές τάσεις. Είναι πολύ ενθαρρυντικό το γεγονός ότι όλο και συχνότερα αποτολμούν να κάνουν γνωστούς στη χώρα μας νέους συγγραφείς και λιγότερο γνωστούς πολιτισμούς, με αποτέλεσμα την αύξηση των μεταφράσεων από τις λεγόμενες «μικρές» γλώσσες προς την ελληνική. Ως επί το πλείστον, βέβαια, διατηρείται η απόλυτη υπεροχή της αγγλικής γλώσσας από την οποία έχουν γίνει περισσότερες από τις μισές μεταφράσεις. Συνολικά εκδόθηκαν ελαφρώς περισσότεροι τίτλοι από την προηγούμενη χρονιά, χωρίς όμως αυτό να μας επιτρέπει να πούμε κατά πόσον αυτή η μικρή αύξηση μπορεί να θεωρηθεί ως σημείο ανάκαμψης της ελληνικής εκδοτικής παραγωγής.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΕ ΞΕΝΗ ΓΛΩΣΣΑ
Στον τομέα αυτόν, συνεχίζεται η μάλλον απογοητευτική εικόνα των προηγουμένων ετών όσον αφορά τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνική παραγωγή. Οι μεταφραστικές προσπάθειες αφορούσαν κυρίως σημαντικά έργα καταξιωμένων Ελλήνων συγγραφέων που είχαν ήδη μεταφραστεί, ενώ ελάχιστοι είναι οι δημιουργοί της νεώτερης γενιάς που κατόρθωσαν να περάσουν τα σύνορα της χώρας. Πιστεύουμε ότι η κατάσταση αυτή, καταδεικνύει την επείγουσα ανάγκη για μια ουσιαστική πρωτοβουλία στήριξης από την πλευρά της Ελληνικής Πολιτείας των μεταφραστών από την Ελληνική γλώσσα και την προώθηση των εκδόσεων των μεταφράσεών τους σε βιβλιαγορές εκτός Ελλάδας. Θα πρέπει βέβαια να επισημανθεί και να υπογραμμιστεί η σταθερή παρουσία και προσπάθεια ορισμένων αλλοδαπών μεταφραστών που επιμένουν στην προώθηση του ελληνικού πολιτισμού, μεταφράζοντας κάθε έτος έργα Ελλήνων πεζογράφων & ποιητών. Η παρουσία αυτών των «πρεσβευτών» των ελληνικών γραμμάτων στο εξωτερικό είναι σημαντική, αλλά θα πρέπει να υποστηρίζεται και από την Πολιτεία.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Για το έτος 2018, υποβλήθηκαν εκδόσεις με ποικίλη θεματολογία, οι περισσότερες από τις οποίες περιορίζονται στην απλή μετάφραση των αντίστοιχων έργων χωρίς να παρέχουν επαρκές και επιστημονικά τεκμηριωμένο συνοδευτικό υλικό ώστε να μπορούν να προσεγγιστούν από το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Ως επί το πλείστον, πρόκειται για μεταφράσεις έργων αρχαίου δράματος με εμφανή σκοπό τη χρήση τους σε αντίστοιχες θεατρικές παραστάσεις. Υπήρξαν, ωστόσο, και ορισμένες εκδόσεις που μαρτυρούν τη φροντίδα και τη φιλολογική επάρκεια των επιμελητών τους και συνιστούν ουσιαστική συνεισφορά στην απόδοση έργων της αρχαίας γραμματείας στα νέα Ελληνικά.
➛ Η Επιτροπή επαναφέρει και εφέτος την πρόταση για την ανάγκη διεύρυνσης του βραβείου ούτως ώστε να περιλάβει και τα έργα της Λατινικής Γραμματείας καλύπτοντας έτσι το σύνολο της κλασικής Αρχαιότητας.
