tromokratia kentriki 2

Για τη μελέτη του Ράνταλ Ντ. Λω «Τρομοκρατία – Μια παγκόσμια ιστορία» (μτφρ. Φιλώτας Δήτσας, επιστημονική επιμέλεια: Μαίρη Μπόση, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Του Μύρωνα Ζαχαράκη

Η νέα έκδοση στη (βραβευμένη) σειρά «Προοπτικές», των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, είναι ιδιαίτερα επίκαιρη: Ένα βιβλίο για την τρομοκρατία. Σε τι διαφέρει από άλλα που έχουν γραφτεί σχετικά; Αρχικά, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι αυτό το βιβλίο δεν είναι μια έρευνα του φαινομένου της τρομοκρατίας σήμερα. Αντίθετα, επιχειρεί να φωτίσει την ιστορία της τρομοκρατικής δράσης από την Αρχαιότητα μέχρι και τον 21ο αιώνα. Όπως παραδέχεται ο συγγραφέας του, ο Αμερικανός καθηγητής Ράνταλ Ντ. Λω, όσοι γράφουν για την τρομοκρατία είναι συνήθως κοινωνιολόγοι/διεθνολόγοι, οπότε οι προβληματισμοί τους περιστρέφονται κυρίως γύρω από τις κοινωνικές αιτίες και παραμέτρους της τρομοκρατίας, παραμελώντας κάπως την ιστορική της εξέλιξη. Από την άλλη μεριά, όσοι ιστορικοί αφοσιώνονται στη μελέτη της τρομοκρατίας, συνήθως το κάνουν εστιάζοντας στις μορφές που αυτή έχει λάβει κατά καιρούς και αρνούμενοι να εξάγουν κάποια γενικά συμπεράσματα.

Μια φαινομενολογία της τρομοκρατίας

Μια ακόμη πρωτοτυπία του συγκεκριμένου βιβλίου, που επίσης οφείλεται στο ότι ο συγγραφέας του είναι ιστορικός, είναι ότι δεν ορίζει την τρομοκρατία αλλά αρκείται στην εξέταση της φαινομενολογίας της. Η γενική δυσκολία εύρεσης ορισμού οφείλεται στο ότι ο όρος «τρομοκρατία» διαθέτει στην πραγματικότητα μια λανθάνουσα αξιολογική διάσταση, αφού τον χρησιμοποιούμε συνήθως προκειμένου να καταδικάσουμε ένα περιστατικό ως αναίτια χρήση βίας. Ο Λω υιοθετεί μια μέση οδό ανάμεσα στις παραδοσιακές (δηλαδή βάσει ορισμού) ερμηνείες της τρομοκρατίας και εκείνες που στηρίζονται στην Κριτική Θεωρία ή (και) τη συλλαμβάνουν ως πολιτισμική κατασκευή. Αντί λοιπόν να εγκλείσει την έννοια της τρομοκρατίας μέσα σε (οποιονδήποτε) ορισμό, επιλέγει να εξετάσει εκείνες τις τακτικές που έχουν καθιερωθεί γενικά ως «τρομοκρατικές», δίνοντας έμφαση στα ιστορικά επαναλαμβανόμενα μοτίβα τους. Ο Λω διευκρινίζει ότι η τρομοκρατία αποτελεί μια ορθολογική διαδικασία, με την έννοια ότι είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να πετύχει κάποιους προκαθορισμένους στόχους και προπαντός να ασκεί ισχυρή επίδραση σε κάποιο συγκεκριμένο ακροατήριο. Ως τέτοια, μετέρχεται πάντοτε ορισμένες τακτικές συμβολικής βίας που είναι στενά συνυφασμένες με το πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται όσοι την ασκούν. Γενικά, το μήνυμα που θέλει να δώσει μια τρομοκρατική ενέργεια είναι άμεσο, κάτι που την καθιστά μια «προπαγάνδα των πράξεων», αλλά και έμμεσο, μέσω της αντιτρομοκρατικής καταστολής που θα προκύψει, η οποία θα επιτείνει την αίσθηση του χάους προσφέροντας, υποτίθεται, περισσότερους υποστηρικτές στον σκοπό που πρεσβεύουν οι τρομοκράτες.

