alt

Μια σταχυολόγηση των κινηματογραφικών μεταφορών του μυθιστορήματος της Έμιλυ Μπροντέ Ανεμοδαρμένα ύψη, με αφορμή την ομώνυμη ταινία του Γουίλιαμ Γουάιλερ το 1939.

Του Σωκράτη Καμπουρόπουλου

Από την ίδρυσή του σχεδόν –από τη Γέννηση ενός έθνους του 1915, του D. W. Griffith– o κινηματογράφος ψάχνει το αφηγηματικό υλικό του στο σώμα της λογοτεχνίας. «Ο δρόμος για την ανανέωση του κινηματογράφου βρίσκεται στο ρεπερτόριο θεμάτων που έχει ήδη επεξεργαστεί η λογοτεχνία», έγραφε ο Αντρέ Μπαζέν στα τέλη της δεκαετίας του ‘50 («Pour un cinéma impur: défense de l'adaptation»). Πόσο μπορεί να αισθάνεται, όμως, δικαιωμένη η λογοτεχνία γι’ αυτό;

wutheringheightsΤο 1939 είναι μια χρονιά ακμής για το Χόλιγουντ. Ο αμερικανός σκηνοθέτης Γουίλιαμ Γουάιλερ, μετέπειτα δημιουργός των Καλύτερων χρόνων της ζωής μας και του Μπεν Χουρ, παρουσιάζει μια ατμοσφαιρική διασκευή του μυθιστορήματος της Έμιλυ Μπροντέ, Wuthering Heights. Χρησιμοποιώντας στους βασικούς ρόλους βρετανούς αντί για αμερικανούς ηθοποιούς, επιλέγει τον τριανταδυάχρονο, ήδη γνωστό για τις σαιξπηρικές ερμηνείες του, Λώρενς Ολίβιε, για το ρόλο του Χήθκλιφ, τη γεννημένη στην Ινδία και πολύ νέα στο Χόλιγουντ, Μερλ Όμπερον, ως Κάθι, τον τριαντάχρονο Ντέιβιντ Νίβεν ως Έντγκαρ, και την Ιρλανδή Τζέραλντιν Φιτζέραλντ ως Ισαβέλα. Σε μια χρονιά στην οποία προβάλλονται επίσης το Όσα παίρνει ο άνεμος και ο Μάγος του Οζ του Βίκτορ Φλέμινγκ (σαρώνοντας τα Όσκαρ, η πρώτη), η Ταχυδρομική άμαξα του Τζον Φορντ, ο Τζέσε Τζέιμς του Χένρυ Κινγκ, το Ξαναπαντρεύομαι τη γυναίκα μου του Χάουαρντ Χοκς (με τον Κάρι Γκραντ), Οι γυναίκες του Τζορτζ Κιούκορ (με τις Τζ. Κρόφορντ και Τζ. Φονταίν), το εξαιρετικό νουάρ The Roaring Twenties του Ραούλ Γουόλς (με τους Τζ. Κάγκνεϊ και Χ. Μπόγκαρτ), η Παναγία των Παρισίων του Βίλχελμ Ντίτερλε (με τους Τσαρλς Λώτον και Μορίν Ο’ Χάρα) και, στη Γαλλία, Ο κανόνας του παιχνιδιού του Ζαν Ρενουάρ, η ταινία του Γουάιλερ χαιρετίζεται ως ένα σημαντικό γεγονός. Οι κριτικοί της εποχής επαινούν κυρίως τα φυσικά σκηνικά, που παραπέμπουν στην αφιλόξενη "γοτθική" ύπαιθρο του Γιόρκσαϊρ, και τον σκοτεινό και εναγώνιο ρυθμό της.

Οι δύο «ενυπόγραφες» μεταφορές του που ακολουθούν, από τον Λουίς Μπουνιουέλ της εποχής του Μεξικού (Abismos de pasión, 1953) και από τον Ζακ Ριβέτ της νουβέλ βαγκ (Hurlevent, 1985), ομολογούν η καθεμία την απιστία της προς το πρωτότυπο.

