Για το μυθιστόρημα του Ραφαέλ Τάζις «Η Βαλενσιάνικη Βίβλος» (μτφρ. Ευρυβιάδης Σοφός, εκδ. Καστανιώτη).
Της Χίλντας Παπαδημητρίου
Στη Βαρκελώνη του μεσοπολέμου, βρίσκεται νεκρός στο σπίτι του ένας οικονομικά κατεστραμμένος αριστοκράτης, ο Γκουστάου ντε Κατλιάρ. Ο επιθεωρητής Βιλαγούτ μαζί με τον φίλο του, δημοσιογράφο Φρανσέσκ Κάλντες, θα αντιληφθούν ότι δεν πρόκειται για αυτοκτονία, όπως μοιάζει εκ πρώτης όψεως. Ερευνώντας τον περιορισμένο κύκλο των συγγενών και των γνωστών του, θα οδηγηθούν στη γειτονιά των παλαιοβιβλιοπωλών, στο κατάστημα του κυρίου Σαουλέδα. Εκεί θα πληροφορηθούν ότι ο νεκρός είχε στην κατοχή του το –ενδεχομένως– πιο σπάνιο βιβλίο στον κόσμο: το μοναδικό αντίτυπο από τη Βαλενσιάνικη Βίβλο που σώθηκε από την Ιερά Εξέταση. Ο παλαιοβιβλιοπώλης πουλάει τη βίβλο σε δημόσιο πλειστηριασμό, έναντι αστρονομικού ποσού, στον Καταλανό εκατομμυριούχο, πρώην διπλωμάτη, αρχαιολόγο και συλλέκτη σπάνιων έργων τέχνης, Κάρλες Βαλς. Το ίδιο βράδυ ο ηλικιωμένος Βαλς βρίσκεται νεκρός. Ποια κατάρα συνοδεύει την κατοχή της πολύτιμης Βίβλου;
Από το εξαιρετικό επίμετρο του συγγραφέα Ζάουμε Φουστέρ μαθαίνουμε ότι ο Ραφαέλ Τάζις ι Μάρκα υπήρξε ο πατέρας της καταλανικής αστυνομικής λογοτεχνίας, κάτι σαν τον δικό μας Γιάννη Μαρή. [...] Υπήρξε από τους κορυφαίους Καταλανούς διανοούμενους, πεζογράφος και μεταφραστής, δημοσιογράφος, πολιτικός, εκδότης και βιβλιοπώλης.
Από το εξαιρετικό επίμετρο του του συγγραφέα Ζάουμε Φουστέρ μαθαίνουμε ότι ο Ραφαέλ Τάζις ι Μάρκα υπήρξε ο πατέρας της καταλανικής αστυνομικής λογοτεχνίας, κάτι σαν τον δικό μας Γιάννη Μαρή. Πολύ πριν τον Μανόλο Μονταλμπάν, ο Τάζις έγραφε αστυνομικά μυθιστορήματα που διαδραματίζονταν στα στενά μεσαιωνικά σοκάκια της Βαρκελώνης. Υπήρξε από τους κορυφαίους Καταλανούς διανοούμενους, πεζογράφος και μεταφραστής, δημοσιογράφος, πολιτικός, εκδότης και βιβλιοπώλης, αλλά όπως πολλοί συμπατριώτες του αναγκάστηκε να καταφύγει στη Γαλλία, όταν επικράτησε η δικτατορία του Φράνκο. Αγαπούσε την αστυνομική hardboiled λογοτεχνία, την οποία μετέφρασε στα καταλανικά, και εκτός των άλλων έγραψε μια τριλογία με ήρωες τους Βιλαγούτ και Κάλντες.
