Τρεις Ρώσοι συγγραφείς

Ανάμεσα στα δεύτερα ήταν η Βάρενκα Ολέσοβα του Μαξίμ Γκόρκι (Ροές, μτφρ. Π. Σταθόγιαννης). Λόγω εποχής, ίσως και λόγω ύφους, άργησα να μπω στο ρυθμό της νουβέλας, όμως η ολοκλήρωση της ανάγνωσης τελικά με αποζημίωσε με το παραπάνω.

Ένας έρωτας που τα ανατρέπει όλα

Ένας νεαρός διανοούμενος, ο Ιπολίτ, αποφασίζει να δεχτεί την πρόσκληση της πρόσφατα χηρεύσασας αδελφής του και να περάσει το καλοκαίρι μαζί της στο επαρχιακό της σπίτι. Ο κεραυνοβόλος έρωτας έρχεται στο πρόσωπο της νεαρότατης Βάρενκα, που κυριολεκτικά αναστατώνει την ζωή του και κλονίζει τις πεποιθήσεις του. Αναστολές, ανασφάλειες, ξαφνικές εφιδρώσεις, οδηγούν τον ερωτευμένο Ιπολίτ σε μια εσωτερική διαμάχη μιας και δεν είναι σε θέση να αποδεχτεί την λογική του πρωτόγνωρου συναισθήματος που τον έχει κυριεύσει. Η Βάρενκα βάζει στο τραπέζι τα αδιαμφισβήτητα προσόντα της, την ομορφιά και τη φρεσκάδα της, χωρίς ποτέ να τα προσφέρει. Έτσι ο δυστυχής Ιπολίτ θα μείνει νηστικός στο τέλος του καλοκαιρινού δείπνου, χωρίς να γευτεί ούτε ένα φιλί. Δυο διαφορετικοί κόσμοι που όσο κι αν ποθούν ο ένας τον άλλον, παραμένουν ανέγγιχτοι. Από τη μία η λογική και οι αξίες της επιστήμης και από την άλλη οι παραδοσιακές σταθερές της θρησκείας αλλά και των νόμων που διέπουν τη σκληρή επαρχιώτικη ζωή. Η Βάρενκα δεν διστάζει, παρά το νεαρό της ηλικίας της, να φερθεί σκληρά στους χωρικούς που δουλεύουν στα κτήματα του πατέρα της. Κι αυτή η πάλη, ανάμεσα στο νέο και το παλιό, δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στην πτώση ή την έκρηξη. Ο Ιπολίτ πέφτει στο ποτάμι, δεν κερδίζει το φιλί αλλά δεν θα είναι πλέον ο ίδιος. Με μεγάλη μαεστρία, ο Γκόρκι μας αφήνει με το ανεκπλήρωτο του έρωτος. H ένωση των δύο εις σάρκα μίαν, δεν ευοδώνεται. 

Ένας κόσμος που δεν υπάρχει πια

Ο άγνωστος μέχρι πρότινος, Νικολάι Λίλιν, με τη Σιβηρική Αγωγή (Πατάκης, μτφρ. Μαρία Οικονομίδου), ήταν μία απρόσμενη έκπληξη. Ο Λίλιν μας βάζει γρήγορα στη ζωή και τα έργα των Σιβηριανών Ούρκα -μιας ιδιόμορφης κοινότητας "τίμιων εγκληματιών"- οι οποίοι εκτοπίστηκαν το 1930 από την Σιβηρία, σε μια νέα, νότια γη, την Υπερδνειστερία, και σχημάτισαν την κοινότητα του Κάτω Ποταμού. Το 1990, μετά τη διάλυση του ανατολικού μπλοκ, η Υπερδνειστερία, διακήρυξε την ανεξαρτησία της, χωρίς να αναγνωριστεί ποτέ από κανέναν. Ο Κολίμα, ένας πιτσιρικάς Ούρκα, μεγαλώνει κι εκπαιδεύεται σύμφωνα με τους κώδικες τιμής, αλληλεγγύης, αλτρουισμού, υπερηφάνειας, τιμωρίας και θανάτου, των "τίμιων εγκληματιών". Υπέρτατα αγαθά, η ελευθερία και η χριστιανική πίστη. Οι τίμιοι εγκληματίες του Κάτω Ποταμού αντιστέκονται με κάθε ανέντιμο τρόπο στην θεσμοθετημένη εξουσία. Ζουν ληστεύοντας τράπεζες, εμπορευματικά τρένα κι ό,τι άλλο μολύνει την καθαρότητα των αξιών τους. Τηρούν ευλαβικά τους δικούς τους εσωτερικούς νόμους και τιμωρούν αμείλικτα όσους τους παραβιάζουν. Το έγκλημα αποκτά νέα ταυτότητα. Οι Ούρκα δεν λειτουργούν μαφιόζικα. Δεν κυνηγούν τον πλούτο, αλλά μια καλή ζωή, ποτισμένη από τη σοφία των παππούδων και θέλουν πάση θυσία να τη διαφυλάξουν. Οι ήρωες, με υπερηφάνεια μπαινοβγαίνουν στη φυλακή, μυούνται στην ύψιστη τέχνη του τατουάζ, που εμφανίζεται ως μια ιερή κωδικοποιημένη γλώσσα και μεταφέρουν μηνύματα και χαιρετίσματα φίλων και συγγενών. Μετά το σοκ, των αρχικών σελίδων, ο άγριος κόσμος των Ούρκα, γίνεται οικείος και σχεδόν αγαπητός. Οι Ούρκα μοιράζονται τα αγαθά, διαπνέονται από υψηλή αίσθηση δικαίου, προστατεύουν με σεβασμό τους αγαπημένους του θεού, δηλαδή τα άτομα με ειδικές ανάγκες, και δεν υπάρχει ιδιοτέλεια στα ανέντιμα τίμια εγκλήματά τους.

