alt

Για το βιβλίο του Γιώργου Π. Πεφάνη «Θεατρικά Bestiaria – Θεατρικές και φιλοσοφικές σκηνές της ζωικότητας» (εκδ. Παπαζήση).

Της Ιφιγένειας Καφετζοπούλου

Στο 21ο βιβλίο του Γιώργου Πεφάνη η έννοια της ετερότητας, η οποία τον απασχολεί από τα πρώτα του βιβλία, εισέρχεται εδώ στο απόγειό της: η ζωικότητα, το θέμα που διατρέχει τα Θεατρικά Bestiaria, πρόκειται για τον κατεξοχήν Άλλο, για τη ριζική ετερότητα. Ο συγγραφέας επανεξετάζει, θέτοντας σε διαφορετική βάση τις ριζωμένες διαχωριστικές γραμμές και τις φυγόκεντρες δυνάμεις που αυτές συνεπάγονται, εντοπίζοντας και αναδεικνύοντας την ύπαρξη ομόκεντρων κύκλων, την κοινή βάση που μοιράζεται η ανθρωπινότητα με τη ζωικότητα. Για τον λόγο αυτόν ο Πεφάνης υιοθετεί στα Θεατρικά Bestiaria την ορολογία ανθρώπινο και μη ανθρώπινο ζώο, ώστε να διαφαίνεται ο κοινός παρονομαστής, δηλαδή η ζωικότητα, ως μία αντιπρόταση στην κάθετη διαχωριστική γραμμή που θέτει η χρήση των παραδοσιακών όρων «άνθρωπος» και «ζώο». Τα Θεατρικά Bestiaria επαναπροσδιορίζοντας τη σχέση ανάμεσα στο ζωικό και στο ανθρώπινο, αναδεικνύουν ένα προσφιλές μοτίβο του συγγραφέα: της ταυτόχρονα ενωτικής και διαχωριστικής ικανότητας του συνόρου, της γέφυρας, του κατωφλιού κ.λπ., δηλαδή των ορίων. Τον διπλό προσανατολισμό του ορίου ο Πεφάνης τον εφαρμόζει στη μελέτη του ανθρώπινου και του μη ανθρώπινου ζώου με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να (ανα)γνωρίσει τον εαυτό του και το είδος του ως ένα θραύσμα ανάμεσα σε έναν ωκεανό θραυσμάτων. 

Η μετατόπιση του βλέμματος

Μια Ιστορία του θεάτρου ή μια Ιστορία των «σκηνών», η οποία παρουσιάζει τα ανθρώπινα ανεξάρτητα από τα μη ανθρώπινα ζώα, φαντάζει σαν μια επιλεκτική εστίαση, η οποία μεγεθύνεται σε βαθμό τέτοιο, ώστε να επιβάλλεται και να κυριαρχεί, παραγκωνίζοντας τα υπόλοιπα υλικά που συνθέτουν το κάδρο. 