➛ Τέλος, η Επιτροπή εκφράζει την ευχή για την επανίδρυση ενός φορέα ανάλογου με το ΕΚΕΜΕΛ, που να προωθεί και να αναδεικνύει το έργο των Ελλήνων μεταφραστών με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας της λογοτεχνικής και της δοκιμιακής μετάφρασης στη χώρα μας.
Η Επιτροπή Βραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης
Καλλιγάς Παύλος
Αντιπρόεδρος Eπιτροπής
Το έτος 2018, υποβλήθηκαν εκδόσεις μεταφράσεων με ποικίλη θεματολογία, οι περισσότερες από τις οποίες όμως περιορίζονται στην απλή μετάφραση των αντίστοιχων έργων χωρίς να παρέχουν επαρκές συνοδευτικό υλικό. Ξεχωρίζουν ωστόσο τρεις εκδόσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται από φιλολογική επάρκεια και προφέρουν κατατοπιστικό σχολιασμό, ώστε να μπορεί να θεωρηθεί ότι αντιπροσωπεύουν ουσιαστικές συμβολές στη μελέτη των έργων που πραγματεύονται. Είναι σημαντικό έργα όπως αυτά των μεγάλων τραγικών της κλασικής περιόδου, αλλά ακόμη και προϊόντα της λιγότερο γνωστής περιόδου της ύστερης Αρχαιότητας να παρουσιάζονται με τρόπο ολοκληρωμένο και εύληπτο, παρέχοντας έτσι τη δυνατότητα στον αναγνώστη να πληροφορηθεί για τα ιστορικά και διακειμενικά τους συμφραζόμενα, καθώς και για το γενικότερο πλαίσιο του γραμματειακού είδους στο οποίο ανήκουν.
Με βάση τα πιο πάνω κριτήρια επελέγησαν για τη βραχεία λίστα αυτής της κατηγορίας τα εξής βιβλία:
Εκτός από τα έργα που συμπεριλαμβάνονται στην παραπάνω βραχεία λίστα, η Επιτροπή, λαμβάνοντας υπόψη της εισηγήσεις των μελών της από το προηγούμενο έτος, προτείνει να απονεμηθεί επιπλέον βραβείο για τη μετάφραση στα Νέα Ελληνικά έργου της Λατινικής γραμματείας, ώστε έτσι να καλύπτεται το σύνολο της γραμματείας της κλασικής Αρχαιότητας. Προς τούτο προτείνεται το εξής βιβλίο:
Βιργιλίου Αινειάδα, Προλεγόμενα, Μετάφραση, Σχόλια Θεόδωρος Παπαγγελής, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα
Άννα Καρακατσούλη
Μέλος Επιτροπής
Η μεταφραστική παραγωγή του 2018 διακρίνεται για τη μεγάλη ποικιλία της τόσο ως προς τους συγγραφείς όσο και ως προς τις χώρες προέλευσης. Αναγνωρισμένοι συγγραφείς και έργα έγιναν για πρώτη φορά προσιτά στο ελληνικό κοινό, ενώ προστέθηκαν στις μεταφραστικές επιλογές και τίτλοι από χώρες που δεν έχουν μέχρι σήμερα αξιόλογο μερίδιο της αγοράς (αυξημένη παρουσία ισπανόφωνης λογοτεχνίας, Ν. Κορέα, Βουλγαρία, κ.ά.). Δημιουργείται έτσι ένα πλουραλιστικό τοπίο στο οποίο ξεχωρίζουν οι τίτλοι σύγχρονων έργων που έχουν εκδοθεί πρόσφατα στο πρωτότυπο. Διατηρείται βέβαια η απόλυτη υπεροχή της αγγλικής γλώσσας από την οποία έχουν γίνει περισσότερες από τις μισές μεταφράσεις (532 τίτλοι έχουν μεταφραστεί από τα αγγλικά έναντι 161 από τα γαλλικά που είναι η δεύτερη σε συχνότητα γλώσσα προέλευσης). Συνολικά εκδόθηκαν κατά τι περισσότεροι τίτλοι από την προηγούμενη χρονιά (980 έναντι 868 το 2017) χωρίς να είμαστε σε θέση να πούμε κατά πόσο αυτή η μικρή αύξηση μπορεί να θεωρηθεί σημείο ανάκαμψης της ελληνικής εκδοτικής βιομηχανίας.
