when we were orphans

Για το μυθιστόρημα του Καζούο Ισιγκούρο «Όταν ήμαστε ορφανοί» (μτφρ. Αργυρώ Μαντόγλου, εκδ. Ψυχογιός).

Της Νίκης Κώτσιου

Η απώλεια και το τραύμα που προκύπτει εξαιτίας της είναι ένα θέμα που επανέρχεται συχνά στο έργο του νομπελίστα Καζούο Ισιγκούρο. Γεννημένος στο Ναγκασάκι το 1954, ο Ισιγκούρο έζησε εκεί τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής του, προτού εγκατασταθεί με την οικογένειά του οριστικά στη Βρετανία. Σήμερα πλέον έχει πολιτογραφηθεί Ευρωπαίος-Βρετανός συγγραφέας και γράφει στα Αγγλικά εμπνεόμενος από θέματα «δυτικού» τύπου, αντλημένα από την ευρύτερη ευρωπαϊκή ιστορία. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι Τα απομεινάρια μιας μέρας, με πρωταγωνιστή έναν μπάτλερ – ενσάρκωση μιας παλαιού τύπου ιδανικής «βρετανικότητας» (τον απέδωσε μοναδικά ο Άντονι Χόπκινς στην έξοχη ταινία του Τζέιμς Άιβορι), που, κάνοντας απολογισμό της ζωής του, αποτιμά πτυχές της βρετανικής ιστορίας, έτσι όπως τις έζησε εκ του σύνεγγυς στην οικία του φιλοναζί αριστοκράτη όπου εργαζόταν επί σειρά ετών. Το τέλος του πολέμου φέρνει και το τέλος της αποικιοκρατίας μαζί με τον ταχύ εξαμερικανισμό της κοινωνικής ζωής.

Δύο δεκαετίες μετά την τραγωδία κι ενώ η φήμη του εξαπλώνεται στο Λονδίνο, ο Μπανκς αποφασίζει να επιστρέψει στη Σαγκάη, ώστε να εξιχνιάσει την οικογενειακή του υπόθεση.

Το Όταν ήμαστε ορφανοί (2000), που θα μας απασχολήσει εδώ, είναι το πέμπτο βιβλίο του Ισιγκούρο. Πρωταγωνιστεί ο Κρίστοφερ Μπανκς, ένας φέρελπις νεαρός ντετέκτιβ, που δραστηριοποιείται στο Λονδίνο της δεκαετίας του 1930. Οι επιτυχίες του διαδέχονται η μια την άλλη και ο ίδιος γίνεται όλο και περισσότερο αναγνωρίσιμος στους κύκλους της υψηλής κοινωνίας και της λονδρέζικης ελίτ. Ο Μπανκς, όμως, στοιχειώνεται από μια οικογενειακή τραγωδία, που συνέβη στην κοσμοπολίτικη Σαγκάη των παιδικών του χρόνων, όπου ζούσε με την οικογένειά του μια μάλλον ήρεμη ζωή. Οι γονείς του Κρίστοφερ εξαφανίστηκαν κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες, ο ένας μετά τον άλλο, οπότε ο ίδιος, ορφανός πια, μεταφέρθηκε στη Βρετανία, για να ζήσει με μια θεία. Δύο δεκαετίες μετά την τραγωδία κι ενώ η φήμη του εξαπλώνεται στο Λονδίνο, ο Μπανκς αποφασίζει να επιστρέψει στη Σαγκάη, ώστε να εξιχνιάσει την οικογενειακή του υπόθεση. Οι συνθήκες που επικρατούν στην Κίνα έχουν πλέον αλλάξει και είναι εξαιρετικά δυσμενείς καθώς μαίνεται ο σινο-ιαπωνικός πόλεμος, αλλά ο Μπανκς είναι αποφασισμένος να προχωρήσει μέχρι τέλους και να ρίξει φως στην εξαφάνιση των γονιών του. Πιστεύει ότι θα τους βρει ζωντανούς, πλάθει σενάρια και κάνει διάφορες εικασίες, που, όπως θα αποδειχθεί εκ των υστέρων, απέχουν πολύ από την πραγματικότητα.

