Χρόνης Μπότσογλου: Μια προσωπική Nέκυια

Η συνέντευξη δόθηκε με αφορμή την έκθεση του Χρόνη Μπότσογλου με τίτλο Προσωπική Νέκυια, μια πολυπρόσωπη σύνθεση που αποτελείται από 26 έργα-πορτρέτα προσφιλών και οικείων νεκρών του Χρόνη Μπότσογλου (ομότεχνων, φίλων, μελών της οικογένειάς του), ένα ενιαίο και αδιαίρετο σύνολο, το οποίο ανήκει πλέον στην συλλογή Σ. Φέλιου και εκτίθεται ως ενότητα στην Κυψέλη, Φωκίωνος Νέγρη 16, μέχρι τις 15 Ιουνίου. Στα κείμενα του καταλόγου (που υπογράφουν οι Α. Δεληβορριάς, Δ.Ν. Μαρωνίτης, Μ-Ε. Χριστοφογλου και Χ.Γ. Λάζος) καθώς και στα ημερολογιακού τύπου "κείμενα εργασίας” του ίδιου του ζωγράφου για το έργο, εκτός από την ομηρική Νέκυια, γίνονται αναφορές σε λογοτεχνικούς ήρωες όπως ο Οδυσσέας του Τζ. Τζόυς, και συγγραφείς όπως ο Προυστ της Aναζήτησης του χρόνου, ο Μπωντλαίρ των Correspondances, o Σεφέρης και η σχέση με την παράδοση κ.λπ. Σε ό,τι αφορά την εικαστική προσέγγιση, ευδιάκριτα είναι τα νήματα που συνδέουν τα έργα με την κλασική αρχαιότητα, τη βυζαντινή αγιογραφία, την λαïκή τέχνη, τον μοντερνισμό και οι αναφορές σε γνωστούς εικονογραφικούς και αγαλματικούς τύπους όπως ο Ψαράς της θηραïκής τοιχογραφίας, ο Μοσχοφόρος της Ακρόπολης κά.

«Ξεκινούσα τη ζωγραφική περιεπέτεια γνωρίζοντας εκ των προτέρων την αποτυχία μου ότι η μνήμη δεν μπορεί να ζωγραφιστεί», σχολιάζει ο Μπότσογλου

«Ξεκινούσα τη ζωγραφική περιπέτεια γνωρίζοντας εκ των προτέρων την αποτυχία μου ότι η μνήμη δεν μπορεί να ζωγραφιστεί», σχολιάζει ο Μπότσογλου στον κατάλογο της έκθεσης. Μέσα στην περιπέτεια της δημιουργίας αυτής της προσωπικής Νέκυιας που ο Χρ. Μπότσογλου περιγράφει ως «ένα εικαστικό δοκίμιο στην μνήμη», ο δημιουργός εξερευνά την διαλεκτική σχέση ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν, ενεργοποιώντας το δεύτερο, σαν άλλος «αρχαιολόγος της μνήμης» - με την έννοια του B. Μπένγιαμιν. Μπροστά στον θεατή ξετυλίγεται έτσι το νήμα μιας πορείας που ξεκίνησε το 1993 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα έχοντας ήδη περάσει από πέντε πόλεις και τρεις χώρες (Ελλάδα, Κύπρο, Ιταλία).

Συνάντησα τον ζωγράφο στο ατελιέ του στους Αμπελόκηπους. Εκτός από την «Προσωπική Νέκυια» και τα ζωγραφικά του έργα μιλήσαμε για την ενασχόληση του με τη συγγραφή και την εικονογράφηση, τη σχέση του με τις νέες τεχνολογίες, την μνήμη, τον θάνατο.