Κεντρικό, συνεπώς, ρόλο στα Θεατρικά Bestiaria καταλαμβάνει η έννοια της διασταύρωσης, της συνάντησης δηλαδή του ανθρώπινου με το μη ανθρώπινο, η οποία δημιουργεί μία γκρίζα ζώνη απροσδιοριστίας, όπου η διάκριση ανάμεσα στο ανθρώπινο και στο ζωικό θολώνει και καθίσταται δυσχερής. Η συνύπαρξη ανθρώπινου και ζωικού σε ένα πεδίο ομίχλης αποκαλύπτεται μέσα από μία αναδρομή, η οποία ξεκινά από το 30.000 π.Χ. από τις ζωικές αναπαραστάσεις στους βράχους του Chauvet, καθώς «κάθε φορά που ο κάτοικος του σπηλαίου χαράσσει στον βράχο ένα άγριο ζώο, χαράσσει ένα όριο που τον χωρίζει από το ζώο αυτό και ταυτόχρονα διαβρώνει τη διαχωριστική ισχύ αυτού του ορίου». Ξεκινώντας από την αρχετυπική αυτή σκηνή και φτάνοντας έως τις σύγχρονες performances (In the wrong placeness της Kira O’ Reilly, Parrots and Guinea Pigs του Jan Fabre, οι performances του Hermann Nitsch, Η γεωμετρία της δίψας για αίμα του Sven Stilinovic, Λίαν αιμάσσον. Αιμάσσον. Μισοψημένο. Καμένο και του Rodrigo Garcia, Helena του Evaristti, The Sky is falling του Rafael Ortiz, Rat Piece του Kim Jones, The Others της Rachel Rosenthal, Κόλαση του Romeo Castellucci, Dragon Heads της Marina Abramovic, like America and America likes me και Πώς να εξηγήσεις τις εικόνες σε έναν νεκρό λαγό του Joseph Beuys), αλλά και αντλώντας υλικό από την ελληνική δραματουργία και παραστασιολογία (Ο δρόμος περνά από μέσα και Ο γορίλας και η ορτανσία του Ιάκωβου Καμπανέλλη, Λιοντάρια του Κώστα Γάκη και Βασίλη Μαυρογεωργίου, Προς Ελευσίνα του Παύλου Μάτεσι, Bella Venezia του Γιώργου Διαλεγμένου και του Λευτέρη Βογιατζή, Η κωμωδία των ψευτογιατρών του Σαβόγια Ρούσμελη) ο Πεφάνης εγγράφει μία σφαιρικότερη ιστορία του θεάτρου, καθώς προκαλεί στον αναγνώστη μια μετατόπιση του βλέμματος, όπου ο άνθρωπος δεν είναι πλέον τοποθετημένος στο επίκεντρο. Αναδεικνύεται λοιπόν για πρώτη φορά το ελλιπές της μέχρι τώρα προσέγγισης, μιας καθαρά δηλαδή προσέγγισης ανθρωποκεντρικής. Μια Ιστορία του θεάτρου ή μια Ιστορία των «σκηνών», η οποία παρουσιάζει τα ανθρώπινα ανεξάρτητα από τα μη ανθρώπινα ζώα, φαντάζει σαν μια επιλεκτική εστίαση, η οποία μεγεθύνεται σε βαθμό τέτοιο, ώστε να επιβάλλεται και να κυριαρχεί, παραγκωνίζοντας τα υπόλοιπα υλικά που συνθέτουν το κάδρο. 

Τα ολισθηρά όρια

Βλέπουμε ήδη από την εισαγωγή του βιβλίου το κεντρικό του μοτίβο, τα ολισθηρά όρια και τις διασταυρώσεις που αυτά επιφέρουν: τη ζωοποίηση του ανθρώπινου και την ενανθρώπιση του ζωικού.

Η διάθεση του ανθρώπινου ζώου να αυτοτοποθετείται στο κέντρο απογειώνεται με την καρτεσιανή θεωρία του ζώου-μηχανή: το ζώο-εργαλείο-πράγμα βασανίζεται ανελέητα, όντας σε κατώτερη ιεραρχικά κλίμακα από τον άνθρωπο. Σε αυτό το σημείο της πραγμοποίησης του μη ανθρώπινου ζώου είναι διακριτή η διασταύρωση και η πορώδης υφή των συνόρων που παρατηρεί ο Πεφάνης. Διότι ο συγγραφέας επιλέγει να ξεκινήσει το βιβλίο του με τη σκηνή των Εβραίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και την συνύπαρξή τους με έναν σκύλο του κειμένου του Levinas («Nom d' un chien ou le droit naturel»). Είναι ο Εβραίος, ο οποίος τώρα θεάται υπό το πρίσμα μιας διπλής οπτικής: από την πλευρά των Γερμανών (δηλαδή του ανθρώπινου) είναι αντικείμενο θέασης ως ζώο και μόνο από την οπτική του ζώου (του σκύλου) θεωρείται ως άνθρωπος. Βλέπουμε ήδη από την εισαγωγή του βιβλίου το κεντρικό του μοτίβο, τα ολισθηρά όρια και τις διασταυρώσεις που αυτά επιφέρουν: τη ζωοποίηση του ανθρώπινου και την ενανθρώπιση του ζωικού. Η ανθρώπινη Ιστορία μπορεί να ιδωθεί και ως μία Ιστορία των ορίων, της παραγωγής διπόλων και διαχωρισμών, όπου η λεγόμενη «ανθρωπολογική μηχανή» του φιλοσόφου Giorgio Agamben βρίσκεται μονίμως σε λειτουργία, παράγοντας ακατάπαυστα διαχωρισμούς, αποκλεισμούς και συμπεριλήψεις. 

alt
Ο Γιώργος Π. Πεφάνης

Οι συναντήσεις

Στα «Θεατρικά Bestiaria» προτείνεται από τον συγγραφέα μία θέαση του θεάτρου μέσα από την οπτική της ανθρωποζωολογίας, η οποία όμως και αναλύεται μέσα από την οπτική της θεατροφιλοσοφίας.

