copie_conforme250

Της Μαργαρίτας Φρανέλη

Ψυχές σε κιαροσκούρο

Είδα την ταινία «Γνήσιο αντίγραφο» του Αμπάς Κιαροστάμι δύο φορές. Την πρώτη σε αυθεντικό, γνήσιο dvd. Τη δεύτερη σε αντιγραμμένο. Γιατί αυτό ένιωθα να μου υπαγορεύει μια ταινία πάνω στο original και το copy… 

Δεν έκανα καθόλου άσχημα. Η ταινία φυτεύει πολλούς σπόρους για σκέψη πάνω στα ζευγάρια, ένα μόνο από τα οποία –το έναυσμα της ταινίας– είναι το δίπολο «γνήσιο-αντίγραφο». Καλά έκανα και είδα την ταινία σε original και copy dvd, ήγουν δύο φορές. Την πρώτη αναζητούσα τα αυθεντικά και τα αντίγραφα, τη δεύτερη ανακάλυψα όλα τα ζευγάρια! 

Πώς δεν το είδα με την πρώτη; Αφού η ταινία το δείχνει με την πρώτη! Τίτλοι σε ένα στατικό πλάνο με ΔΥΟ μικρόφωνα, ενώ σύντομα καταλαβαίνουμε ότι το σενάριο –ο ομιλητής– δεν χρειάζεται παρά μόνο ένα! Κι όμως τα δύο αυτά μικρόφωνα δεσπόζουν, τραβούν το μάτι πολύ περισσότερο από το (αρκετά μικρό σε μέγεθος) βιβλίο για χάρη του οποίου στήθηκαν. Το βιβλίο βρίσκεται ανάμεσά τους, πνιγμένο, μικρό, σχεδόν παρείσακτο. Πατάω pause και το παρατηρώ: το εξώφυλλό του ένα ΖΕΥΓΑΡΙ όμοιων κεφαλών: έργα τέχνης, γνήσιο και αντίγραφο –ποιο είναι ποιο;– που δεν τραβούν κανένα πλέον βλέμμα. Πολύ περισσότερο ενδιαφέρει η ΣΥΖΗΤΗΣΗ γύρω από αυτά. Γι΄ αυτό, στο ζεύγος βιβλίο-μικρόφωνο, το δεύτερο έχει το πάνω χέρι. Το πρώτο «μιλά» λίγο, δημιουργήθηκε για να «δημιουργήσει» λόγο. Η δευτερογενής δημιουργία, όπως και η αντιγραφή, ίσως έχουν μεγαλύτερη αξία… γιατί χωρίς αυτά απαξιώνεται το πρωτότυπο – το εφαλτήριο για όλες τις συζητήσεις, για όλα τα αντίγραφα…

Και πού μπορεί λοιπόν να διεξαχθεί μια τέτοια συζήτηση; Πάλι η απάντηση βρίσκεται στην αρχή της ταινίας: μικρόφωνα και βιβλίο στατικά, αδιάφορα, αντιαισθητικά θα μπορούσες να τα χαρακτηρίσεις, με φόντο ένα τζάκι! Και τι τζάκι! Όχι απλώς σβησμένο… ΧΤΙΣΜΕΝΟ!!! Η τέχνη, το κοπιάρισμά της, αλλά και η συζήτηση περί τέχνης, όλα συμβαίνουν χωρίς ίχνος φλόγας στο βάθος.

Φλόγα, φωτιά, εστία (με όλες τις σημασίες της λέξης): να τι λάμπει διά της απουσίας του σε ΟΛΗ την ταινία. Η πρώτη ύλη της τέχνης απούσα, κι όμως, παρακολουθούμε μια ταινία που ποιεί τέχνη ΧΩΡΙΣ πρώτες ύλες. Μόνο με δεύτερες. Μόνο με κόπιες.