Μέσα από αλλεπάλληλα φλάσμπακ, παρακολουθούμε την παιδική ηλικία του πρωταγωνιστή-αφηγητή στην πολυεθνική Σαγκάη των αρχών του εικοστού αιώνα, που  χαρακτηρίζεται από κραυγαλέες πολιτισμικές και κοινωνικο-οικονομικές αντιθέσεις, ανάγλυφα αποτυπωμένες στην αφήγηση. Η μητέρα του ήρωα αναλαμβάνει έναν ενεργό ακτιβιστικό ρόλο ενάντια στην ευρεία διακίνηση του οπίου, που εξυπηρετεί κυρίως βρετανικά συμφέροντα, ενώ ο πατέρας του εργάζεται σε μια εταιρεία που κερδοσκοπεί και φανερά εμπλέκεται σε αυτού του είδους το παράνομο εμπόριο. Οι αναπολήσεις του Μπανκς έχουν επίκεντρο την εξιδανικευμένη εικόνα της μητέρας του, την οποία ως παιδί λατρεύει και προσπαθεί εναγωνίως να κερδίζει την προσοχή της ή να αποσπά επαίνους. Μέσα από τα σπαράγματα της μνήμης, η μητέρα διαγράφεται δυναμική και περήφανη, με παρουσία καθοριστική και βαρύνουσα, που επισκιάζει τον πατέρα και ενίοτε τον περιθωριοποιεί ή τον απαξιώνει. Οι συζυγικοί καυγάδες, έτσι όπως διασώζονται στη μνήμη του Μπανκς, εμφανίζονται μάλλον αμβλυμένοι, η οικογενειακή ζωή αναδύεται σχεδόν ανέφελη και περίπου ειδυλλιακή, έτσι ώστε η εξαφάνιση πρώτα του ενός και μετά του άλλου να προκύπτει ως κεραυνός εν αιθρία. Στην πραγματικότητα, οι αναμνήσεις που καταθέτει ο ήρωας, λειασμένες και βελτιωμένες, λειτουργούν ως μια παραμορφωμένη και διαστρεβλωμένη εκδοχή της ζωής που έζησε. Ο Μπανκς αρνείται να αντιμετωπίσει την αλήθεια κατάματα και πλάθει ένα καθησυχαστικό παρελθόν, που τον διασώζει από τον πόνο και τον βοηθά να διαχειριστεί το τραύμα. Και βέβαια, οι παθογένειες της βρετανικής οικογένειας Μπανκς εγγράφονται στην ευρύτερη, γενικευμένη παθογένεια της δυτικής ιμπεριαλιστικής διείσδυσης στην Ασία, που περιγράφεται με πολύ απτό τρόπο μέσα από  δυνατές, σοκαριστικές εικόνες.

alt
Αν και θεωρείται ένα από τα πιο αδύναμα βιβλία του,
το Όταν ήμαστε ορφανοί, είχε προκριθεί μέχρι τη 
μικρή λίστα του Man Booker Prize, το 2000.