Στο αντίστροφο συνεχίζεται η μάλλον απογοητευτική εικόνα των προηγουμένων ετών όσον αφορά τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνική παραγωγή. Το 2018 κυκλοφόρησαν σε ξένη γλώσσα συγγραφείς όπως οι Μ. Καραγάτσης, Ναπολέων Λαπαθιώτης και Γιάννης Ρίτσος, ενώ ελάχιστοι δημιουργοί της νεώτερης γενιάς κατόρθωσαν να περάσουν τα σύνορα της χώρας. Πιστεύουμε ότι η κατάσταση αυτή, η οποία δείχνει δυστυχώς να καθιερώνεται, καταδεικνύει την επείγουσα ανάγκη για μια ουσιαστική πρωτοβουλία στήριξης από την πλευρά της ελληνικής Πολιτείας των μεταφραστών από τα ελληνικά και των εκδόσεων των μεταφράσεών τους σε βιβλιαγορές εκτός Ελλάδας. Θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ωστόσο τη λαμπρή εξαίρεση του ελληνικού παιδικού βιβλίου. Από τους περίπου εβδομήντα τίτλους αυτής της κατηγορίας, η πλειονότητα αφορά μεταφράσεις παιδικών βιβλίων και αυτό δηλώνει αναμφίβολα τον δυναμισμό και την ποιότητα του κλάδου.
Στην κατηγορία της μετάφρασης έργου της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στα Νέα Ελληνικά θα επαναλάβουμε και εφέτος την πρότασή μας για την ανάγκη διεύρυνσης του βραβείου ούτως ώστε να περιλάβει και τα έργα της Λατινικής Γραμματείας καλύπτοντας έτσι το σύνολο της κλασικής Αρχαιότητας.
Ιωάννης Δημ. Τσόλκας
Μέλος της Επιτροπής
Με βάση τις επιταγές του νομοθέτη (έκθεση, στην οποία εξετάζονται οι τάσεις της λογοτεχνικής παραγωγής, αποτιμάται η στάθμη των λογοτεχνικών έργων της υπό κρίση περιόδου και στην οποία αναφέρεται η αιτιολογημένη γνώμη κάθε Επιτροπής συνολικά και κάθε μέλους της ξεχωριστά) υποβάλλω την αιτιολογημένη έκθεσή μου:
Για την κατηγορία έργου ξένης γλώσσας σε ελληνική γλώσσα φρονώ πως το έτος 2018 ήταν αρκετά καλό μεταφραστικά, με έκδοση σημαντικών έργων (περισσοτέρων σε σχέση με το έτος 2017), ενώ το επίπεδο των μεταφράσεων ήταν αρκετά ικανοποιητικό. Οι εκδότες παρακολούθησαν την παγκόσμια λογοτεχνική παραγωγή και προσπάθησαν να κρατήσουν το ελληνικό αναγνωστικό κοινό σε επαφή με τις σύγχρονες λογοτεχνικές τάσεις. Όπως και στις εκδόσεις του 2017 έτσι και σε αυτές του 2018 είναι πολύ ενθαρρυντικό το γεγονός της τόλμης των εκδοτών να φέρουν στη χώρα μας νέους συγγραφείς και λιγότερο γνωστούς πολιτισμούς με αποτέλεσμα την αύξηση των μεταφράσεων από τις λεγόμενες «μικρές» γλώσσες προς την ελληνική.
