Η ερωτική παραφορά, ο θάνατος, η μουσική και η συγγραφή σε χώρες σκοτεινές ή βαθιά διχασμένες, σε δύο μυθιστορήματα πολύ διαφορετικά αλλά και συγκλίνοντα.
Του Δημήτρη Αθηνάκη
Καμιά φορά έρχονται έτσι τα πράγματα που η ζωή στο ψυχιατρείο δεν παρουσιάζει ουσιώδεις διαφορές από τη ζωή έξω από αυτό. Η ηρωίδα του Σεμπάστιαν Μπάρι, η Ροσίν ΜακΝάλτι, αφηγείται με «μανία» –όση της επιτρέπει πια η ηλικία της– όλη της ζωή, με ανατριχιαστικές και μη λεπτομέρειες, παλεύοντας να την ανασυγκροτήσει λίγο πριν από το τέλος. Κυρίαρχος ο έρωτας, σε όλες του τις μορφές, κάτι που φαίνεται από το ύφος της γραφής του βιβλίου, ειδικά σ’ εκείνα τα σημεία όπου ο ψυχίατρος της Ροσίν, ο δρ Γκρεν, βυθίζεται ολοένα και περισσότερο στις μαρτυρίες της ασθενούς του.
Η μυστική γραφή SEBASTIAN BARRY ΜΤΦΡ. ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΟΡΤΩ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 2009 ΣΕΛ. 327, ΤΙΜΗ €19,86 |
Η λέσχη των νέων πιανιστών KETIL BJØRNSTAD ΜΤΦΡ. ΓΙΟΥΛΙΚΑ ΣΑΜΑΡΑ ΠΟΛΙΣ 2009 ΣΕΛ. 444, ΤΙΜΗ €19,00 |
Υπάρχει όμως και ο Άξελ Βίντινγκ του Κέτιλ Μπγιόρνσταντ. Στη Νορβηγία, στα τέλη της δεκαετίας του ’60, όταν ο κόσμος κλιδωνίζεται, ο Άξελ είναι ένας μικροαστός νέος και πιανίστας-φαινόμενο. Αφού χάνει τη φιλόμουση μητέρα του από πνιγμό και γνωρίζει έναν ανεκπλήρωτο έρωτα για μια εξίσου ταλαντούχα πιανίστρια (κάτι που εντείνει την νοσηρή τάση του για εμετό), ο Άξελ δημιουργεί με ομοτέχνους του τη «Λέσχη των νέων πιανιστών». Πρόκειται για μια ομάδα από νεαρούς σολίστες, που προετοιμάζονται για μεγαλειώδη καριέρα· μερικοί θα συνεχίσουν, άλλοι θα τα παρατήσουν νωρίς. Η αφήγηση εδώ δεν είναι καταιγιστική, είναι όμως γεμάτη απ’ όλα εκείνα τα στοιχεία που καθιστούν ένα κείμενο σπουδαία λογοτεχνία. Σπουδαία λογοτεχνία, ισάξια –τουλάχιστον εν προκειμένω– του Σεμπάστιαν Μπάρι.
Μέσω της Ροσίν, της ηρωίδας του Ιρλανδού συγγραφέα, ανατρέχουμε στην ιστορία –εμφύλιες συρράξεις, IRA–, αλλά και στα επιμέρους χαρακτηριστικά της ιρλανδικής κοινωνίας: τι σημαίνει να είσαι προτεστάντης σε κοινωνία Καθολικών, τι σημαίνει να αγαπάς και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο να κλείνεσαι σε ψυχιατρείο, να χαρακτηρίζεσαι αποσυνάγωγος. Με τον Άξελ μεταφερόμαστε στη Νορβηγία, σε μια σκοτεινή και ανήλια χώρα, όπου ο εσωτερικός κόσμος ενός λαού, και η λογοτεχνία τελικά, επηρεάζεται ευθέως από τον εξωτερικό – ας θυμηθούμε τα βιβλία του Κνουτ Χάμσουν, το θέατρο του Ίψεν· τις παρατηρήσεις του για τα εθνικά χαρακτηριστικά στους «Βρικόλακες», τη μελαγχολία που προκαλεί ο μακρύς χειμώνας.