Όπως και στο προηγούμενο βιβλίο του Πεφάνη Θιασώτες και Φιλόσοφοι. – Σκιαγράφηση μιας θεατροφιλοσοφίας, όπου εισάγει ο ίδιος για πρώτη φορά τον όρο «θεατροφιλοσοφία» προτείνοντας μία ένωση του θεάτρου με τη φιλοσοφία, στα Θεατρικά Bestiaria προτείνεται από τον συγγραφέα μία θέαση του θεάτρου μέσα από την οπτική της ανθρωποζωολογίας, η οποία όμως και αναλύεται μέσα από την οπτική της θεατροφιλοσοφίας (εφαρμόζεται στις «σκηνές» και η ανάλυση πραγματοποιείται μέσω των φιλοσοφικών εργαλείων του Jacques Derrida, της Donna Harraway, των Gilles Deleuze και Felix Guattari, του Giorgio Agamben, του Michel Foucault κ.ά). Παρατηρούμε συνεπώς μία αναδιπλασιασμένη άρση των διπόλων, αλλά και μια πραγμάτωση επιμέρους διασταυρώσεων–συναντήσεων: ανθρωποζωοθεατροφιλοσοφία, ανθρωποζωοφιλοσοφία, θεατροανθρωποζωολογία κ.ά. Δημιουργούνται έτσι υπόγεια «λαγούμια φυγής», τα οποία όπως αναφέρεται και στο βιβλίο, ως προς τη σχέση των ανθρώπινων και των μη ανθρώπινων ζώων, συντελούν στην απ-εδαφικοποίηση των ταυτοτήτων, αναδεικνύοντας πως δεν είναι στερεωμένες σε έδαφος σταθερό, «χαράζουν γραμμές φυγής από τις ενοποιητικές κανονικότητες και τις ταυτοτικές ρίζες προς άναρχα, απρόβλεπτα και ακαθόριστα ριζώματα».

Ερωτηματικά

Ποια είναι η σχέση της τρέλας, της ζωικότητας και του θανάτου; Ποιο είναι το αντίστοιχο βασικό κριτήριο –αυτή τη φορά όχι διαχωρισμού, αλλά σύγκλισης– ανάμεσα στο ανθρώπινο και στο μη ανθρώπινο ζώο;

Εξετάζοντας τις θεατρικές σκηνές μέσα από την σύμπλευση των ανθρώπινων και των μη ανθρώπινων ζώων δημιουργείται ένα έδαφος γόνιμο για την ανάφλεξη προβληματισμών και ερωτημάτων, τα οποία εντοπίζονται και τίθενται από τον συγγραφέα, όπως τι ακριβώς ανταποδίδει το θέατρο στο ζώο, θέτοντας παράλληλα το θέμα της «προτίμησης»: το μη ανθρώπινο ζώο «προτιμά», δηλαδή επιλέγει την ύπαρξή του εντός της σκηνής ή απλά είναι αναγκασμένο να επιτελέσει τη σκηνική του παρουσία; Έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει τον αιφνιδιασμό στους θεατές; Πόσο συγκλίνουν οι μη ανθρώπινοι με τους ανθρώπινους ζωολογικούς κήπους; Κατά πόσο ο καλλιτέχνης έχει δικαίωμα να παραχωρήσει «άδεια θανάτου» στα μη ανθρώπινα ζώα; Το κριτήριο της ηθικής δέσμευσης, το οποίο αποτελεί το βασικό κριτήριο διαχωρισμού του θεάτρου από την ζωή ισχύει για τα ανθρώπινα, αλλά καταρρέει σε ό,τι αφορά τα μη ανθρώπινα ζώα; Ποια είναι η σχέση της τρέλας, της ζωικότητας και του θανάτου; Ποιο είναι το αντίστοιχο βασικό κριτήριο –αυτή τη φορά όχι διαχωρισμού, αλλά σύγκλισης– ανάμεσα στο ανθρώπινο και στο μη ανθρώπινο ζώο; Ο Πεφάνης όντας καινοτόμος και ανήσυχος, αποτελεί μία φλέβα χρυσού στον τομέα της έρευνας, ανοίγοντας νέα μονοπάτια και προτείνοντας συνεχώς νέες κατευθύνσεις και διασταυρώσεις, πρωτοτυπεί ξανά, διευρύνοντας ακατάπαυστα τα εργαλεία του με τα οποία περικυκλώνει τις «σκηνές», αποφεύγοντας σταθερά τις επιφανειακές και εύπεπτες προσεγγίσεις, φωτίζει κάθε φορά από διαφορετική οπτική γωνία το αντικείμενο της έρευνάς του, δίνοντας διαρκώς νέα ερεθίσματα που οξύνουν τη σκέψη του αναγνώστη και κρατώντας την σε μία μόνιμη εγρήγορση. 

