alt

Για την έκθεση «Μνήμη» ("Memory") της Kiki Smith, σε επιμέλεια της Μαρίνας Βρανοπούλου, που παρουσιάζεται στο κτίριο των παλιών Σφαγείων –παράρτημα του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ στην Ύδρα– μέχρι τις 31 Οκτωβρίου 2019.

Της Ελένης Γαλάνη

«Tο σφαγείο συνδέει τις γίδες και τη θάλασσα με το αίμα και τα εντόσθια που της προσφέρονται. Ο Αιγόκερως είναι μια γίδα που σκαρφαλώνει στο βουνό, ενώ η ψαρίσια της ουρά μπαίνει στη θάλασσα. Το γάλα αποτελεί προσφορά στις γίδες και στη θάλασσα. Ο αστερισμός της Ύδρας, όπως και το νησί και η παλιά του σημαία, περιλαμβάνει την κουκουβάγια, τη γάτα, το κοράκι, τον εξάντα και τον κρατήρα». Kiki Smith, 2019

Τέλος Αυγούστου στην Ύδρα – απόγευμα. Μετά τη Σχολή του Εμπορικού Ναυτικού, πέρα από τα πέτρινα σκαλοπάτια που οδηγούν στο άγαλμα του Μιαούλη και στους προμαχώνες με τα κανόνια που άλλοτε προστάτευαν το νησί από τους εισβολείς, το τοπίο αλλάζει απότομα. Στενεύει το μονοπάτι ξαφνικά. Σαν λάμα. Πέρασαν είκοσι χρόνια από την πρώτη φορά που επισκέφτηκα την Ύδρα. Ο ήλιος είναι στη δύση του, όμως η ζέστη ακόμα αισθητή. Η θάλασσα, όπως τότε, φαίνεται σχεδόν από παντού.

«Χτες μια γυναίκα μου έλεγε ότι θυμάται από τα παιδικά της καλοκαίρια στην Ύδρα τη θάλασσα να γίνεται κόκκινη σαν αίμα».

Πλησιάζοντας δεσπόζει στην είσοδο η υβριδική φιγούρα μιας μορφής με κορμό και πρόσωπο κατσίκας και ουρά ψαριού – αναφορά στη μυθική φιγούρα του Αιγόκερω.

Ο εκθεσιακός χώρος του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ διακρίνεται από μακριά χάρη στα μεγάλα λάβαρα που ανεμίζουν στην άκρη του δρόμου. Πλησιάζοντας δεσπόζει στην είσοδο η υβριδική φιγούρα μιας μορφής με κορμό και πρόσωπο κατσίκας και ουρά ψαριού – αναφορά στη μυθική φιγούρα του Αιγόκερω.

Σύμφωνα με έναν αρχαίο μύθο –ελάχιστα γνωστό–, ήταν ο Αιγόκερως ο αθάνατος γιος του Χρόνου, της ασώματης αρχέγονης θεότητας, που προσωποποιούσε την έννοια του χρόνου στην ελληνική μυθολογία και, όπως και ο πατέρας του, είχε την ικανότητα να «ελέγχει» τον χρόνο, είχε πολλά παιδιά, «κατσίκια» της θάλασσας, όπως εκείνος, που ζούσαν κοντά στην ακτή, και είχαν την ικανότητα να σκέφτονται και να μιλούν. Όταν όμως έβγαιναν στη στεριά, τα παιδιά του Αιγόκερω, έχαναν αυτές τους τις ιδιότητες – μεταμορφώνονταν σε «στεριανά» κατσίκια.

Για να εμποδίσει τα παιδιά του να επιστρέφουν στη στεριά, ο Αιγόκερως γύριζε κάθε φορά τον χρόνο πίσω σε μια προσπάθεια ν’ αλλάξει την μοίρα τους, μαζί και τη δική του. Ήταν, όμως, καταδικασμένος να βιώνει χωρίς τέλος τον ίδιο πόνο και τη λύπη του αποχωρισμού, ξανά και ξανά, σε κυκλικό χρόνο. Μην αντέχοντας το μαρτύριο, ζήτησε από τον πατέρα του να τον απαλλάξει από την αθανασία. Εκείνος τον μετέτρεψε σε αστερισμό που ζει στον ουρανό – μέχρι σήμερα.