Σχετικά με την κατηγορία μετάφρασης έργου ελληνικής γλώσσας σε ξένη γλώσσα κρίνεται πως υπήρξε ισχνή η παρουσία της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό. Οι μεταφραστικές προσπάθειες ήταν «κοινότοπες», δηλαδή, σημαντικών έργων καταξιωμένων Ελλήνων συγγραφέων ήδη μεταφρασμένων, ή έργων «ήσσονος» λογοτεχνικής σπουδαιότητας. Θα πρέπει αν επισημανθεί και να υπογραμμιστεί η σταθερή παρουσία και προσπάθεια αλλοδαπών μεταφραστών που «εμμένουν» στην προώθηση του ελληνικού πολιτισμού, μεταφράζοντας κάθε έτος έργα Ελλήνων πεζογράφων & ποιητών. Η παρουσία αυτών των «πρεσβευτών» των ελληνικών γραμμάτων στο εξωτερικό είναι σημαντική, αλλά θα πρέπει να υποστηρίζεται και από την ελληνική πολιτεία. Για να υπάρξει δυναμική εκδοτική άνοδος, αριθμητική και ποιοτική, μεταφρασμένων έργων Ελλήνων πεζογράφων και ποιητών, σύγχρονων πρωτοεμφανιζόμενων αλλά και παλαιότερων, σε ποικίλες ξένες γλώσσες, χρειάζεται συντονισμένη προσπάθεια υποστήριξης, με συστηματικό τρόπο, των μεταφραστικών και εκδοτικών προσπαθειών με την επικουρία της απαιτούμενης προώθησης και προβολής στις αγορές του εξωτερικού.
Για την κατηγορία απόδοσης έργου της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στη Νέα Ελληνική τα υποβληθέντα για κρίση βιβλία ήταν καλύτερα σε σχέση με το έτος 2017, αλλά και ποιοτικά καλύτερα των προσδοκιών. Η επιτροπή έχει ήδη συζητήσει και συμφωνήσει από το 2017 και υποστηρίζει σθεναρά ότι είναι αναγκαία η συμπερίληψη έργων της Λατινικής, Βυζαντινής και Μεσαιωνικής Γραμματείας.
Διονύσης Μαρίνος
Μέλος της Επιτροπής
Η βιβλιοπαραγωγή του 2018 ως προς την μεταφρασμένη λογοτεχνία εξακολουθεί να βρίσκεται σε φάση συνεχόμενης ανάπτυξης και συνταύτισης με ό,τι εκδίδεται στο εξωτερικό. Αυτό δείχνει τη σταθερή σχέση που έχουν αναπτύξει οι ελληνικοί εκδοτικοί οίκοι με τις σύγχρονες τάσεις της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Τα βιβλία από την αγγλική γλώσσα, προφανώς, και αποτελούν την πλειοψηφία, ωστόσο δεν λείπουν και μεταφράσεις από μικρότερες ή πιο περιφερειακές χώρες. Κάτι που δείχνει τον παρεχόμενο πλουραλισμό στους αναγνώστες.
Το γεγονός ότι ταυτόχρονα με τις σύγχρονες εκδόσεις, αρκετοί εκδοτικοί δεν ξεχνούν τα κλασικά έργα δείχνει και το εύρος του πεδίου αναζήτησης. Το 2018 είχαμε την τύχη να δούμε να εκδίδεται ο δεύτερος τόμος του Δον Κιχότε του Θερβάντες, αλλά και το Κουτσό του Κορτάσαρ. Δύο εμβληματικά μυθιστορήματα που απαιτούν εργώδη μεταφραστική προσπάθεια.
Ο αριθμός των βιβλίων που εκδόθηκαν κατά το 2018 είναι έστω και κατ’ ελάχιστον μεγαλύτερος σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Αυτό δείχνει πως το αναγνωστικό κοινό έχει μια γενικότερη τάση προς την ξένη λογοτεχνία, την οποία οι εκδοτικοί οίκοι προσπαθούν να την καλύψουν.