Η Βαλενσιάνικη Βίβλος (1955) –όπως το πολύ μεταγενέστερο Όνομα του Ρόδου (1980)– διεισδύει στα βάθη του θρησκευτικού φανατισμού, στην ιστορία της τυπογραφίας και των πρώτων εκδόσεων θρησκευτικών βιβλίων, στη λατρεία για τα βιβλία ως αντικείμενα, στις συνωμοσίες και τις πλεκτάνες που στοχεύουν στην απόκτησή τους. Διότι, όπως έγραψε ο Τάζις πριν εβδομήντα χρόνια περίπου: «Όπως το μίσος κι η ζήλια, η απληστία και η φιλοδοξία, έτσι και η αγάπη για τα βιβλία μπορεί να αποδειχτεί ένα μοιραίο πάθος και να σπρώξει τον άνθρωπο σε τρομερά εγκλήματα».
Τα αστυνομικά μυθιστορήματα με θέμα τα σπάνια βιβλία θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως υποείδος του genre. Η μανία της απόκτησής τους θυμίζει τη (σαιξπηρική) φράση του Σαμ Σπέιντ στο Γεράκι της Μάλτας: «It’s the stuff the dreams are made of».
Μερικά άλλα δείγματα βιβλιοφιλικών νουάρ είναι: Η λέσχη Δουμάς του Arturo Pérez-Reverte (εκδ. Πατάκη), Η χαμένη βιβλιοθήκη του Κωνσταντίνου Μόστρα του Δημήτριου Μαμαλούκα (εκδ. Καστανιώτης), Παρελθόν χαμένο στην ομίχλη του Leonardo Padura (εκδ. Καστανιώτης) και Η 13η ιστορία της Diane Setterfield (εκδ. Bell).
Τέλος, αξίζει να σημειώσουμε ότι οι Καταλανοί συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας έχουν ιδιαίτερη αδυναμία στις πλοκές που αφορούν βιβλία χαμένα ή κατεστραμμένα, κάτι που προφανώς έχει άμεση σχέση με την ιστορία τους. Η Καταλανική γλώσσα ήταν υπό απαγόρευση τον 18ο και τον 19ο αιώνα, όπως και μετά την επικράτηση του στρατηγού Φράνκο το 1939, έως τον θάνατό του, το 1975. Ειδικά τα πρώτα χρόνια της εξουσίας του Φράνκο, οι φαλαγγίτες του έκαιγαν μαζικά όσα βιβλία ήταν γραμμένα στα καταλανικά – κατ’ αναλογία με την πρακτική του Τρίτου Ράιχ. Έτσι, ο σπουδαίος Carlos Ruiz Zafon, στην Σκιά του Ανέμου (εκδ. Ψυχογιός), μιλάει για το Κοιμητήριο των Λησμονημένων Βιβλίων που υπάρχει στη Βαρκελώνη, και την εμμονή ενός περίεργου άνδρα να ανακαλύψει και να καταστρέψει όσα βιβλία έχει γράψει ο (φανταστικός) συγγραφέας Χουλιάν Καράξ. Η Alicia Gimenez Bartlett, στη Νεκρική σιωπή στο μοναστήρι της Βαρκελώνης (εκδ. Περίπλους), βάζει την ηρωίδα της, την αστυνόμο Πέτρα Ντελικάδο, να σκαλίζει τα ιστορικά αρχεία της καθολικής εκκλησίας για να διαλευκάνει τον φόνο ενός μοναχού. (Τα νεότερα βιβλία της Alicia Gimenez Bartlett κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο). Και φυσικά, ο Manolo Vazquez Montalban παρουσιάζει συχνά τον ήρωά του, τον ντετέκτιβ Πέπε Καρβάλιο, να τροφοδοτεί το τζάκι του με τα καλύτερα και τα χειρότερα βιβλία της παγκόσμιας λογοτεχνίας από τη βιβλιοθήκη του, μαγειρεύοντας γκουρμέ συνταγές και πίνοντας Rioja. (Τα βιβλία του Manolo Vazquez Montalban κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο).
Τελευταίο βιβλίο της, το αστυνομικό μυθιστόρημα «Η συχνότητα του θανάτου» (εκδ. Μεταίχμιο).