Ωστόσο, η προσήλωση του Μπανκς στην απωλεσθείσα μητέρα και η εμμονή του, ως ενήλικα πια, να επανασυστήσει τη χαμένη του οικογένεια γίνεται τροχοπέδη για την ομαλή ψυχο-συναισθηματική του ανάπτυξη. Ο τρόπος που μεταβολίζει την πραγματικότητα αποδεικνύεται βαθιά προβληματικός. Οι κοινωνικές του συναναστροφές είναι επιφανειακές και ρηχές, αποφεύγει την επαφή με το άλλο φύλο και δε συνάπτει ουσιαστικούς ανθρώπινους δεσμούς, αν εξαιρέσουμε τη σχέση με τη θετή του κόρη Τζένιφερ, πάνω στην οποία βλέπει ίσως ένα αντίγραφο του εαυτού του. Επιλέγει να ζήσει απομονωμένος σ' έναν περίκλειστο σύμπαν, φτιαγμένο από τροποποιημένες αναμνήσεις και ανεδαφικές προσδοκίες. Δεν έχει ρίζες ούτε στο Λονδίνο ούτε στη Σαγκάη και η μοναδική του πατρίδα είναι η παιδική ηλικία, έτσι όπως την έχει κατασκευάσει με τους δικούς του, αυθαίρετους όρους. Αφιερώνει όλη του την ενέργεια στην αναβίωση του κλίματος ασφάλειας και προστασίας που του παρείχε η οικογένεια και επιθυμεί να επανέλθει μέσα στο κέλυφος της διαλυμένης πια εστίας. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Μπανκς για να περιγράψει τη σύνδεσή του με τον κόσμο και την κοινωνία είναι ενδεικτική της ψυχικής δυσλειτουργίας του. Πρόκειται για μια ψυχρή και αποστειρωμένη γλώσσα, απαλλαγμένη από κάθε συγκίνηση, που ενίοτε απηχεί το ιδίωμα της εντελώς αποστασιοποιημένης αστυνομικής αναφοράς, σύμφωνα με όλους τους τύπους και το  αυστηρό πρωτόκολλο. Δε λείπουν, ωστόσο, κάποιες ονειρικές ή και σουρεαλιστικές καταβυθίσεις, που απηχούν την αγωνία του και τη λαχτάρα να επιστρέψει εσπευσμένα σ' ένα οριστικά χαμένο παρελθόν.

Ελεγεία για τη χαμένη παιδική ηλικία, μυθιστόρημα ενηλικίωσης και παράδοξη αστυνομική ιστορία που αντιστρατεύεται τους βασικούς κανόνες του είδους, το Όταν ήμαστε ορφανοί εξερευνά τις περίεργες διαδρομές της μνήμης, όταν αυτή προσπαθεί να κατευνάσει τον, προερχόμενο απ' την απώλεια, πόνο.

Από ένα σημείο και μετά, το μυθιστόρημα παίρνει την τροπή αστυνομικής ιστορίας, χωρίς να χάνει όμως τα χαρακτηριστικά του ψυχολογικού δράματος. Ο Μπανκς κυκλοφορεί πάντα με το μεγεθυντικό φακό στην τσέπη, έτοιμος ανά πάσα στιγμή να εξετάσει τεκμήρια και να εξιχνιάσει μυστήρια. Είναι μάλιστα φορές που νιώθει επιφορτισμένος με τη μεσσιανική αποστολή να εξυγιάνει ολόκληρο τον κόσμο από το κακό, πράγμα που φυσικά δεν καταφέρνει, όπως δεν καταφέρνει να φωτίσει και την οικογενειακή του υπόθεση. Η λύση θα δοθεί από άλλον. Κρίνοντας από τις άκαρπες και ατελέσφορες προσπάθειές του, που σηματοδοτούν μια κραυγαλέα ήττα, ο Μπανκς κρίνεται μάλλον αποτυχημένος και αναποτελεσματικός. Άστοχες οι εκτιμήσεις του, ανεπιτυχής η απόπειρα. Ο ντετέκτιβ αποτυγχάνει αλλά κερδίζει σε αυτογνωσία και συγχρόνως γίνεται κοινωνός μιας αλήθειας, που επίμονα και κοπιαστικά αποφεύγει.

Ελεγεία για τη χαμένη παιδική ηλικία, μυθιστόρημα ενηλικίωσης και παράδοξη αστυνομική ιστορία που αντιστρατεύεται τους βασικούς κανόνες του είδους, το Όταν ήμαστε ορφανοί εξερευνά τις περίεργες διαδρομές της μνήμης, όταν αυτή προσπαθεί να κατευνάσει τον, προερχόμενο απ' την απώλεια, πόνο. Ο αναξιόπιστος αφηγητής-πρωταγωνιστής αποπειράται να δημιουργήσει από την αρχή ένα ψεύτικο και ωραιοποιημένο παρελθόν που τον απομακρύνει απ' τη σκληρή αλήθεια και επιδίδεται σε έναν μάταιο και εξαρχής καταδικασμένο αγώνα, που δεν δικαιώνεται ποτέ. Οι αναμνήσεις που χρησιμοποιεί για να πλοηγηθεί στη ζωή ελέγχονται κατ' εξακολούθηση ως ανακριβείς αλλά η πραγματικότητα είναι πάντα πιο ισχυρή και επιβάλλει αυτή τους δικούς της επαχθείς όρους, με τους οποίους ο ήρωας καλείται να συμφιλιωθεί.