Φευ, ο μεταφραστικός δρόμος των ελληνικών βιβλίων προς το εξωτερικό παραμένει δύσβατος. Με εξαίρεση κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις, το σύνολο της ελληνικής παραγωγής παραμένει εγκλωβισμένο στην ημετέρα. Είναι κάτι παραπάνω από φανερό πως η ελληνική πολιτεία οφείλει να εκπονήσει ένα σχέδιο έτσι ώστε να σταματήσει αυτός ο πνιγηρός περιορισμός.
Παράλληλα, όπως και πέρυσι έτσι και φέτος θα πρέπει να επαναλάβουμε την ανάγκη να συμπεριληφθούν και τα έργα της Λατινικής Γραμματείας στην κατηγορία της μετάφρασης έργου από την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία στα Νέα Ελληνικά.
Ιωάννης Καλιφατίδης
Μέλος Επιτροπής
Εν συγκρίσει με την προηγούμενη χρονιά, οι μεταφρασμένοι τίτλοι εξακολουθούν να καταλαμβάνουν υψηλό ποσοστό της βιβλιοπαραγωγής του 2018 και να αναδεικνύουν για άλλη μία φορά την κυριαρχία της αγγλικής γλώσσας, αν και παρατηρούμε σημαντική άνοδο τόσο στους τίτλους της ισπανόφωνης όσο και της γερμανόφωνης λογοτεχνίας, και μάλιστα με την έκδοση σημαντικών έργων. Πέραν τούτου, διαπιστώνουμε και μια τολμηρή διάθεση για μεταφράσεις νεότερων συγγραφέων, κυρίως εκ μέρους μικρότερων εκδοτικών οίκων.
Λίαν ικανοποιητικό κρίνεται και το επίπεδο μετάφρασης ξενόγλωσσου έργου προς την ελληνική γλώσσα. Ωστόσο, η κρίση αυτή είναι σχετική, διότι, σε πολλές περιπτώσεις, η επιτροπή δεν είχε στα χέρια της το πρωτότυπο ώστε να προβεί σε αντιπαραβολή με το μεταφρασμένο κείμενο. Επισημαίνω και φέτος την ανάγκη επανίδρυσης ενός φορέα κατάρτισης και καθοδήγησης νέων επαγγελματιών της μετάφρασης, με σκοπό την ανάδειξη μιας νέας γενιάς μεταφραστών ικανών να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες της βιβλιαγοράς και να υπηρετήσουν ευσυνείδητα το έργο της μετάφρασης.
Σε ό,τι αφορά την αντίστροφη μετάφραση, η παραγωγή εξακολουθεί να είναι και φέτος μάλλον φτωχική. Σε μεγάλο βαθμό, περιορίζεται και πάλι στην έκδοση έργων της κλασικής ελληνικής λογοτεχνίας ή καθιερωμένων δημιουργών, αν και η εικόνα που έχουμε είναι σχετικά ελλιπής, διότι οι ξένοι εκδότες σπάνια καταθέτουν στην Εθνική Βιβλιοθήκη τους τίτλους που έχουν μεταφραστεί από τα Νέα Ελληνικά. Εδώ χρειάζεται ενδεχομένως ένας συντονισμός με τα ξενόγλωσσα ινστιτούτα ή με τις αντίστοιχες Βιβλιοθήκες άλλων χωρών. Επομένως, δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πόσοι ελληνικοί τίτλοι έχουν μεταφραστεί πραγματικά σε ξένη γλώσσα. Επαναλαμβάνουμε και φέτος την αναγκαιότητα προώθησης της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας προς το εξωτερικό, ασφαλώς με τη στήριξη των αρμόδιων κρατικών φορέων του πολιτισμού, ενδεχομένως και με τη συνδρομή των πολιτιστικών ιδρυμάτων.
Οι υποψήφιοι τίτλοι για το βραβείο έργου της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας προς τα Νέα Ελληνικά ήταν φέτος περισσότεροι, οι δε μεταφράσεις αξιόλογες. Η επιτροπή επαναλαμβάνει και φέτος την ανάγκη διεύρυνσης του θεσμού, προκειμένου να συμπεριληφθούν και μεταφράσεις έργων της Λατινικής Γραμματείας.