Tο μήνυμα που θέλει να δώσει μια τρομοκρατική ενέργεια είναι άμεσο, κάτι που την καθιστά μια «προπαγάνδα των πράξεων», αλλά και έμμεσο, μέσω της αντιτρομοκρατικής καταστολής που θα προκύψει, η οποία θα επιτείνει την αίσθηση του χάους προσφέροντας, υποτίθεται, περισσότερους υποστηρικτές στον σκοπό που πρεσβεύουν οι τρομοκράτες.

Ως πρώτη τρομοκρατική πράξη στην ιστορία, ο Λω συμβατικά εντοπίζει τη βίαιη συμπεριφορά του Ασσύριου αυτοκράτορα Ασσουρνασιρπάλ Β' απέναντι στην ανυπότακτη πόλη την Σούσων, το 647 π.Χ. Παραδεχόμενος όμως ότι η τρομοκρατία είναι νεωτερικό φαινόμενο, ο Λω ανιχνεύει το προνεωτερικό αντίστοιχό της, που δεν είναι άλλο από την τυραννοκτονία. Ίσως η πιο εντυπωσιακή ιστορία τυραννοκτονίας, την οποία μπορεί κανείς να διαβάσει στην Αγία Γραφή, είναι ο αποκεφαλισμός του στρατηγού Ολοφέρνη από την όμορφη Ιουδίθ. Από το βιβλίο δεν θα μπορούσε να λείπει η πράξη του Βρούτου, που σκότωσε τον Καίσαρα φωνάζοντας «sic semper tyrannis». Και οι δύο παραπάνω πράξεις ενέπνευσαν τους επίδοξους τυραννοκτόνους ανά τους αιώνες. Μια επίσης σημαντική τυραννοκτονία ήταν ο φόνος του Αθηναίου τυράννου Ιππάρχου από τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα. Γεγονός είναι βέβαια ότι οι αρχαίοι Έλληνες σκότωναν τακτικά τυράννους, ενώ οι Ρωμαίοι σπάνια προέβαιναν σε τέτοιου είδους πράξεις. Όσον αφορά τον Μεσαίωνα, ο Λω μας λέει ότι η τυραννοκτονία ήταν αρκετά σπάνια αλλά στη θεωρία αναγνωριζόταν ως δίκαιη πράξη, σε πλήρη αντίθεση με την Αναγέννηση, όπου εκφράζονταν πολλοί προβληματισμοί και αμφιβολίες ακριβώς λόγω της συχνότητάς της, ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Αγγλία και η Γαλλία. Αργότερα, η προτεσταντική Μεταρρύθμιση εγκαινίασε μια σειρά θρησκευτικών πολέμων και τότε σημειώθηκε έξαρση των πολιτικών δολοφονιών, καθώς ενίοτε συνέβαινε ο ηγέτης να θεωρείται αιρετικός και επομένως να μην αναγνωρίζεται η νομιμότητα της εξουσίας του. Για παράδειγμα, το 1584 ο Γουλιέλμος της Οράγγης δολοφονήθηκε από τον Μαλτασάρ Ζεράρ με πιστόλι (ίσως η πρώτη τέτοια δολοφονία στην ιστορία). Παρόλο που ο Ζεράρ στην απολογία του επικαλέστηκε θρησκευτικά κίνητρα, ωστόσο φαίνεται ότι υποκινήθηκε από τον Ισπανό βασιλιά Φίλιππο Β΄ (ο Γουλιέλμος είχε ηγηθεί σε εξέγερση των Ολλανδών εναντίον του), δείχνοντας έτσι το αδιαχώριστο των θρησκευτικών κινήτρων από τα πολιτικά κατά την περίοδο εκείνη.