Η προσεγμένη μετάφραση της Αργυρώς Μαντόγλου για τις εκδόσεις Ψυχογιός μεταφέρει επιτυχώς το στρωτό, μάλλον ακαδημαϊκό ύφος του Ισιγκούρο.

* Η ΝΙΚΗ ΚΩΤΣΙΟΥ είναι φιλόλογος.


altΌταν ήμαστε ορφανοί
Καζούο Ισιγκούρο
Μτφρ. Αργυρώ Μαντόγλου
Ψυχογιός 2019
Σελ. 432, τιμή εκδότη €15,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ KAZUO ISHIGURO

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το πρωινό των πρωταθλητών» του Κερτ Βόννεγκατ (κριτική) – Κοινωνική κριτική με «πολιορκητικό κριό» τη σάτιρα

«Το πρωινό των πρωταθλητών» του Κερτ Βόννεγκατ (κριτική) – Κοινωνική κριτική με «πολιορκητικό κριό» τη σάτιρα

Για το μυθιστόρημα του Κερτ Βόννεγκατ [Kurt Vonnegut] «Το πρωινό των πρωταθλητών» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: από την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου με πρωταγωνιστή τον Μπρους Γουίλις. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«To νυχτόσπιτο» του Τζο Νέσμπο (κριτική) – Ο Νορβηγός αιφνιδιάζει ξανά

«To νυχτόσπιτο» του Τζο Νέσμπο (κριτική) – Ο Νορβηγός αιφνιδιάζει ξανά

Για το βιβλίο του Τζο Νέσμπο [Jo Nesbo] «Το Νυχτόσπιτο» (μτφρ. Γρηγόρης Κονδύλης, εκδ. Μεταίχμιο). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Η νύχτα των ζωντανών νεκρών» του Τζορτζ Ρομέρο, η οποία αναφέρεται (μεταξύ άλλων) στο βιβλίο. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου ...

«Το τραγούδι του προφήτη» του Πολ Λιντς (κριτική) – Δυστοπικό μέλλον στη σημερινή Ιρλανδία

«Το τραγούδι του προφήτη» του Πολ Λιντς (κριτική) – Δυστοπικό μέλλον στη σημερινή Ιρλανδία

Για το μυθιστόρημα του Πολ Λιντς [Paul Lynch] «Το τραγούδι του προφήτη» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Γιώργος Αγγελίδης, εκδ. Gutenberg) που έλαβε το 2023 το Βραβείο Booker. Κεντρική εικόνα: από τη δυστοπική ταινία «The Hunger Games». 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης 

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Κινέζοι εθνικιστές στοχοποιούν τον νομπελίστα Μο Γιάν – Γιατί τον κατηγορούν για αντικομμουνισμό

Κινέζοι εθνικιστές στοχοποιούν τον νομπελίστα Μο Γιάν – Γιατί τον κατηγορούν για αντικομμουνισμό

Ο Κινέζος Νομπελίστας Μο Γιάν κατηγορείται ότι με τα βιβλία του σπιλώνει τον κομμουνιστικό στρατό της Κίνας και εξυμνεί τον αντίστοιχο της Ιαπωνίας. 

Επιμέλεια: Book Press

Το να είσαι ...

Ανακοινώθηκαν οι νικητές των βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης

Ανακοινώθηκαν οι νικητές των βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης

Την Παρασκευή 22 Μαρτίου 2024 θα γίνει η τελετή της απονομής των λογοτεχνικών βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Ακολουθούν οι μικρές λίστες και μαζί οι νικητές σε κάθε κατηγορία, καθώς και το μεγάλο βραβείο της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