Ο Νεκρομάντης, 160Χ180εκ. Eλαιογραφία

Η πρώτη αίσθηση του θεατή είναι ότι βρίσκεται σε έναν κύκλο. Ο ζωγράφος απεικονίζεται γυμνός και γονατιστός και γύρω του 25 πορτρέτα ανθρώπων σε όρθια στάση (οι νεκροί). Στα αρχαία επιτύμβια («δεξίωση») συμβαίνει το αντίθετο: ο νεκρός απεικονίζεται καθιστός και ο συγγενής του εν ζωή όρθιος τον αποχαιρετά. Υπάρχει κάποιος λόγος που επιλέξατε να απεικονίσετε τον εαυτό σας με αυτόν τον τρόπο;

Έχουμε τη μαρτυρία του Παυσανία ότι ο ζωγράφος Πολύκλειτος του πέμπτου αιώνα ζωγράφισε την Ομηρική Νέκυια. Το έργο βρισκόταν στους Δελφούς. Υπάρχει λοιπόν μια λεκτική περιγραφή και μπορέσανε διάφοροι ελληνιστές να δημιουργήσουν μια αναπαράσταση, πολύ συμβατική μάλλον με τις σκόρπιες στον χώρο αντρικών και γυναικείων ορθίων μορφών. Όμως κακώς μπλέκετε την επιτύμβια στήλη με την νεκρομαντεία. Το ένα είναι τάφος, το άλλο είναι τελετή. Στη νεκρομαντεία οι νεκροί πηγαίνουνε στους ζωντανούς, ενώ στους τάφους οι ζωντανοί πηγαίνουνε στους πεθαμένους.

Τα πρόσωπα της Νέκυιας είναι προσφιλείς σας συγγενείς, φίλοι (ζωγράφοι, όπως π.χ. ο Λευτέρης Κανακάκης, ο Νίκος Παραλής, ο Κώστας Κηλαηδόνης και συγγραφείς, ανάμεσά τους ο ποιητής Νίκος Καββαδίας). Ποιά ήταν η σχέση σας με τον ποιητή ;

Τον ποιητή Νίκο Καββαδία τον γνώρισα από την ανεψιά του Έλγκα Καββαδία, που ήμασταν μαζί στο προκαταρκτικό και στη συνέχεια στο εργαστήριο του Γιάννη Μόραλη. Όταν ξεμπάρκαρε κι έμενε αρκετά στη στεριά, κάποια βραδινά μάζευε φίλους του. Συχνά καλούσε και εμένα. Έτσι είχα την μεγάλη τύχη να γνωρίσω εκεί τον Σεφέρη, τον Τσίρκα, τον Αντωνίου, τον Μιγάδη, τη Μιλιέξ και άλλους που λησμονώ. Θυμάμαι μια συζήτηση Τσίρκα Σεφέρη για τον Καβάφη, που δεν θα ξεχάσω.

Από την Ομηρική Νέκυια μονάχα την αυστηρή σύμβαση της δομής και μερικούς συμβολισμούς πήρα, όμως δεν την εικονογραφώ

Στην συγκεκριμένη έκθεση εμπνέεστε από τον Όμηρο και την ραψωδία λ της Οδύσσειας. Σε μια υποθετική Νέκυια αγαπημένων λογοτεχνών και ηρώων λογοτεχνικών βιβλίων ποια πρόσωπα θα επιλέγατε να απεικονίσετε;

Μια και μιλάμε για την Νέκυια ο τίτλος της ζωγραφιάς μου είναι: "Προσωπική Νέκυια" και είναι δικές μου ιστορίες και για να μπορέσω να τη ζωγραφίσω άλλαξα εντελώς τον τρόπο που ζωγράφιζα. Όλη η ιστορία έχει να κάνει με τη μνήμη, και όπως λέει ο Ποιητής "η μνήμη όπου και να την αγγίξεις πονεί". Από την Ομηρική Νέκυια μονάχα την αυστηρή σύμβαση της δομής και μερικούς συμβολισμούς πήρα, όμως δεν την εικονογραφώ.