Γιώργος Τσακνιάς
Μέλος Επιτροπής
Η παραγωγή λογοτεχνικών μεταφράσεων προς τα ελληνικά του 2018 ήταν αρκετά πλούσια και το επίπεδο των έργων που επελέγησαν προς μετάφραση, καθώς και των ίδιων των μεταφράσεων, ικανοποιητικό. Είναι θετικό ότι έχουμε νέες αποδόσεις κλασικών έργων, ορισμένες εκ των οποίων είναι ιδιαίτερα καλοδεχούμενες, μιας και οι παλαιότερες εκδόσεις ενίοτε είναι ξεπερασμένες. Παράλληλα, εξακολουθούν οι θετικές για την εγχώρια βιβλιοπαραγωγή τάσεις που διαπιστώθηκαν και τα προηγούμενα χρόνια: οι εκδότες τολμούν να συστήνουν στο ελληνικό κοινό συγγραφείς πέρα από τους ήδη γνωστούς ή τους εγγυημένα εμπορικούς, οι δε μεταφράσεις γίνονται όλο και περισσότερο από το πρωτότυπο και όχι από «ενδιάμεση» γλώσσα, ενώ δεν μένουν εκτός των εκδοτικών επιλογών οι «μικρές» γλώσσες και λογοτεχνίες.
Όσον αφορά τη μετάφραση λογοτεχνικών έργων από τα ελληνικά προς ξένες γλώσσες, η παραγωγή συνεχίζεται, και ποσοτικά είναι μάλλον μεγαλύτερη από ό,τι θα αναλογούσε στο απόλυτο «μέγεθος» της γλώσσας μας –δηλαδή στο αριθμό των ανθρώπων που μιλούν την ελληνική–, γεγονός μάλλον κολακευτικό για τη λογοτεχνία μας. Ο μεγαλύτερος όγκος των μεταφράσεων γίνεται και εκδίδεται από έναν λίγο πολύ δεδομένο κύκλο νεοελληνιστών παγκοσμίως· πρόκειται για πεδίο στο οποίο η ελληνική πολιτεία μπορεί και πρέπει να παρέμβει, προκειμένου να υποστηρίξει ποικιλοτρόπως τη διαδικασία.
Στις μεταφράσεις της αρχαίας ελληνικής Γραμματείας, το επίπεδο ήταν καλύτερο από αυτό του προηγούμενου έτους. Η επιτροπή επαναλαμβάνει την πρότασή της να τροποποιηθεί ο νόμος ώστε στη συγκεκριμένη κατηγορία να κρίνονται βιβλία της «κλασικής» Γραμματείας γενικώς, να συμπεριλαμβάνονται δηλαδή τυχόν μεταφράσεις από τα λατινικά και από τη μεσαιωνική ελληνική.
Βασίλειος Σαμπατακάκης
Μέλος Επιτροπής
Στην κατηγορία «μετάφραση ξένης λογοτεχνίας» παρατηρούμε ότι ο πλούτος μεταφράσεων στην ελληνική γλώσσα, από πολλές γλώσσες, μεγάλες (Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ισπανικά, Ιταλικά, Ρωσικά) και μικρές (με κριτήριο τον αριθμό φυσικών ομιλητών) κατατάσσει την ελληνική ως γλώσσα μεταφραστικού στόχου σε πολύ υψηλή θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, που παρουσιάζουν επίσης μεγάλη μεταφραστική παραγωγή. Τα μεταφρασμένα βιβλία ανήκουν σε όλα τα γραμματολογικά είδη, αλλά είναι γεγονός ότι ορισμένα από αυτά εκπροσωπούνται σε μεγαλύτερο βαθμό και προσελκύουν και στην Ελλάδα μεγαλύτερο αριθμό αναγνωστών κατ’ αναλογίαν προς το ενδιαφέρον του κοινού σε διεθνές επίπεδο. ΄Ετσι π.χ. τα τελευταία χρόνια μεταφράζονται στα ελληνικά, έργα, που ανήκουν στην αστυνομική λογοτεχνία, αλλά στην πραγματικότητα θίγουν θέματα κοινωνικού προβληματισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα σουηδικά και τα νορβηγικά μυθιστορήματα, που ανήκουν στο λεγόμενο κοινωνικό ρεαλισμό.