Ένα γλυπτό σε σχήμα ουράς ψαριού με μικρά αστέρια επάνω του –μια αναπαράσταση του ουράνιου αστερισμού– διακρίνεται στο εσωτερικό του κτιρίου, πίσω από τη μεσαία από τις τρεις πόρτες της αίθουσας. Στο κέντρο της, δύο μεγάλα μεταλλικά γλυπτά θυμίζουν ανθρώπινη καρδιά. Απεικονίζουν βαλσαμωμένα εντόσθια κατσίκας – η καλλιτέχνης τα σχεδίασε από μια φωτογραφία.

«Βρέθηκα κάποτε στη νήσο Μπέκια των Γρεναδίνων, όπου κυνηγούσαν φάλαινες με μικρά σκάφη κι έσφαζαν γίδες. Μια μέρα τα εντόσθια μιας γίδας έπλεαν στο νερό καθώς κολυμπούσαμε, και στο τέλος ξεβράστηκαν στην άμμο. Έβγαλα φωτογραφίες κι έκανα σχέδια των οργάνων, και αυτό ήταν η αρχή για να σχεδιάσω ξανά, μετά από χρόνια».

alt

Μπροστά τους ανάμεσα, ένα μεταλλικό γλυπτό –αβαθές ανάγλυφο– αντανακλά στην επιφάνεια του νερού που περιέχει, το φως από τα ψηλά παράθυρα – μοιάζουν εδώ τα τζάμια με βιτρό.

«Η λεκάνη μπορεί να περιέχει νερό αντί για γάλα καθώς αυτό θα αντανακλά το ροζ».

Όπως στέκομαι όρθια στο κέντρο του χώρου, με γύρω μου τις φιγούρες του Αιγόκερω και άλλων μικρών ζώων –μια κουκουβάγια, γάτες, ένα κοράκι– νιώθω την ενέργεια του χώρου – ήταν κάποτε, εδώ, τα σφαγεία. Κάποτε το αίμα των ζώων έρρεε στο δάπεδο, οι κραυγές τους ακούγονταν δυνατές, όπως παραδίδονταν στην αναπόδραστη μοίρα της σφαγής.

Η κοπέλα που εργάζεται εδώ ανάβει όπως κάθε μέρα αυτή την ώρα, δύο κεριά μέσα σ’ ένα φανάρι που θυμίζει λάμπα παλιού φάρου. Καίει ένα ματσάκι λευκό φασκόμηλο – σε μια αναπαράστασης αρχαίας τελετής, πιθανά εξαγνισμού.

Στο μπαλκόνι που βλέπει στη θάλασσα ένα μεταλλικό γλυπτό σε σχήμα κουκουβάγιας έχει φακούς στη θέση των ματιών. Κοιτάζοντας μέσα από τα μάτια της προβάλλεται ανάποδα ο ορίζοντας – αντιστρέφεται προσωρινά ο κόσμος.

Το σώμα –αντίθετα, ίσως, από το μυαλό– κρατά ανεξίτηλη την ανάμνηση του πόνου, όπως και τη μνήμη του χαδιού.

Γιατί επέλεξε η καλλιτέχνης τον συγκεκριμένο τίτλο για την έκθεση; Πρόκειται για μια υπόμνηση στην αναγκαιότητα της μνήμης ή για έναν φόρο τιμής στην απώλειά της; Την αναφέρει για να την ξορκίσει ή για να επικαλεσθεί τις εξαγνιστικές της ιδιότητες; Θρηνεί την απώλειά της ή μήπως εξαίρει την τρομερή της δύναμη;

Το σώμα –αντίθετα, ίσως, από το μυαλό– κρατά ανεξίτηλη την ανάμνηση του πόνου, όπως και τη μνήμη του χαδιού. Κι αν, όπως λέγεται, ο θάνατος είναι ένα είδος λήθης, η επιμονή στη μνήμη είναι ίσως μια μορφή εξιλέωσης, ένας τρόπος υπεράσπισης της ζωής.