Στο μεταίχμιο ανάμεσα σε τυραννοκτονία και τρομοκρατία

Ωστόσο, υπάρχει ένας σοβαρός λόγος για τον οποίο η τυραννοκτονία δεν αποτελεί γνήσια τρομοκρατία, με τη συνήθη σημασία του όρου. Είναι το γεγονός ότι δεν διέθετε συμβολικές και επαναστατικές προεκτάσεις αλλά απλώς στόχευε συγκεκριμένα ηγετικά πρόσωπα που θεωρούσε υπεύθυνα για τα δεινά μιας κοινωνίας. Σε αντίθεση με τον τρομοκράτη, ο οποίος έχει ιδεολογικά κίνητρα και ασκεί συμβολική βία, ο αρχαίος και ο μεσαιωνικός τυραννοκτόνος επεδίωκαν μονάχα την ανατροπή ενός συγκεκριμένου απεχθούς ηγέτη και την επιστροφή στο προηγούμενο στάτους κβο. Πάντως, η επαναστατική τρομοκρατία φαίνεται να στηρίχθηκε θεωρητικά σε μια έννοια περί επανάστασης, που απαντάται στον κλασικό φιλελευθερισμό των Λοκ και Μοντεσκιέ, οι οποίοι όριζαν ως τυραννία όχι πλέον τον βίαιο σφετερισμό της εξουσίας από ένα μεμονωμένο άτομο, αλλά κάθε σύστημα το οποίο καταπιέζει τους πολίτες του και παραβιάζει τα φυσικά και απαράγραπτα δικαιώματά τους. Σύμφωνα με τον Λω, το αποφασιστικό βήμα προς τη γνήσια τρομοκρατία θα γίνει τελικά με τη Γαλλική Επανάσταση: στο ιστορικό μεταίχμιο ανάμεσα σε τυραννοκτονία και τρομοκρατία βρίσκεται η δολοφονία του Ζαν Πολ Μαρά (Jean Paul Marat), συνεργάτη των Ιακωβίνων, τον Ιούλιο του 1793. Η Επανάσταση κατέληξε γρήγορα στο καθεστώς Τρόμου (δηλαδή κρατικά ασκούμενης τρομοκρατίας) των Ιακωβίνων, το οποίο, ήδη από τους πρώτους δέκα μήνες της κυριαρχίας του, στέρησε τη ζωή σε τουλάχιστον 16.000 ανθρώπους και αργότερα συνέλαβε μερικές εκατοντάδες χιλιάδες. Η κεντρική ιδέα του Ροβεσπιέρου ήταν ότι η άσκηση της τρομοκρατίας μπορεί να «διαπλάσει» τη σκέψη και τη συμπεριφορά των πολιτών κατά τα επιθυμητά (κατά τον ίδιο) πρότυπα.

tromokratia 9

Έπειτα από την Παλινόρθωση και την Ιερά Συμμαχία, εμφανίστηκαν σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης μικρές περιθωριακές ομάδες/αδελφότητες με αλλόκοτες τελετές μύησης, οι οποίες γίνονταν συχνά αντικείμενο δυσανάλογου φόβου από την εξουσία λόγω της μυστικότητάς τους. Τέτοια παραδείγματα ήταν οι Καρμπονάροι, οι Illuminati αλλά και οι Λουδίτες, οι εξαγριωμένοι υφαντουργοί που κατέστρεφαν μηχανήματα γνεσίματος σε διάφορες περιοχές της Αγγλίας. Φυσικά, επρόκειτο περισσότερο για συνωμοτικές ομάδες παρά για τρομοκράτες. Ο πρώτος συστηματικός θεωρητικός υπερασπιστής της τρομοκρατίας ήταν ο Πρώσος συγγραφέας Καρλ Χέινζεν (Karl Heinzen), ο οποίος συμμετείχε στις επαναστάσεις του 1848. Η πορεία προς την ανθρωπιά, έλεγε εκείνος, θα περνούσε αναγκαστικά μέσα από το αποκορύφωμα της βαρβαρότητας. Ο ιδέες του Χέινζεν τέθηκαν σ’ εφαρμογή από τον Ιταλό εθνικιστή Φελίτσε Ορσίνι (Felice Orsini) και τους συνεργάτες του, οι οποίοι, τον Γενάρη του 1858, έριξαν τρεις βόμβες στην άμαξα που μετέφερε τον Ναπολέοντα Γ΄ και την αυτοκράτειρα Ευγενία έξω από την Όπερα του Παρισιού, σκοτώνοντας οκτώ άτομα και τραυματίζοντας πολύ περισσότερα. Φαίνεται πως αυτή ήταν η πρώτη τρομοκρατική ενέργεια όπως την εννοούμε σήμερα. Στον 19ο αιώνα, η πρόοδος στη μαζική επικοινωνία, η διευρυνόμενη συμμετοχή στην πολιτική ζωή και η εφεύρεση της νιτρογλυκερίνης συνέτειναν στην ανάδυση του φαινομένου. Στο εξής, η τρομοκρατία θα γινόταν αναπόσπαστο στοιχείο των σύγχρονων κοινωνιών.