Έχετε ασχοληθεί με την εικονογράφηση. Ξεχωρίζετε κάποια από τα βιβλία που έχετε εικονογραφήσει;

Εικονογραφήσεις βιβλίων άρχισα να κάνω από τις πρώτες Τάξεις του Γυμνασίου επαγγελματικά. Έκανα εικόνες στο Μακεδονικό Ημερολόγιο δύο ή τριών χρόνων, Η γυναίκα της Ζάκυθος, Δ. Σολωμού, Η Καρδιά του Ντε Αμίτσις, Μπομπόκ του Φ. Ντοστογέφσκι, Μουσικά Παρακείμενα, Γ. Σληβανιώτη, Η Φούγκα του Θανάτου, Παουλ Τζέλαν, Χάι Κου σε μετάφραση Μισέλ Φάις, Ηλέκτρα και Όνειρα του Γιώργου Βέλτσου, Κρυφή Συλλογή του Λευτέρη Πούλιου, και πολλά άλλα κοσμήματα εξωφύλλων, σχέδια, προμετωπίδες κτλ. Την εποχή της χούντας, για βιοπορισμό έκανα κάποια παραμύθια κόμικς.

150X100εκ Ελαιογραφία

Σε παλαιότερη συνέντευξή σας αναφέρετε ότι σε ηλικία δώδεκα χρόνων, σε ένα ταξίδι που κάνατε με τον πατέρα σας στην Σύρο, για την ανακομιδή των οστών ενός θείου σας που αγαπούσατε πολύ (στην ανακομιδή βρέθηκαν μαζί τα οστά ενός μικρού παιδιού) “βιώσατε” τον θάνατο για πρώτη φορά. Έχετε νιώσει ξανά το ίδιο συναίσθημα από τότε;

Για τους δυο θανάτους μου έχω πει αρκετά κατά καιρούς. Το λέει πιο σωστά ο Σεφέρης: "...μ΄ αλλιώς η μοίρα το βουλήθη πρέπει να στρίψεις σε μια κόχη. Και ποιά είν' η κόχη; Ποιός την ξέρει..." Πάντως ο δεύτερος θάνατός μου κατά κάποιο τρόπο εικονίζεται στην «Προσωπική Νέκυια».

Εκτός από ζωγράφος και καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας εχετε συγγράψει τρία βιβλία καθώς και μια ποιητική συλλογή. Μιλήστε μας λίγο γι΄αυτήν σας την ιδιότητα...

Θα σας πω μια αστεία ιστορία. Τότε ήμουνα πολύ σοβαρός όπως όλα τα παιδιά της προ εφηβείας εποχής, δηλαδή πρώτη ή δευτέρα τάξη του γυμνασίου. Η μάνα μου με έστειλε στην αδερφή της τη θεία Ροδάνθη (υπέροχο όνομα), που ο γιος της Κώστας, εξάδελφος μου, ήτανε στην ίδια ηλικία μ΄ εμένα. Γύρισα πανευτυχής, και με το πρώτο δοκίμιο που έγραψα. Ήταν για την ποιητική συλλογή του Κ. Χατζόπουλου Βραδινοί Θρύλοι. Μετά προσγειώθηκα λιγάκι. Δεν είμαι ποιητής, δεν είμαι στοχαστής, δεν είμαι λογοτέχνης. Μονάχα τα ημερολόγιά μου γράφω, ακόμα και όταν μοιάζουν με ποιηματάκια.

Η έκθεση Νέκυια δεν είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται στο κοινό. Από το 2002 που πρωτοπαρουσιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη έχει εκτεθεί τουλάχιστον άλλες πέντε φορές σε διάφορες πόλεις εντός και εκτός Ελλάδας (Ιταλία, Κύπρο). Έχει αλλάξει κάτι στο συναίσθημά σας απέναντι στην ενότητα αυτή των έργων από την πρώτη τους παρουσίαση μέχρι σήμερα;

Μέχρι και το 2001 δούλεψα την Νέκυια. Μετά άρχισα να δουλεύω τις "Αναφορές". Ευτυχώς όλα τελειώνουνε κάποια στιγμή. Και οι ζωγραφιές ζούνε πια την δική τους ζωή.

