
Για το μυθιστόρημα «Πράκτορας Σόνυα» (μτφρ. Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης) του Ben Macintyre που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος. Στη φωτογραφία, η Ούρσουλα Κουτσίνσκι, ή αλλιώς, πράκτορας Σόνυα.
Της Λεύκης Σαραντινού
Τη ζωή μιας άγνωστης στους περισσότερους από εμάς κατασκόπου, εκείνη της Ούρσουλας Κουτσίνσκι, έρχεται να μας αφηγηθεί ο ειδικευμένος στις κατασκοπευτικές ιστορίες συγγραφέας και δημοσιογράφος, ο Μπεν Μακιντάιρ στο Πράκτορας Σόνυα, ένα βιβλίο ιστορικό και βιογραφικό, που προσιδιάζει όμως περισσότερο στο μυθιστόρημα.
Ο Μπεν Μακιντάιρ (φωτογραφία αριστερά, @Justine Soddart) αρθρογράφος της εφημρίδας Times στο παρελθόν εργάστηκε ως ανταποκριτής της εφημερίδας σε Νέα Υόρκη, Ουάσινγκτον και Παρίσι και είναι γνωστός στο ελληνικό κοινό μέσα από τα βιβλία του Επιχείρηση Κιμάς και Ο κατάσκοπος και ο προδότης. Όσοι τα έχουν διαβάσει γνωρίζουν ότι ο Μακιντάιρ διαθέτει αναμφισβήτητα το χάρισμα του δεινού αφηγητή.
Στο τελευταίο του βιβλίο όμως, το Πράκτορας Σόνυα, η ίδια η Ιστορία αποδεικνύεται ακόμα πιο ικανός αφηγητής από τον ίδιο. Και αυτό διότι η βιογραφία της πράκτορα Ούρσουλα Κουτσίνσκι, της Γερμανοεβραίας που κατασκόπευσε επί είκοσι ολόκληρα χρόνια για λογαριασμό της Σοβιετικής Ένωσης με το ψευδώνυμο Σόνυα, είναι από μόνη της πολύ πιο συναρπαστική και ενδιαφέρουσα από όσο θα μπορούσε να φανταστεί ποτέ κανείς. Μπορεί η πράκτορας Σόνυα να μην απέκτησε τη φήμη της διαβόητης Μάτα Χάρι, η ζωή της όμως ήταν εφάμιλλη σε κινδύνους και μυστικότητα, όπως άλλωστε και εκείνη της διάσημης ομολόγου της.
Τα παιδιά της και η «βιτρίνα» της «νοικοκυράς», ήταν, αναντίρρητα η καλύτερη κάλυψη που θα μπορούσε να έχει μια κατάσκοπος, αφού της επέτρεπαν να διασκεδάζει τις όποιες υποψίες.
Η Ούρσουλα γαλουχήθηκε στο Βερολίνο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και γνώρισε από νωρίς τη φτώχεια και την αδικία που κυριαρχούσαν στη Γερμανία μετά την ταπεινωτική ήττα στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε αυτό το πλαίσιο μετατρέπηκε σε μια ευπειθή κομμουνίστρια. Ακολουθώντας τον αρχιτέκτονα σύζυγό της στη Σανγκάη το 1930, η Ούρσουλα θα μυηθεί στην κατασκοπία από τη στενή της φίλη και συγγραφέα, Άγκνες Σμέντλεϊ. Έκτοτε θα παραμείνει επί είκοσι συναπτά έτη πιστή οπαδός του κομμουνισμού και θα ανταμειφθεί με τον βαθμό του συνταγματάρχη για τις κατασκοπευτικές της υπηρεσίες στην ΕΣΣΔ.
Η αξιοθαύμαστη Ούρσουλα-Σόνυα κατάφερνε να συνδυάζει την κατασκοπευτική δράση με τη μητρότητα. Απέκτησε τρία παιδιά με τρεις διαφορετικούς άντρες. Το πρώτο της παιδί, ο Μίχαελ, ήταν του πρώτου κατά σειρά συζύγου της, του Ρούντολφ Χάμπουργκερ και τα άλλα δύο καρποί των σχέσεών της με έτερους κατασκόπους της Σοβιετικής Ένωσης.