Η φλόγα δεν λείπει μόνο από το τζάκι, λείπει από παντού. Η εστία, πραγματική και οικογενειακή, αναπαύεται κάτω από τις πέτρες. Τις αρχαίες –της ιστορίας– τις νέες – της καθημερινότητας. Σ’ αυτήν τη νέα πραγματικότητα θριαμβεύει η τεχνολογία και η διάσπαση. Κάθε δραστηριότητα διασπάται, διαιρείται. Αποτέλεσμα… μηδέν εις το πηλίκον… Υπόλοιπο… η ζωή μας όλη…

Μια ζωή χωρίς φλόγα λοιπόν, αλλά και χωρίς εστία, χωρίς καν ικανότητα εστίασης! Δεν μπορείς να εστιάσεις εδώ, γιατί είσαι ταυτόχρονα ΚΑΙ εκεί: το κινητό χτυπά και σε αποσπά ό,τι κι αν κάνεις. Το αντίγραφο μιας άλλης, παράλληλης ζωής, παρεισφρέει μέσω του κινητού, μέσω του game boy. Τρυπώνει μέσα από το είδωλο στον καθρέφτη, τους αντικατοπτρισμούς στα τζάμια – βιτρινών και παραθύρων. ΚΑΘΕ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ αποσπά το ενδιαφέρον από το ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ!

Πού να εστιάσεις; Στη φύση ή την κατασκευή; Στην κλασική ή τη σύγχρονη (εν πολλοίς αντιγράφουσα) τέχνη; Στα παραδομένα ή τα νέα μοντέλα; Στο γάμο ή τη διάσταση; Στο ζευγάρι ή τη μονάδα;

copie-conforme-originalΑνίκανοι να εστιάσουν οι ήρωες, μεταφέρουν αυτή τους την αδυναμία στον θεατή. Σαν να του λένε: «Κοίταξέ μας και αποφάσισε. Εσύ διαλέγεις πού θα εστιάσεις». Οι ίδιοι, αυτό το ζευγάρι που δεν εντάσσεται ακριβώς πουθενά, χρησιμοποιούν το μόνο μέσον που ταιριάζει στην περίσταση, γιατί δεν στέκεται πουθενά: ένα αυτοκίνητο που κυκλοφορεί σε χιλιάδες γνήσια αντίγραφα ανά τον κόσμο, ένα απαστράπτον Focus.

Αυτό ακριβώς το μέσον αποδεικνύεται διεστιακό (και επί δύο): ένας άντρας και μια γυναίκα μέσα, δυο παράλληλες διαδρομές έξω, στο παρμπρίζ. Όλη η πόλη, όλος ο πολιτισμός περνά/αντιγράφεται σε δυο παράλληλες λωρίδες, σαν δύο φιλμ που ξετυλίγονται παράλληλα και δεν συναντιούνται ποτέ. Ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα υπάρχει πάντα ένας δρόμος: μια αγεφύρωτη διαχωριστική νησίδα ανάμεσα στις ταινίες που προβάλλονται στο πρόσωπο καθενός. Ταινίες-αντίγραφα μιας πραγματικότητας γεμάτης πέτρες και τοίχους. Κάτω από τους οποίους κοιμάται, εσβεσμένη, κάθε εστία – πλην της μηχανικής.

Η έννοια του αντιγράφου, αλλά και της διττής δράσης, μεταφράζεται σε εικόνα με κάθε τρόπο: οι ήρωες μπαίνουν συχνά πίσω από τζάμια όπου «κάτι άλλο» προβάλλεται ή συμβαίνει. Στο φαστφουντάδικο, στο αυτοκίνητο, στις βιτρίνες των μουσείων, στους καθρέφτες, στο τζάμι του παραθύρου στο τέλος…

Η έννοια του ζεύγους είναι πανταχού παρούσα: ζευγάρι τα μικρόφωνα αλλά και τα πρόσωπα του εξωφύλλου στην αρχή, ζευγάρι τα πέδιλα στο αυτοκίνητο, ζευγάρι και τα άλλα πέδιλα, αυτά που φοράει η ηρωίδα και αναγκάζεται κάποια στιγμή να τα βγάλει, όπως και τον στηθόδεσμο, όπως και τα σκουλαρίκια της, γιατί τα ζευγάρια κουράζουν αν πολυφορεθούν...  Διπλός και ο χρυσός πέλεκυς που κρέμεται στο λαιμό της, και κάθε άλλο παρά απαρατήρητος περνά. Ζευγάρια παντού και από παντού! Ζευγάρια νιόπαντρα, ζευγάρια ώριμα, ζευγάρια ανήμπορα και γερασμένα (φόρος τιμής στον Κισλόφσκι;).