Γενέτειρα της μοντέρνας τρομοκρατίας

Ως γενέτειρα της μοντέρνας τρομοκρατίας θα μπορούσε να θεωρηθεί η Ρωσία, καθώς το φαινόμενο έλαβε εκεί μεγάλες διαστάσεις κατά το τρίτο μισό του 19ου αιώνα ως τις αρχές του 20ού και συνέτεινε στην πολιτική αστάθεια που τελικά προλείανε το έδαφος για την επικράτηση των Μπολσεβίκων. Αν και οι αντίπαλοι της τσαρικής εξουσίας στην τότε οπισθοδρομική Ρωσία προέρχονταν από τέσσερις πολιτικούς χώρους (φιλελεύθεροι, μαρξιστές, αναρχικοί και ποπουλιστές), την πρώτη σύγχρονη τρομοκρατική οργάνωση θα αποτελέσει η Λαϊκή Θέληση (Narodnaya Volya), η οποία θα φτάσει μέχρι και να σκοτώσει τον τσάρο Αλέξανδρο Β΄ στο βασιλικό του έλκηθρο, τον Μάρτιο του 1881. Μια άλλη γνωστή περίπτωση τρομοκρατίας αντιπροσωπεύει ο νεαρός αναρχικός και φίλος του Μπακούνιν, Σεργκέι Νετσάγιεφ (Sergey Nechayev), η δολοφονική δράση του οποίου θα δώσει στον Ντοστογιέφσκι την αρχική έμπνευση για τη συγγραφή των Δαιμονισμένων. Η ρωσική τρομοκρατία υπήρξε γενικά εκτεταμένη και επηρέασε τα διάφορα μεταγενέστερα τρομοκρατικά κινήματα ανά τον κόσμο.

tromokratia 14

Βέβαια, οι αναρχικοί τρομοκράτες ήταν πολύ μικρότερη απειλή από ό,τι κάποιοι πίστευαν ότι είναι. Μάλιστα, όσο περισσότερο εξασθενούσε ο αναρχισμός τόσο μεγάλωνε ο φόβος των διάφορων κοινωνιών για εκείνον. Όσον αφορά μάλιστα την αναρχική βία στην Ευρώπη του 1870-1900, δεν ήταν παρά η δράση μιας πανικόβλητης μειοψηφίας που έχανε την απήχησή της στις μάζες. Αν οι Ρώσοι ποπουλιστές υπήρξαν πρωτοπόροι στη συνωμοτική δράση, οι Αμερικανοί ρατσιστές ήταν σίγουρα πρωτοπόροι στη μαζική τρομοκρατία. Ένα τέτοιο παράδειγμα ήταν η ρατσιστική οργάνωση Κου Κλουξ Κλαν, που υπήρξε κατά κάποιον τρόπο ως η συνέχιση του αμερικανικού Εμφυλίου με άλλα μέσα. Η KKK μάς δείχνει παραστατικά πως η τρομοκρατία δεν έχει πάντοτε επαναστατική πρόθεση, αλλά μπορεί κάλλιστα να είναι συντηρητική, επιδιώκοντας τη διατήρηση της υπάρχουσας κοινωνικής κατάστασης. Παράλληλα, όπως ήδη είδαμε στους Ιακωβίνους (από τους οποίους έγινε γνωστός ο όρος «τρομοκρατία), και ένα κράτος μπορεί να ασκεί τρομοκρατική δράση. Μάλιστα, την περίοδο 1920-1950 σημειώθηκε σημαντικός περιορισμός της τρομοκρατίας που ασκούνταν από οργανώσεις, ακριβώς γιατί τις μεγαλύτερες τρομοκρατικές ενέργειες τις έκαναν πλέον τα κράτη. Η φασιστική Ιταλία, η χιτλερική Γερμανία και η Σοβιετική Ένωση επί Στάλιν άσκησαν οργανωμένες διώξεις και διέταξαν μαζικές φυλακίσεις και εκτελέσεις. Μάλιστα, οι Ναζί άσκησαν τρομοκρατία ως ομάδες που επιδίωκαν την κατάληψη της εξουσίας και συνέχισαν την τρομοκρατία, αυτή τη φορά αφού κατέλαβαν την εξουσία, ξεπερνώντας κάθε όριο βιαιότητας. Όπως τονίζει ο Λω, όταν ένα κράτος ασκεί τρομοκρατία, οι αρνητικές συνέπειες τείνουν να είναι πιο μεγάλες σε σχέση με εκείνες μιας απλής οργάνωσης.