* Η ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΑΦΕΤΖΟΠΟΥΛΟΥ είναι θεατρολόγος και κριτικός θεάτρου.

 Στην κεντρική εικόνα, εικαστικό της © Marta Żukiel.


altΘεατρικά Bestiaria
Θεατρικές και φιλοσοφικές σκηνές της ζωικότητας
Γιώργος Π. Πεφάνης
Παπαζήσης 2018
Σελ. 564, τιμή εκδότη €29,70

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ Π. ΠΕΦΑΝΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η ποιητική των κτιρίων και του χώρου: 3+1 νέες εκδόσεις αρχιτεκτονικής μας ωθούν σε γόνιμες σκέψεις

Η ποιητική των κτιρίων και του χώρου: 3+1 νέες εκδόσεις αρχιτεκτονικής μας ωθούν σε γόνιμες σκέψεις

Τέσσερις νέες εκδόσεις αρχιτεκτονικής: Σουζάνα Αντωνακάκη «Αρχιτεκτονική ποιητική», Επιστημονική επιμέλεια- εισαγωγή: Στέλιος Γιαμαρέλος, επιμέλεια έκδοσης: Παναγιώτης Σουλτάνης (Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης), «Τάσος Μπίρης: Πενήντα χρόνια σημάδια στο αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι», Επιμέλεια κειμένων: Τζένη ...

«Η καντιανή ηθική στον σύγχρονο κινηματογράφο» της Δήμητρας Δήμου (κριτική)

«Η καντιανή ηθική στον σύγχρονο κινηματογράφο» της Δήμητρας Δήμου (κριτική)

Για τη μελέτη της Δήμητρας Δήμου «Η καντιανή ηθική στον σύγχρονο κινηματογράφο – Ανάδειξη παραδειγμάτων κατηγορικής προσταγής σε σύγχρονες κινηματογραφικές αναπαραστάσεις» (εκδ. Βακχικόν).

Γράφει ο Θόδωρος Σούμας

Το βιβλίο της Δήμητρας Δήμου επικε...

«Ένα κουκλόσπιτο (Νόρα)» του Ερρίκου Ίψεν – Σκέψεις για το κλασικό θεατρικό έργο με αφορμή την έκδοσή του

«Ένα κουκλόσπιτο (Νόρα)» του Ερρίκου Ίψεν – Σκέψεις για το κλασικό θεατρικό έργο με αφορμή την έκδοσή του

Για το κλασικό θεατρικό έργο του Ερρίκου Ίψεν (Henrik Ibsen) «Ένα Κουκλόσπιτο (Νόρα)» (εισαγωγή - μτφρ. - ερμηνευτικά σχόλια: Ήρκος Αποστολίδης, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: Η Αμαλία Μουτούση, πριν από μερικά χρόνια, σε μια υποδειγματική ερμηνεία της Νόρα. (Σκην. Γιώργος Σκεύας).

Γράφει ο Φ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Το διαδικτυακό περιοδικό Λόγου και Τέχνης Χάρτης (www.hartismag.gr), συνεχίζει για τρίτη χρονιά την απονομή ετήσιων βραβείων, με σκοπό την ανάδειξη των σημαντικότερων βιβλίων που κυκλοφόρησαν το περασμένο έτος. Σήμερα ανακοινώθηκε ο Βραχύς Κατάλογος σε όλες τις κατηγορίες. Δείτε βιβλία και συγγραφείς. 

...

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