Τι γίνεται στη συνέχεια σε σχέση με τη μεταφορά του μυθιστορήματος της Μπροντέ στην οθόνη; Οι δύο «ενυπόγραφες» μεταφορές του που ακολουθούν, από τον Λουίς Μπουνιουέλ της εποχής του Μεξικού (Abismos de pasión, 1953) και από τον Ζακ Ριβέτ της νουβέλ βαγκ (Hurlevent, 1985), ομολογούν η καθεμία την απιστία της προς το πρωτότυπο («διασκευή των πρώτων κεφαλαίων του μυθιστορήματος Ανεμοδαρμένα ύψη», ονομάζει την ταινία του ο Ριβέτ, ενώ ο σουρεαλισμός ενεδρεύει κάτω από το πάθος/λίμπιντο των παραλλαγμένων ηρώων του Μπουνιουέλ). Από την άλλη, η ποιότητα του αποτελέσματος των «πιστών» αγγλόφωνων μεταφορών μειώνεται όσο αυξάνει το πλήθος τους: σχολαστικισμός, φιλολογικότητα, «φωτογραφικές» απεικονίσεις του γοτθικού πύργου του Wuthering Heights και των κοσμικών σαλονιών του Thrushcross Grange, συμβαδίζουν με άνευρες και ανέμπνευστες αφηγήσεις (τέσσερις διαφορετικές κινηματογραφικές και τηλεοπτικές διασκευές μεταξύ 1992 και 2011, με ερμηνευτές τους Ρέιφ Φάινς, Ζυλιέτ Μπινός, κοκ. - οι οποίοι κάνουν, βέβαια, ό,τι καλύτερο μπορούν). Χωρίς να αποτελεί εξαίρεση η κάπως ειρωνική και "seventies" διασκευή του βιβλίου από τον Robert Fuest, το 1970, με τον Τίμοθι Ντάλτον στον ρόλο ενός δυσλεκτικού Χήθκλιφ, ο οποίος σηματοδοτεί το (αόρατο πάντως, στο βιβλίο) ζήτημα της σεξουαλικής αφύπνισης των δύο εφήβων. Είναι η μεταφορά του Γουίλιαμ Γουάιλερ ή του Λουίς Μπουνιουέλ η πιο "πιστή στο πνεύμα" μεταφορά στην οθόνη του μυθιστορήματος της Μπροντέ;

Απέναντι στο "πιο επιτυχημένο μυθιστόρημα της κλασικής αγγλικής λογοτεχνίας", βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τη δημιουργία, διαχρονικά, μιας σημειωτικής-πολιτισμικής μυθολογίας κατά Ρολάν Μπαρτ. Η βιομηχανία του μύθου του περιλαμβάνει από βιβλιακές «απλοποιημένες» αποδόσεις για παιδιά και εφήβους, έως μεταφράσεις στο εξωτερικό (στα ελληνικά με τη -sic- απόδοση Ο Πύργος των Καταιγίδων), θεατρικές και ραδιοφωνικές διασκευές, audio books, κλπ. - μιας αλυσίδας η οποία όσο αναπτύσσεται, τόσο διευρύνεται η απόστασή της από το λογοτεχνικό πρωτότυπο. Τι άλλο θα μπορούσε να συμβεί, αλήθεια, όταν το ίδιο αυτό λογοτεχνικό "αρχικείμενο" αρνείται με ιδιοφυή τρόπο τη σχηματοποίησή του;

alt

Όπως σημείωσε η κριτική του μυθιστορήματος της Έμιλυ Μπροντέ, από την εμφάνισή του, το 1847, έως τη εποχή μας, το βιβλίο της αποτελεί ένα ασυνήθιστης συνθετότητας εγχείρημα, κατά πολύ ανώτερο της Τζέην Έυρ της Σάρλοτ Μπροντέ. Στις επιδράσεις του δεν ανιχνεύονται συγγένειες με την πεζογραφική παράδοση της εποχής του, αλλά με το έργο προγενέστερων ρομαντικών ποιητών όπως ο Μπάιρον, ο Σέλλεϋ και ο Κητς (ποιητές είναι, άλλωστε, και οι πρώτοι αναγνώστες του που το επαινούν, εν μέσω αρνητικών ομοβροντιών της σύγχρονής του κριτικής: ο Μάθιου Άρνολντ και ο Ντάντε Γκαμπριέλ Ροσέτι). Τέκνο, ταυτόχρονα, και όργανο υπέρβασης του βικτοριανού μυθιστορήματος, το βιβλίο χαρακτηρίζεται από ψυχολογική ακρίβεια και ρεαλισμό που είναι δύσκολα αφομοιώσιμοι ακόμα και σήμερα:  οι ήρωές του συνθέτουν αντιθετικά ζεύγη, χωρίς να υπάρχει μονοδιάστατα θετικός ήρωας.