Αλλά το κράτος ενδέχεται να προωθεί την τρομοκρατία και με έναν άλλο, πιο έμμεσο τρόπο από την άμεση χρήση βίας: πρόκειται για την έμμεση βοήθεια και χρηματοδότηση τρομοκρατικών οργανώσεων. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο μαρτυρείται η εμφάνιση υπο-κρατικών κινημάτων τρομοκρατίας σε χώρες του Τρίτου Κόσμου. Η (προσωρινή) επιτυχία των Ιαπώνων στον πόλεμο, οι μεταπολεμικές διακηρύξεις του ΟΗΕ για την ισοτιμία των κρατών μέσα στη διεθνή κοινότητα, αλλά και η εμφανής οικονομική αδυναμία διατήρησης των αφρικανικών και ασιατικών αποικιών από Αγγλία και Γαλλία λόγω εσωτερικών προβλημάτων, συνετέλεσαν στην εμφάνιση κινημάτων εθνικής ανεξαρτησίας σε διάφορες χώρες του Τρίτου Κόσμου. Γενικά, η εθνικιστική τρομοκρατία ασκεί γενικά μικρότερη απήχηση σε σχέση με άλλες (π.χ. ιδεολογική, θρησκευτική) αλλά τείνει να τις ξεπερνά σε φανατισμό και διάρκεια. Οι ομάδες που ασκούν εθνικιστική τρομοκρατία μπορεί να είναι είτε εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα που στρέφονται κατά μιας αποικιοκρατικής δύναμης (π.χ. οι Εβραίοι οπαδοί του σιωνισμού ενάντια στους Βρετανούς, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα στην Αίγυπτο, που ήταν και οι πρωτοπόροι στην τρομοκρατία για εθνικούς σκοπούς), είτε οργανώσεις που μάχονται για αυτονομία μέσα στα σύνορα ενός μεγαλύτερου κράτους (π.χ. Βάσκοι, Παλαιστίνιοι). Ιστορική τομή στην εμφάνιση εθνικιστικής συμβολικής βίας έπαιξε η Εξέγερση του Πάσχα, το 1916, από τη νεοσύστατη τότε οργάνωση Ιρλανδικός Δημοκρατικός Στρατός (IRA).

Οι ομάδες που ασκούν εθνικιστική τρομοκρατία μπορεί να είναι είτε εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα που στρέφονται κατά μιας αποικιοκρατικής δύναμης, είτε οργανώσεις που μάχονται για αυτονομία μέσα στα σύνορα ενός μεγαλύτερου κράτους. Ιστορική τομή στην εμφάνιση εθνικιστικής συμβολικής βίας έπαιξε η Εξέγερση του Πάσχα, το 1916, από τη νεοσύστατη τότε οργάνωση Ιρλανδικός Δημοκρατικός Στρατός (IRA).

Την περίοδο 1960-1970 παρατηρείται η εμφάνιση της διεθνούς τρομοκρατικής δράσης και συνάμα η (ύστερα από τριάντα χρόνια) επιστροφή της τρομοκρατίας ακροαριστερής έμπνευσης: τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η Φράξια Κόκκινος Στρατός (RAF) στη Δυτική Γερμανία και, φυσικά, οι Ερυθρές Ταξιαρχίες στην Ιταλία, που συγκλόνισαν τον κόσμο με την απαγωγή και δολοφονία του για πολλά χρόνια πρωθυπουργού της χώρας Άλντο Μόρο (Aldo Moro), το 1978. Όπως αναφέρεται στο βιβλίο, τα κράτη τείνουν να «παραφουσκώνουν» τη δράση των τρομοκρατών, θεωρώντας ότι οι τελευταίοι αποτελούν ενιαία και πανταχού παρούσα δύναμη: αυτό συνέβη, για παράδειγμα, μετά την Παλινόρθωση στην Ευρώπη, στα τέλη του 19ου αιώνα στη Ρωσία και στη δεκαετία του ’80 στην Αμερική, όταν θεωρήθηκε εσφαλμένα πως οι διάφορες διεθνείς ακροαριστερές τρομοκρατικές ομάδες καθοδηγούνται από τη Σοβιετική Ένωση. Τέλος, υπάρχουν και εκείνες οι περιπτώσεις, όπου μια τρομοκρατική οργάνωση καταλήγει να μπλέκεται με το κοινό έγκλημα, προκειμένου να χρηματοδοτηθεί (όπως λόγου χάρη έγινε με το Φωτεινό Μονοπάτι, το οποίο έδρασε στο Περού και αναδείχτηκε στη βιαιότερη τρομοκρατική οργάνωση ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής).