H Oύρσουλα-Σόνυα εκπαιδεύτηκε στη Μόσχα, μαθαίνοντας να κατασκευάζει πομπούς. Έτσι μετέδιδε, από τις χώρες στις οποίες διαβιούσε, ένα σωρό χρήσιμες πληροφορίες για το σταλινικό καθεστώς της Ρωσίας. Τα παιδιά της και η «βιτρίνα» της «νοικοκυράς», ήταν, αναντίρρητα η καλύτερη κάλυψη που θα μπορούσε να έχει μια κατάσκοπος, αφού της επέτρεπαν να διασκεδάζει τις όποιες υποψίες των γύρω της με πειστικό τρόπο.
Κομβικό σημείο της δράσης της θεωρείται η γνωριμία της με τον Κλάους Φουξ, τον κατάσκοπο και φυσικό επιστήμονα που εργαζόταν στο «Πρόγραμμα Μανχάταν» για τη δημιουργία της ατομικής βόμβας και κατάφερε να κλέψει τα σχέδια για την κατασκευή της και να τα παραδώσει στους Σοβιετικούς. Η πράκτορας ήταν ο σύνδεσμός του και ο διαβιβαστής στα κεντρικά των απόρρητων αυτών πληροφοριών. Έτσι, ο Στάλιν γνώριζε τα πάντα για την ατομική βόμβα, ενώ οι Σύμμαχοι δεν είχαν την παραμικρή ιδέα ότι ο Σοβιετικός δικτάτορας γνώριζε λεπτομέρειες για το υποτιθέμενο «απόρρητο» σχέδιό τους.
![]() |
Η Ούρσουλα Κουτσίνσκι, ή αλλιώς η πράκτορας Σόνυα με τα τρία παιδιά της. |
Η Ούρσουλα επέζησε της «Μεγάλης Εκκαθάρισης» του Στάλιν το 1937 και δεν συνελήφθη ποτέ από την αστυνομία των χωρών στις οποίες έζησε. Υπήρξε τυχερή, όσο και ικανή, μια γυναίκα προικισμένη με σπάνιες φυσικές και ψυχολογικές αντοχές. Προς το τέλος της ζωής της αποσύρθηκε από την κατασκοπία και υπήρξε και πάλι εξαιρετικά τυχερή που το σύστημα την άφησε έτσι απλά να φύγει, χωρίς κυρώσεις. Έκτοτε έγινε συγγραφέας, με το ψευδώνυμο Ρουθ Βέρνερ, γράφοντας κυρίως βιβλία για νέους και παιδιά, αλλά και την αυτοβιογραφία της. Χάρη στο ημερολόγιο και τις σημειώσεις που τόσο σχολαστικά κρατούσε είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε λεπτομέρειες για την προσωπική της ζωή. Μια ζωή απίθανη, σαν παραμύθι, την οποία αφηγείται με μεγάλη γλαφυρότητα ο Μπεν Μακιντάιρ.
*Η Λεύκη Σαραντινού είναι ιστορικός, καθηγήτρια μουσικής και συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο, η μελέτη «Μύθοι που έγιναν ιστορία» (εκδ. Ενάλιος).
Απόσπασμα από το βιβλίο
«Η Ούρσουλα Κουτσίνσκι έζησε πολύ, όπως είχε προβλέψει ο γηραιός τεχνίτης πορσελάνης. Ήταν δέκα χρονών όταν ξέσπασε η επανάσταση των μπολσεβίκων, και ογδόντα δύο όταν έπεσε το Τείχος του Βερολίνου. {...} Πέρασε όλη την ενήλικη ζωή της αγωνιζόμενη για κάτι που πίστευε ότι ήταν σωστό και πέθανε γνωρίζοντας ότι μεγάλο μέρος του ήταν λάθος. Μολοντούτο, κοίταζε στο παρελθόν με ικανοποίηση: Είχε παλέψει ενάντια στον ναζισμό, είχε αγαπήσει πολύ, είχε μεγαλώσει παιδιά, είχε γράψει μια μικρή βιβλιοθήκη από καλά βιβλία και είχε βοηθήσει τη Σοβιετική Ένωση να συμβαδίσει με τη Δύση στον πυρηνικό εξοπλισμό, διασφαλίζοντας μιαν εύθραυστη ειρήνη».