Παρά το ρεαλιστικό ντεκόρ, λοιπόν, και τη (φαινομενική) ατμόσφαιρα αγωνίας, παρά την ενσυνείδητη προσπάθεια του Ολίβιε να αποδώσει έναν όπως και να’ χει σκοτεινό χαρακτήρα, το αποτέλεσμα δεν είναι άλλο από ένα λαμπερό χολιγουντιανό μελόδραμα. 

Ο Χήθκλιφ είναι και δεν είναι, ταυτόχρονα, αφέντης και δούλος, ηθικά ακέραιος και σφετεριστής της περιουσίας των αστών, αδελφός και "ξένος", εραστής και σύζυγος. Ο διακαής, φλογερός έρωτάς του για την Κάθριν δεν αποτρέπει τη σκληρή, απάνθρωπη και βίαιη συμπεριφορά του προς τα υπόλοιπα πρόσωπα του δράματος, προς τη γυναίκα την οποία -υστερόβουλα- παντρεύεται, προς τη νεαρή νύφη του. Ο στόχος του έρωτά του, η έφηβη Κάθριν, είναι από την πλευρά της υπόδειγμα άκαρδης, δισυπόστατης και "υστερικής" συμπεριφοράς. Η αδυναμία  ένωσής τους στον πραγματικό χρόνο, παράγει δυστυχία η οποία διαιωνίζεται σε όλα τα βασικά πρόσωπα του δράματος και αναπαράγεται στα παιδιά τους, τα οποία ζουν επίσης μέσα σε αποξένωση και κυνισμό.  Από την άποψη αυτή, το μυθιστόρημα της πιο σημαντικής από τις αδελφές Μπροντέ, η οποία έζησε απομονωμένη και πέθανε στα 29, έναν χρόνο μετά την έκδοση του βιβλίου της, αποτελεί κατά ορισμένους ερμηνευτές ένα σκοτεινό αριστούργημα ίσης αξίας και δυσκολίας με τον Μακμπέθ. Πώς θα μπορούσε, λοιπόν, να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις μιας δημοφιλούς τέχνης, όπως ο κινηματογράφος, χωρίς τον κίνδυνο της ισοπέδωσής του;

altΟι σεναριογράφοι της δεκαετίας του ’30, έπλασαν μια απλοποιημένη εκδοχή της ιστορίας. Αφαίρεσαν (δηλαδή, εξαφάνισαν), μια ολόκληρη σειρά από δευτερεύοντα πρόσωπα, μεταξύ των οποίων τα παιδιά των Χίλντι, Χήθκλιφ και Κάθι αλλά και την ίδια τη σύζυγο του νεαρού Χίλντι, που επίσης αντιμάχεται τον Χήθκλιφ. Η αφηγήτρια/υπηρέτρια Έλεν, του Thrushcross Grange, έγινε το ίδιο πρόσωπο με τη Ζίλα του Heights. Στον αποψιλωμένο χάρτη των χαρακτήρων επιζούν μόνον τα δύο πρωταγωνιστικά δίπολα, με συνεκτικό άξονα την καταπιεσμένη μεν, ακαταμάχητη δε δύναμη του έρωτα ανάμεσα στον Χήθκλιφ και την Κάθριν. Οι διάλογοι πλαισιώνονται με φράσεις που θα έκαναν την Ε. Μπροντέ να ανατριχιάσει («Δε θέλω να χάσεις τη ζωή που δεν μου έδωσες, δε θέλω τη ζωή μου χωρίς νόημα», απαγγέλλει ο  Λ. Ολίβιε/Χήθκλιφ κρατώντας στην αγκαλιά του μπροστά στο παράθυρό της την ετοιμοθάνατη Κάθι). Παρά το ρεαλιστικό ντεκόρ, λοιπόν, και τη (φαινομενική) ατμόσφαιρα αγωνίας, παρά την ενσυνείδητη προσπάθεια του Ολίβιε να αποδώσει έναν όπως και να’ χει σκοτεινό χαρακτήρα, το αποτέλεσμα δεν είναι άλλο από ένα λαμπερό χολιγουντιανό μελόδραμα.