Στην αρχαιότητα ήταν η Μνημοσύνη (προσωποποίηση της Μνήμης) μια από τους Τιτάνες, κόρη της Γαίας και του Ουρανού, ερωμένη του Δία και μητέρα των Μουσών. Ήταν, επίσης, το όνομα μιας από τις πηγές, που σύμφωνα με τον μύθο, ανάβλυζαν στην είσοδο του Άδη: ο θρύλος λέει πως οι νεκροί που έπιναν νερό από την πηγή της Μνημοσύνης αποκτούσαν πρόσβαση στα Ηλύσια Πεδία (το «προνομιακό» κομμάτι της «Κόλασης»), ενώ όσοι έπιναν από την πηγή της Λήθης, έχοντας χάσει κάθε ανάμνηση από τη ζωή, καταδικάζονταν να επιστρέφουν αδιάκοπα στη Γη, σε κυκλικό χρόνο.

Σύμφωνα με μια άλλη δοξασία, οι προσκυνητές στο μαντείο του Τροφωνίου στη Βοιωτία, έπρεπε να πιούν εναλλάξ νερό από τις πηγές της Μνημοσύνης και της Λήθης, προκειμένου να ξεχάσουν το παρελθόν τους, σε μια προσπάθεια να μετατοπίσουν την αρχή στο «εξαγνισμένο» παρόν.

Ήταν λοιπόν η απώλεια της Μνήμης (αμνησία) ένα είδος αμνηστίας, ένας τρόπος εξιλέωσης για τις αμαρτίες του παρελθόντος; Ή μήπως η καταδίκη σε μια αιώνια επιστροφή, ένας φαύλος κύκλος όπου η απώλεια είναι η μοιραία κατάληξη κάθε διαδρομής;

Οι αρχαίοι πίστευαν πως στον Κάτω Κόσμο οι νεκροί περιφέρονται σαν σκιές, έχοντας χάσει για πάντα τη μνήμη τους. Πίστευαν, επίσης, πως έπρεπε να πιούν αίμα για να επαναφέρουν τις μνήμες από τον κόσμο των ζωντανών.

alt

Ένας από τους πιο όμορφους μύθους της ελληνικής μυθολογίας, ο μύθος της Περσεφόνης, κόρης της Δήμητρας, της θεάς της βλάστησης, διηγείται πως η Κόρη καταδικάστηκε να επιστρέφει αδιάκοπα στον Κάτω Κόσμο σε χρόνο κυκλικό, όταν, ξεγελασμένη από τον Πλούτωνα, έφαγε σπόρους ροδιού – γνωστός άλλοτε ως ο «καρπός των νεκρών». Από τότε, περνάει τον μισό χρόνο στη Γη (την περίοδο που αντιστοιχεί στην εποχή της άνοιξης και του καλοκαιριού) και τον υπόλοιπο χρόνο στον Άδη – όταν ο κύκλος της ζωής προσωρινά σταματά, τα φυτά μαραίνονται, τα πάντα ερημώνουν.

Είναι ίσως τελικά η μνήμη και η λήθη οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος; Είναι ίσως τα μέρη που αγαπήσαμε, τα μέρη όπου κάποτε ζήσαμε και πια έχουμε ξεχάσει;

Ο μύθος της Περσεφόνης ως μια αλληγορία του θανάτου, περιγράφει πως όλα συμβαίνουν σε φορά κυκλική. Σε αδιάκοπο χρόνο. Όπως ένα ταξίδι ατέλειωτο, που όμως καταλήγει νομοτελειακά στην επιστροφή. Ή αλλιώς στην αρχή του.

Επιστρέφοντας στον Πειραιά, λίγες ώρες αργότερα, το τελευταίο πλοίο της γραμμής, πλησιάζει αργά στην ακτή. Οι επιβάτες αποβιβάζονται στη στεριά: κάποιοι κατευθύνονται δεξιά, μπαίνουν σε αυτοκίνητα ή σε κάποιο από τα ταξί που περιμένουν στην αποβάθρα. Κάποιοι άλλοι στρίβουν αριστερά, προς στην Αγία Τριάδα. Περπατάνε βιαστικοί. Χάνονται πεζοί μες στη νύχτα. Αύριο θα ξεχάσουν – θα ξεχάσουμε.