Ο Λίλιν με το πρώτο του βιβλίο σημείωσε τεράστια εμπορική επιτυχία και έχτισε τον προσωπικό του μύθο. Γεννήθηκε το 1980 στην Υπερδνειστερία, μεγάλωσε και γαλουχήθηκε στην σιβηρική αγωγή, φυλακίστηκε ως ανήλικος για ποινικά αδικήματα, πολέμησε στην Τσετσενία και στα 18 του κατέφυγε στην Ιταλία, όπου ζει μέχρι σήμερα και ασχολείται με το τατουάζ, στο εργαστήριό του στο Μιλάνο. Μόλις στα 29 του, κυκλοφόρησε την Σιβηρική Αγωγή, την οποία έγραψε στα ιταλικά, αυτοβιογραφούμενος και απαγορεύοντας ρητά στον εκδοτικό του οίκο να μεταφραστεί το βιβλίο στα ρωσικά, παρότι μεταφράστηκε ήδη σε 40 γλώσσες. Κι εδώ, προκύπτουν ορισμένα ερωτήματα που όσο δεν απαντούνται τόσο μεγαλώνει το μυστήριο του Λίλιν. Ιστορικά δεν επιβεβαιώνεται η ύπαρξη των Ούρκα, πολύ δε λιγότερο η εκτόπιση πληθυσμών από τη Σιβηρία προς το νότο - μόνο το αντίθετο. Το διαδίκτυο βρίθει από αναρτήσεις κατοίκων της περιοχής του Κάτω Ποταμού –που δεν υπάρχει, αλλά τόσο ανάγλυφα περιγράφεται από τον συγγραφέα- οι οποίοι διαψεύδουν την ύπαρξη συμμοριών, Ούρκα, εγκληματικότητας αλλά και ακόμα του βιογραφικού του ίδιου του Λίλιν. Τον περιγράφουν ως ένα ήσυχο και άτολμο παιδάριο. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, ο Λίλιν κατόρθωσε να δημιουργήσει έναν κόσμο από το μηδέν και να πείσει πως υπάρχει.

Ένα καθεστώς μεγαλείου και τυραννίας

Ο Βασίλι Πάβλοβιτς Αξιόνοφ γεννήθηκε το 1932 στο Καζάν και πέθανε στη Μόσχα το 2009. Στο έργο του Οι ουρανοξύστες της Μόσχας (Καστανιώτης, μτφρ. Δημ. Τριανταφυλλίδης) αφηγείται τα δεινά της σταλινικής τυραννίας. Η ανάγκη επίδειξης δύναμης, ζήτημα ζωτικής σημασίας και όχι απλής ματαιοδοξίας, οδηγεί τον ηγέτη της υπερδύναμης, στην κατασκευή των ουρανοξυστών, ειδικά για την ελίτ του. Με τον τρόπο αυτό, η ελίτ ταυτίζεται με το καθεστώς, αναλαμβάνει το υψηλό καθήκον έναντι του μέλλοντος του κόσμου τούτου, απολαμβάνει τις υψηλού επιπέδου υπηρεσίες των κατοικιών που ακουμπούν τα σύννεφα και φυσικά μέσα από τους μηχανισμούς των ίδιων των κατοικιών, ελέγχεται από το καθεστώς η όποια ανάρμοστη ή επικίνδυνη συμπεριφορά.

Στο πνεύμα ενός σατυρικού νουάρ, με σούπερ ήρωες που προσιδιάζουν σε φιγούρες κόμικς, ο Αξιόνοφ μας δίνει μια γερή γεύση για τα πικρά και τα φαιδρά που διαδραματίστηκαν τα τελευταία χρόνια του Στάλιν. Πρόσωπα αληθινά και φανταστικά, καθώς και γεγονότα, ζυμώνονται αριστοτεχνικά από τον συγγραφέα, που διεκδικεί και έτσι την προσοχή και την αφοσίωση του αναγνώστη. Πρωταγωνιστές, τρεις υπερβατικές φιγούρες, που μπορούν να κάνουν τα πάντα. Να είναι ταυτόχρονα στρατηγός, εθνικός ποιητής, κατάσκοπος αλλά και εμψυχωτής του μεγάλου ηγέτη, όπως ο Σμελτσακώφ. Ολυμπιονίκης, θαύμα της σοβιετικής φοιτητικής νεολαίας, εκπάγλου καλλονής, όπως η Γκλίκα. Ναύαρχος, ήρωας του μεγάλου πολέμου, πιλότος, εφτάψυχος τυχοδιώκτης όπως ο γοητευτικός Μοκινάκι. Οι τρεις τους, είναι ένοικοι του αρχιτεκτονικού σοβιετικού μεγαλείου κι εκεί εμπλέκονται σ’ ένα ερωτικό τρίγωνο, απολύτως πολιτισμένο χωρίς δράματα αλλά με χιούμορ και κυνισμό. Υφέρποντες κίνδυνοι, η αποκηρυγμένη τζαζ και ο ρεβιζιονιστής Τίτο.

Διαβάζοντας τα βιβλία αυτά καταλήγω στην γενική και όψιμη διαπίστωση πως οι Ρώσοι, ανεξαρτήτως εποχής, έχουν χιούμορ.

Βάρενκα Ολέσοβα
Μαξίμ Γκόρκι