Ζευγάρια και οι έννοιες πρωτότυπο-αντίγραφο, αλήθεια-ψέμα. Κι όμως ο γάμος, που «καθαγιάζει» αυτή την έννοια του ζεύγους, παρουσιάζεται σαν μια ασήμαντη σκηνογραφία – οι νύφες κάθονται μπροστά σε μια αφίσα που γράφει Carnaval, αν έχεις τον (Καθολικό) Θεό σου! Γιατί το έργο που παρακολουθούμε δεν είναι η αποθέωση του δύο, αλλά η κρίση του. Το «δύο», προφανώς, δημιουργεί κόπωση. Παπούτσια, στηθόδεσμοι, δεσμοί...

Το ζευγάρι δείχνει ανίκανο να υποδυθεί τον ρόλο του. Ο άντρας, για να ακουμπήσει το χέρι του στον ώμο της γυναίκας, χρειάζεται να το δει και να το αντιγράψει από την τέχνη, από ένα γλυπτό. Γι’ αυτό ΚΑΙ αυτή, όπως και όλες οι κινήσεις του, δείχνει άψυχη, κίβδηλη.

Ώρα της μονάδας να θριαμβεύσει; Ο θρίαμβος, αγαπημένοι μου Δυτικοί, εξαρτάται από το γένος, νιώθω να λέει ο Κιαροστάμι.

Μονάδα γένους αρσενικού: ο άντρας (Γουίλιαμ Σίμελ). Έχει όχι μόνο όνομα, αλλά και επώνυμο. Και μάλιστα... «επώνυμα» και τα δύο!!! Τζέιμς Μίλερ. Δύο διάσημα επίθετα των δυτικών γραμμάτων (ζεύγος και η επωνυμία) δίνουν κύρος σε αυτόν που θέλουν οι γυναίκες. Φόντο του πάντα η ζωή, οι άνθρωποι, οι συνήθειές τους. Πίσω του, πάντα ζωντανός, ένας ιμπρεσιονιστικός πίνακας.

Μονάδα γένους θηλυκού: η γυναίκα (Ζιλιέτ Μπινός). ΕΝΤΕΛΩΣ ανώνυμη! Ούτε μία φορά δεν προφέρεται το όνομά της! Καθορίζεται από τα ονόματα, τις ζωές, τις ιστορίες των άλλων. Η ομορφιά της δεν αρκεί για να ομορφύνει τη ζωή της. Το πέρασμα των χρόνων τής δείχνει τι ΔΕΝ έζησε, όχι τι έζησε! Φόντο της τοίχοι, τοίχοι και μπουκάλια. Μια γυναίκα ρευστή, ποιος θα την εμφιαλώσει αυτήν; Ποιος θα την τοποθετήσει ευλαβικά στη νεκρή φύση του βάθους;

Ο άντρας δημιουργεί κόσμους, η γυναίκα μοιάζει να δημιουργεί μόνο τον εαυτό της. Τον οποίο και προσπαθεί να προσαρμόζει στις περιστάσεις. Πώς να προλάβει να αποκτήσει το δικό της trade mark...?

Η χρυσή πεταλούδα στο λαιμό της, σύμβολο της μεταμόρφωσης και της ψυχής από αρχαιοτάτων, συμπυκνώνει, κατά την ανάγνωσή μου, όλη την ταινία, όπου οι μεταμορφώσεις είναι συνεχείς, οι αλλαγές των ρόλων και των συμβάσεων ασταμάτητες, και όπου τα περάσματα από το «εδώ» στο «εκεί» και από το «τώρα» στο «τότε» συνιστούν το υφάδι της αφήγησης.

Πώς περνάνε από τη μία πραγματικότητα στην άλλη; Με τον περισπασμό. Συνήθως εξαιτίας κινητού, αλλά και game boy, και ανθρώπων, και τουριστών, και νιόπαντρων. Η ταινία αποθεώνει τον περισπασμό, τη διάσπαση της προσοχής. Από την αρχή κιόλας, η ηρωίδα απαξιοί να παρακολουθήσει τη διάλεξη του συγγραφέα – κι όμως, το βιβλίο του το έχει ήδη αγοράσει σε ΕΞΙ ΑΝΤΙΤΥΠΑ!!! Όπως και εκείνη, έτσι και η κάμερα, προτιμά να περισπάται και να παρακολουθεί άλλες, τριτεύουσες δράσεις.