Αυτό που χαρακτηρίζει τα δύο μυθιστορήματα είναι η παραφορά του έρωτα, ενός έρωτα σφοδρού και «α-κοινωνικού» που ανανζητεί τον τρόπο για να βγει στον κόσμο. Όχι μόνο για να ικανοποιηθούν ένστικτα και ορμές: αυτή η πολυκύμαντη και εναγώνια μάχη πηγάζει απευθείας από τη βαθιά συνείδηση των καταστάσεων. Ενώ στο βιβλίο του Μπάρι ερχόμαστε αντιμέτωποι μ’ ένα φρενήρες πηγαινέλα στο σήμερα και στο χθες –το μέλλον μοιάζει να έχει εξοβελιστεί–, ο Μπγιόρνσταντ δεν φείδεται ηρεμίας παρ’ όλα τα αφηγηματικά του τεχνάσματα, ώστε ο αναγνώστης να μην παρασυρθεί από τις μεγαλειώδεις εικόνες, αλλά να αφεθεί στις ολοζώντανες λέξεις. Αυτά τα στοιχεία τα αντιλήφθηκαν αμφότεροι οι μεταφραστές: ο Αύγουστος Κορτώ διεισδύει στον ποιητικό και πυρετώδη ρυθμό του Μπάρι και η Γιουλίκα Σαμαρά αναδεικνύει τις προθέσεις του Νορβηγού συγγραφέα.
Τη στιγμή που στη «Λέσχη των νέων πιανιστών» η κλασική μουσική είναι πανταχού παρούσα, η Ροσίν στη «Μυστική γραφή» παίζει πιάνο στους υπόλοιπους τροφίμους του, υπό κατεδάφιση πια, ψυχιατρείου. Τη στιγμή που ο Ντεμπισί, ο Μπραμς, ο Σούμπερτ και ο Ραβέλ ξεπετάγονται για να θυμίσουν κάθε φορά ότι η μουσική είναι ένας ολόκληρος κόσμος που ταιριάζει σε κάθε κομμάτι της ζωής, ο δρ Γκρεν βυθίζεται –ας το πούμε έτσι– στις δικές του εμμονές. Σ’ αυτά τα δύο κείμενα, παρότι λίγα πράγματα εμφανίζουν αναλογίες, τα ορμητικά του κύματα του έρωτα είναι τόσο πνιγηρά, που από τη μια το πιάνο και από την άλλη η γραφίδα μπορούν να οδηγήσουν σε κάποια λύση.
Τι λογής λύση θα είναι αυτή; Μάλλον μια λύση δυσκολότερη από το ίδιο το πρόβλημα, έτσι που θα αναρωτιέται κανείς εάν έπρεπε να τεθεί το πρόβλημα. Ο Νορβηγός βάζει τους ήρωές του να χάνουν σιγά σιγά την αξιοπρέπειά τους και στη συνέχεια την ίδια τη ζωή τους, κυριολεκτικά ή μεταφορικά, ενώ ο Ιρλανδός προτιμά να θέτει τα τραύματα και τους θανάτους στην ημερήσια διάταξη ενός λαού που κουβαλά μαζί του την απώλεια –απ’ όλες τις απόψεις–, θαρρείς, από γεννησιμιού του.
Αυτό είναι, τελικά, ένα από τα γνωρίσματα της μεγάλης λογοτεχνίας: να μπορεί να αγκαλιάζει, με τη γλώσσα και το ύφος, όλη τη διαδρομή από το προσωπικό στο οικουμενικό, από τον ψυχισμό της μονάδας στο ένδον της κοινότητας.
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Η γυναίκα της ζωής μου
CARLA GUELFENBEIN
ΜΤΦΡ. ΔΑΕΙΡΑ ΖΙΟΥΒΑ
ΠΑΤΑΚΗΣ 2009
ΣΕΛ. 331, ΤΙΜΗ €17,50
Ένα ερωτικό τρίγωνο με φόντο τη Βρετανία της Θάτσερ και τη Χιλή του Πινοσέτ. Ένα βιβλίο στο οποίο κατάφεραν να συνυπάρξουν, με την πολύ ενδιαφέρουσα πένα της Χιλιανής συγγραφέως, η ελπίδα, η προδοσία, η Τζόαν Μπαέζ και ο Μπομπ Μάρλεϊ, οι νοσταλγικές αναμνήσεις και ο αυταρχισμός της εξουσίας.
Ο πύργος των Πυρηναίων
JOSTEIN GAARDER
ΜΤΦΡ. ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ-ΣΑΜΟΥΕΛΣΕΝ
ΛΙΒΑΝΗΣ 2009
ΣΕΛ. 288, ΤΙΜΗ €16,00
Ακούγεται παράξενο, αλλά τριάντα χρόνια μετά τον χωρισμό τους, η Σούλρουν και ο Στάιν ξανασυναντιούνται και ξεκινούν ένα γαϊτανάκι από e-mails. Ο Νορβηγός συγγραφέας, γνωστός από τον «Κόσμο της σοφίας», μέσα από αυτή την επικοινωνία θέτει ξανά τα υπαρξιακά προβλήματα που απασχόλησαν τη φιλοσοφία στη Σκανδιναβία και σε ολόκληρη τη Δύση.
Δημήτρης Αθηνάκης