Στην κατηγορία «μετάφραση ελληνικής λογοτεχνίας» προς άλλες γλώσσες το τοπίο είναι τελείως διαφορετικό. Ο μικρός αριθμός των ελληνικών έργων, που μεταφράζονται συμπεριλαμβάνει, εκτός από τους παλαιούς καθιερωμένους συγγραφείς ή νομπελίστες και κάποιους γνωστούς συγγραφείς της μεταπολεμικής Ελλάδας. Δεν λείπουν πάντως και οι μεταφράσεις, που οφείλουν την ύπαρξή τους σε προσωπικές σχέσεις Ελλήνων δημιουργών με ξένους συναδέλφους τους ελληνομαθείς. Υπάρχουν αρκετές μεταφράσεις ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας και κατά περίσταση διάφορα επίκαιρα θέματα, π.χ. η οικονομική κρίση, που έπληξε την τελευταία δεκαετία την Ελλάδα. Φυσικά ιδιαίτερο ενδιαφέρον θα είχε η πληροφόρηση σχετικά με την υποδοχή και πορεία των μεταφρασμένων ελληνικών έργων στο αναγνωστικό κοινό των γλωσσών-στόχων. Είναι απαραίτητη μια «επιθετική πρωτοβουλία» του ΥΠΠΟ στην πολιτιστική πολιτική του για την προώθηση των ελληνικών γραμμάτων στο εξωτερικό. Σε σωστό δρόμο είναι σε πρώτη φάση η πρωτοβουλία της Διεύθυνσης Γραμμάτων και Τεχνών για τη μετάφραση βραβευμένης πεζογραφίας και ποίησης σε χώρες, που λειτουργούν τμήματα νεοελληνικών σπουδών, στον χώρο των οποίων συνήθως δραστηριοποιούνται δόκιμοι μεταφραστές και ταυτόχρονα συνεργάτες γνωστών εκδοτικών οίκων.
Στην κατηγορία «μετάφραση αρχαίας ελληνικής γραμματείας» προς τη νέα ελληνική υπάρχουν αξιόλογα βιβλία, τα οποία έχουν μεταφραστεί, μεταξύ άλλων, από ερευνητές/φιλολόγους με καλές εισαγωγές και σχόλια που καθιστούν τις εκδόσεις αυτές υψηλής ποιότητας, αλλά και, πέραν του πανεπιστημιακού, γενικότερου ενδιαφέροντος.
Μόσχος Μορφακίδης-Φυλακτός
Μέλος Επιτροπής
Ελαφρώς ανοδική είναι η εικόνα που παρουσιάζεται στον χώρο των μεταφράσεων έργων της ξένης λογοτεχνικής παραγωγής προς τα ελληνικά. Από τα έργα που μεταφράστηκαν, προκαλεί την προσοχή η επιλογή νέων και μη μεταφρασμένων στα ελληνικά συγγραφέων που εκπροσωπούν νέες λογοτεχνικές τάσεις, γεγονός που οφείλεται στην πολιτική των εκδοτικών οίκων αλλά, εμφανώς, και στις προτιμήσεις των μεταφραστών.