Ψάχνοντας με τα δάχτυλα να ξαναβρώ το νήμα της λογοτεχνίας, αναρωτιέμαι αν οι θεατές είχαν την αίσθηση, μετά την προβολή της ταινίας του Γουάιλερ, ότι "παρακολούθησαν", κατά κάποιον τρόπο, την αφήγηση του βιβλίου της Μπροντέ. Η αποβλεπτικότητά τους θα έπρεπε να είναι κανονικά εκείνη του αρχαιολόγου μπροστά σε μια επασβεστωμένη τοιχογραφία. Απροσπέλαστο, ανοιχτό σε διαφορετικές αναγνώσεις, σκοτεινό αριστούργημα, το λογοτεχνικό κείμενο τους περιμένει ακριβώς κάτω από τα διαδοχικά επιχρίσματά του.

* Αφορμή για το κείμενο ήταν η παρουσίαση της ταινίας Ανεμοδαρμένα ύψη του Γουίλιαμ Γουάιλερ στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, στο πλαίσιο του αφιερώματος της Μικρής Λέσχης 5 δεκαετίες - 50 ταινίες: Η δεκαετία του ‘30. Το μυθιστόρημα Ανεμοδαρμένα ύψη εκδόθηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά το 1943 σε μτφρ. Βασίλη Καζαντζή (εκδ. Γλάρος, β’ έκδ. Ίκαρος). Σήμερα κυκλοφορεί σε καμιά δεκαριά εκδόσεις, με την πιο ποιοτική από κάθε άποψη να είναι αυτή της Άγρας, σε μετάφραση, επιμέλεια και με εκτεταμένη εισαγωγή του Άρη Μπερλή.

* Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι μεταφραστής και ποιητής. 


anemodarmena agra

 politeia link

 

 

 

   

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ EMILY BRONTE

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Στίβεν Κινγκ με «Λάμψη» στη μεγάλη οθόνη του Δαναού

Στίβεν Κινγκ με «Λάμψη» στη μεγάλη οθόνη του Δαναού

Προβολή της ταινίας του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «Η Λάμψη» την Παρασκευή 8 Μαρτίου στον κινηματογράφο Δαναό [Λ. Κηφισίας 109, 11524 Αθήνα].

Επιμέλεια: Book Press

Οι εκδόσεις Κλειδάριθμος και ο κινηματογράφος Δαναός διοργανώνουν μια ακόμη μοναδική προβολή, μετ...

«Υπέροχες μέρες» του Βιμ Βέντερς – Και μια αναδρομή στο έργο του σπουδαίου Γερμανού σκηνοθέτη

«Υπέροχες μέρες» του Βιμ Βέντερς – Και μια αναδρομή στο έργο του σπουδαίου Γερμανού σκηνοθέτη

Ένα πανόραμα των ταινιών του Βιμ Βέντερς, καθώς και κριτική αποτίμηση της τελευταίας του ταινίας «Υπέροχες μέρες».

Γράφει ο Θόδωρος Σούμας

O Bιμ Βέντερς ξεκίνη...

Το σκωπτικό και γλυκό σινεμά του Γούντι Άλεν – Επισκόπηση του έργου του και των σημαντικότερων ταινιών του ανά είδος

Το σκωπτικό και γλυκό σινεμά του Γούντι Άλεν – Επισκόπηση του έργου του και των σημαντικότερων ταινιών του ανά είδος

Τα μοτίβα των σχέσεων, του έρωτα, της απιστίας, των διανοούμενων, της Εβραϊκής κοινότητας, του σαρκασμού, της κωμωδίας κ.ά στην τεράστια φιλμογραφία του Γούντι Άλεν. Μια επισκόπηση του έργου του και των σημαντικότερων ταινιών του.

Γράφει ο Θόδωρος Σούμας

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