Ο περισπασμός γκρεμίζει τη συγκέντρωση, αλλάζει την εστίαση, κατακερματίζει τους χαρακτήρες. Μετά από κάθε τηλεφώνημα, η πραγματικότητα είναι άλλη. Και η πρωταγωνίστρια είναι «η ίδια και μια άλλη» ταυτόχρονα – πόσα ονόματα θα χρειαζόταν για τις ανάγκες όλων αυτών των ρόλων;

Σίγουρα περισσότερα από τις γλώσσες που ακούμε: ιταλικά, αγγλικά, γαλλικά. Όλα ανακατεύονται στο ευρωπαϊκό μπλέντερ. Πολλά συστατικά, λίγη ουσία. Η αλήθεια δεν εξαρτάται από τη γλωσσική της επιφάνεια. Κι όπως όλες οι γλώσσες έχουν ΜΙΑ βαθεία δομή, όλα τα ζευγάρια είναι, κατά βάθος, ΕΝΑ ζευγάρι. Το αρχετυπικό. Το απλούστερο. 

«Δεν είναι απλό να είσαι απλός» λέγεται στην ταινία. Και ακόμα λιγότερο απλό είναι να είσαι διπλός, θα πρόσθετα.

Φυσικό είναι, αυτή η πολλών διαστάσεων ταινία να έχει και πολυδιάστατο τέλος. Ένα τέλος ανοιχτό, όπως και το παράθυρο του ξενοδοχείου, όπου πέφτουν οι τίτλοι τέλους. Μα, μήπως όλη η ταινία δεν είναι ανοιχτή; Κάθε στιγμή, όλα τα ενδεχόμενα (και όλα τα κινητά) δεν είναι ανοιχτά; Πώς θα μπορούσε να είναι κλειστό το τέλος;

Θα ήθελα, ωστόσο, να καταγράψω δύο κλειστά, προσωπικά συμπεράσματα:

- Η αίγλη του πρωτοτύπου είναι ευθέως ανάλογη προς την ποσότητα των αντιγράφων του.

Όσο πιο πολλά –και πιο ένδοξα– τα αντίγραφα, τόσο πιο πολύ focus στο πρωτότυπο!

- Μια αληθινή ιστορία μπορεί να γεννηθεί από πολλές ψευδείς. Η αντιγραφή είναι σε θέση να γεννήσει γνησιότητα.

Γι’ αυτό, το «Γνήσιο αντίγραφο» είναι δείγμα γνήσιας τέχνης. Είναι αντιγραφή με υπογραφή.

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Στίβεν Κινγκ με «Λάμψη» στη μεγάλη οθόνη του Δαναού

Στίβεν Κινγκ με «Λάμψη» στη μεγάλη οθόνη του Δαναού

Προβολή της ταινίας του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «Η Λάμψη» την Παρασκευή 8 Μαρτίου στον κινηματογράφο Δαναό [Λ. Κηφισίας 109, 11524 Αθήνα].

Επιμέλεια: Book Press

Οι εκδόσεις Κλειδάριθμος και ο κινηματογράφος Δαναός διοργανώνουν μια ακόμη μοναδική προβολή, μετ...

«Υπέροχες μέρες» του Βιμ Βέντερς – Και μια αναδρομή στο έργο του σπουδαίου Γερμανού σκηνοθέτη

«Υπέροχες μέρες» του Βιμ Βέντερς – Και μια αναδρομή στο έργο του σπουδαίου Γερμανού σκηνοθέτη

Ένα πανόραμα των ταινιών του Βιμ Βέντερς, καθώς και κριτική αποτίμηση της τελευταίας του ταινίας «Υπέροχες μέρες».

Γράφει ο Θόδωρος Σούμας

O Bιμ Βέντερς ξεκίνη...

Το σκωπτικό και γλυκό σινεμά του Γούντι Άλεν – Επισκόπηση του έργου του και των σημαντικότερων ταινιών του ανά είδος

Το σκωπτικό και γλυκό σινεμά του Γούντι Άλεν – Επισκόπηση του έργου του και των σημαντικότερων ταινιών του ανά είδος

Τα μοτίβα των σχέσεων, του έρωτα, της απιστίας, των διανοούμενων, της Εβραϊκής κοινότητας, του σαρκασμού, της κωμωδίας κ.ά στην τεράστια φιλμογραφία του Γούντι Άλεν. Μια επισκόπηση του έργου του και των σημαντικότερων ταινιών του.

Γράφει ο Θόδωρος Σούμας

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