Υπερτερεί, όπως πάντα, ο αριθμός των μεταφράσεων από τα αγγλικά και τα γαλλικά, ενώ στις ίδιες γλώσσες, όπου υπάρχει μια μακροχρόνια μεταφραστική παράδοση, τα αποτελέσματα εξακολουθούν να είναι εξαιρετικά. Ιδιαίτερα ευχάριστο γεγονός είναι επίσης η εντυπωσιακή ποιότητα των μεταφράσεων από λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες. Κατά το έτος 2018, όπως εξάλλου και στις αμέσως προηγούμενες χρονιές, έχουμε μια αξιοσημείωτη παρουσία μεταφράσεων της ισπανόφωνης λογοτεχνίας που καλύπτουν και μη ιδιαίτερα γνωστούς συγγραφείς στο ελληνικό κοινό, χωρίς όμως να λείπουν και κλασικοί, όπως ο Θερβάντες ή ο Λόρκα.
Στην κατηγορία μετάφρασης έργου της ελληνικής λογοτεχνίας προς ξένη γλώσσα, γίνεται φανερό ότι μένει ακόμη πολύς δρόμος να διανυθεί, ώστε η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία να πάρει μια διακριτή θέση στον διεθνή χώρο. Είναι χαρακτηριστικό ότι εκτός από τον, μικρό σχετικά, αριθμό μεταφράσεων, που έχει πραγματοποιηθεί, τα πλέον αξιόλογα αποτελέσματα αντιστοιχούν σε μεταφράσεις κλασικών και παλαιότερων συγγραφέων. Οι αιτίες είναι διάφορες, αν και εξακολουθεί να προβληματίζει το γεγονός ότι ελάχιστοι σύγχρονοι Έλληνες συγγραφείς είναι οι γνωστοί στο διεθνή χώρο. Η σημερινή εικόνα των μεταφράσεων ελληνικής λογοτεχνίας, εξακολουθεί να οφείλεται κυρίως στο πάθος και στην αγάπη για τα ελληνικά γράμματα που τρέφουν οι νεοελληνιστές του εξωτερικού και ιδιαίτερα οι κύκλοι των πανεπιστημιακών δασκάλων, σε ένα κλίμα ισχυρής κρίσης που διέρχονται οι νεοελληνικές σπουδές στο εξωτερικό. Ασφαλώς θα πρέπει να δοθεί προσοχή στο συγκεκριμένο θέμα, δεδομένου ότι νεοελληνική λογοτεχνία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί σήμερα εμπορικά ελκυστική, ώστε να δημιουργηθεί μια γενιά μεταφραστών που να ασχολούνται επαγγελματικά με την μετάφραση έργων νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Στην κατηγορία απόδοσης έργου της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στα Νέα Ελληνικά, παρατηρείται μια αύξηση της μεταφραστικής παραγωγής, δίχως όμως, στις περισσότερες περιπτώσεις, να συνοδεύεται από φιλολογικές εισαγωγές και σχολιασμό. Ευχάριστο, αναμφίβολα, είναι το γεγονός ότι στην συγκεκριμένη χρονική περίοδο δημοσιεύτηκαν εργασίες που εμπλουτίζουν σημαντικά την υπάρχουσα εικόνα. Κοινή γνώμη της επιτροπής είναι ότι στην συγκεκριμένη κατηγορία επιβάλλεται να ενταχθεί και η λατινική γραμματεία.
Τέλος, η Επιτροπή αισθάνεται την ανάγκη να επισημάνει τη συνεισφορά του προέδρου της, νεοελληνιστή Jacques Bouchard, στις εργασίες της και τη συνολική προσφορά του στα ελληνικά γράμματα και στον ελληνικό πολιτισμό. Με τις μελέτες του για τον νεοελληνικό διαφωτισμό και τη νεοελληνική ποίηση και τις μεταφράσεις του μειζόνων νεοελλήνων λογίων, πεζογράφων και ποιητών ανέδειξε πτυχές της ελληνικής δημιουργίας και άνοιξε νέους δρόμους για την πρόσληψή της στη διεθνή σκηνή και ευελπιστούμε η Διεύθυνση Γραμμάτων να μεριμνήσει για την έκδοση αφιερωματικού τόμου για το έργο του.