Ευτυχώς όλα τελειώνουνε κάποια στιγμή. Και οι ζωγραφιές ζούνε πια την δική τους ζωή

Τα τελευταία χρόνια δουλεύετε και στον ηλεκτρονικό υπολογιστή χρησιμοποιώντας Photoshop και άλλα σχεδιαστικά προγράμματα. Ποια τα πλεονεκτήματα σε σχέση με τη ζωγραφική με παραδοσιακά υλικά ;

Είναι μια ιστορία που ξεκίνησε το 2003 με 2004 με έναν υπολογιστή του περασμένου αιώνα που μου χάρισε η κόρη μου Άννα όταν εκείνη αγόρασε καινούριο. Μέχρι να γίνω ιδιοκτήτης ΡC έγραφα στη γραφομηχανή που μου έδωσε η Ελένη. Ταυτόχρονα μου έδωσε η Άννα και τον εκτυπωτή της -ΗΕWLETT PACKARD Deskjet 690C- έτσι άρχισα να δουλεύω τις 99 εικόνες. Οι λεκτικές εικόνες γραφότανε στο κλαβιέ του υπολογιστή μου που ήταν ίδιο με το κλαβιέ της γραφομηχανής μου. Τις ζωγραφιές τις δούλευα στο πρόγραμμα της Microsoft paint. Μέχρι που κλάταρε ο υπολογιστής. Αγόρασα σοβαρά εργαλεία, έμαθα στοιχειωδώς να χρησιμοποιώ το πρόγραμμα του photoshop και έτσι ολοκλήρωσα τις 99 εικόνες. Από τότες και μετά δουλεύω εικόνες σαν μια μορφή χαρακτικής, παράλληλα με τις χαλκογραφίες μου. Πάντα οι νέες τεχνολογίες δημιουργούσανε και νέες μορφές έκφρασης.

Πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα έφεραν στο φως κατάλοιπα μηχανισμού που χρησιμοποιούνταν στο Νεκρομαντείο του Αχέροντα για την «εμφάνιση του νεκρού». Από την αρχαιότητα οι άνθρωποι είχαν ανάγκη να πιστεύουν ότι οι νεκροί τους κάπου υπάρχουν και ότι μπορούν να τους επισκεφτούν. Ποια η σχέση σας με τον θάνατο; Πιστεύετε ότι είναι το οριστικό τέλος ;

Δήλωση: Δεν πιστεύω σε κανένα θεό, σε κανένα διάβολο, σε καμία αιωνιότητα και σε καμιά αθανασία. Ο παππούς μου ο Παππαχρόνης ήταν παππάς, κι εγώ διαβόλου εγγόνι. Στο όνομα του καλού θεού γινήκαν και γίνονται τα χειρότερα εγκλήματα. Και εμείς οι Ελληναράδες που μονάχα με ιδεολογήματα ζούμε, πιστεύουμε αυτό τον ιδεολογικό αχταρμά της Ελληνικότητας μας ενώ ζούμε σε κράτος θεοκρατικό, ακραία συντηρητικό που ονομάζουμε όμως Δημοκρατία.

Μελλοντικά σχέδια ;

Κανένα. Ελπίζω μόνο να γίνει "Αποτεφρωτήρας νεκρών" που έχει ψηφιστεί από την Βουλή των Ελλήνων. Είναι δικαίωμά μου δημοκρατικό και το απαιτώ. Όπως αγωνίστηκα όλη τη ζωή μου για τη δημιουργία θεσμών δημοκρατικών, αυτό είναι το μόνο μελλοντικό σχέδιο μου.

ΕΛΕΝΗ ΓΑΛΑΝΗ