Είναι ίσως τελικά η μνήμη και η λήθη οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος; Είναι ίσως τα μέρη που αγαπήσαμε, τα μέρη όπου κάποτε ζήσαμε και πια έχουμε ξεχάσει;

* Η ΕΛΕΝΗ ΓΑΛΑΝΗ είναι μουσειολόγος και ποιήτρια. Τελευταίο βιβλίο της, η ποιητική συλλογή «Το ανατολικό τέλος» (εκδ. Μελάνι).


Η έκθεση της Αμερικανίδας (με καταγωγή από τη δυτική Γερμανία) καλλιτέχνιδας Kiki Smith με τίτλο «Μνήμη» ("Memory") εγκαινιάστηκε στην Ύδρα στις 18 Ιουνίου του 2019 και έπειτα από την παράταση που πήρε, θα διαρκέσει μέχρι και τις 31 Οκτωβρίου.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η ειρηνική «επέλαση των Βαλκυριών» του Ρίχαρντ Βάγκνερ στη Λυρική Σκηνή

Η ειρηνική «επέλαση των Βαλκυριών» του Ρίχαρντ Βάγκνερ στη Λυρική Σκηνή

Στις 10 Μαρτίου και για πέντε ακόμη παραστάσεις ανεβαίνει στην  Εθνική Λυρική Σκηνή η εμβληματική «Βαλκυρία» του Ρίχαρντ Βάγκνερ σε σκηνοθεσία του Τζων Φούλτζειμς και συμπαραγωγή με την Βασιλική Όπερα της Δανίας. Κενρική εικόνα: © Eθνική Λυρική Σκηνή. 

Γράφει η Έλενα Χουζούρη...

Η Αλίκη Καγιαλόγλου συναντά τον Φερνάντο Πεσσόα και τα πορτογαλικά fados

Η Αλίκη Καγιαλόγλου συναντά τον Φερνάντο Πεσσόα και τα πορτογαλικά fados

Η Αλίκη Καγιαλόγλου, σε σκηνοθεσία Δήμου Αβδελιώδη, για μια μόνο παράσταση το Σάββατο 6 Απριλίου: «Η θαλασσινή ωδή του Fernando Pessoa και τα fados της εφηβείας μου» στη Θεατρική Σκηνή Δήμου Αβδελιώδη – Studio new star art cinema [Σταυροπούλου 33, Αθήνα].

Επιμέλεια: Book Press

...
Οι Soundwalk Collective με την Patti Smith για δυο εμφανίσεις στη Στέγη – ένα διήμερο γεμάτο εικόνες και ήχους από τη σύγχρονη ζωή

Οι Soundwalk Collective με την Patti Smith για δυο εμφανίσεις στη Στέγη – ένα διήμερο γεμάτο εικόνες και ήχους από τη σύγχρονη ζωή

Η θρυλική ποιήτρια της νεοϋορκέζικης punk rock Patti Smith προσγειώνεται στη Στέγη στις 14 & 15 Μαρτίου, για να συμμετάσχει στα ηχοτοπία του πρότζεκτ “Correspondences” της Soundwalk Collective, σε ένα διήμερο γεμάτο εικόνες και ήχους από τη σύγχρονη πραγματικότητα.

Επιμέλεια: Book Press ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Το διαδικτυακό περιοδικό Λόγου και Τέχνης Χάρτης (www.hartismag.gr), συνεχίζει για τρίτη χρονιά την απονομή ετήσιων βραβείων, με σκοπό την ανάδειξη των σημαντικότερων βιβλίων που κυκλοφόρησαν το περασμένο έτος. Σήμερα ανακοινώθηκε ο Βραχύς Κατάλογος σε όλες τις κατηγορίες. Δείτε βιβλία και συγγραφείς. 

...

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