Τρομοκρατία: ακροαριστερή, τζιχαντιστική, εθνικιστική

Σύμφωνα με τον Λω, τα κατοχυρωμένα συνταγματικά δικαιώματα και η ανεπτυγμένη μαζική επικοινωνία στα φιλελεύθερα δημοκρατικά κράτη ευνοούν τη δράση τρομοκρατών, αντίθετα με τα διάφορα αυταρχικά κράτη ανά την υφήλιο, όπου οι διάφορες ανατρεπτικές ομάδες τείνουν να καταφεύγουν περισσότερο σε άλλες, λιγότερο συμβολικές μορφές βίας (π.χ. αντάρτικο). Στα τέλη του 20ού αιώνα η τρομοκρατία έφτασε να διαιρείται κυρίως σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: ακροαριστερή, τζιχαντιστική, εθνικιστική. Παράλληλα, η πρόσφατη μη τζιχαντιστική τρομοκρατία είναι δύο τύπων: αυτή της στρατηγικής σύγκρουσης μέσα στο πλαίσιο κάποιου αποκαλυπτικού οράματος, και εκείνη που πρεσβεύει ευρύτερα αποδεκτούς στόχους (π.χ. οικολογία, με πιο γνωστή ευρύτερα την περίπτωση του «Unabomber»). Όσο για την ακροδεξιά βία σήμερα, ασκείται κυρίως από «μοναχικούς λύκους» (π.χ. περίπτωση Μπρέιβικ). Η τρομοκρατία μπορεί να ασκείται με στόχο κυριολεκτικά οτιδήποτε, λέει χαρακτηριστικά ο Λω. Ως τώρα μάλιστα έχουν εμφανιστεί κάθε λογής τρομοκρατικές ομάδες και αυτό μάλλον θα συνεχιστεί. Πάντως, συνήθως οι ομάδες που έχουν πολιτικά/ιδεολογικά κίνητρα, λέει επίσης ο Λω, αποζητούν την ευρύτερη απήχηση και τη λαϊκή κινητοποίηση, σε αντίθεση με τους εθνικιστές και ακόμη περισσότερο τους θρησκευτικούς φονταμενταλιστές, κύριος στόχος των οποίων είναι η πρόκληση καταστροφής, αδιαφορώντας για τα τμήματα του πληθυσμού που θεωρούν «εχθρικά». Μπορεί κανείς να παρατηρήσει εδώ, βάσει όσων έχει πει ο Λω, ότι μια κοινή βάση στη σκέψη των διάφορων τρομοκρατών ανεξαρτήτως κοσμοθεωρίας είναι η ιδέα ότι μέσα από κάτι τόσο κακό όσο η βία μπορεί να προκύψει κάτι πολύ καλό, δηλαδή ένας επιθυμητός πολιτικός στόχος. Από το βιβλίο μαθαίνουμε και ορισμένες λεπτομέρειες λιγότερο γνωστές ευρύτερα, όπως λόγου χάρη την ύπαρξη χριστιανικών τρομοκρατικών ομάδων στις ΗΠΑ (π.χ. Χριστιανοί πατριώτες) ή τη βίαιη δράση κάποιων ριζοσπαστικών οργανώσεων κατά των αμβλώσεων, πολλές από τις οποίες συνιστούν «ακέφαλες οργανώσεις», διότι δεν διαθέτουν κάποιο κοινό κέντρο από το οποίο να δέχονται εντολές παρά λειτουργούν ανεξάρτητα και με αμοιβαίο συντονισμό.

Στα τέλη του 20ού αιώνα η τρομοκρατία έφτασε να διαιρείται κυρίως σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: ακροαριστερή, τζιχαντιστική, εθνικιστική. Παράλληλα, η πρόσφατη μη τζιχαντιστική τρομοκρατία είναι δύο τύπων: αυτή της στρατηγικής σύγκρουσης μέσα στο πλαίσιο κάποιου αποκαλυπτικού οράματος, και εκείνη που πρεσβεύει ευρύτερα αποδεκτούς στόχους (π.χ. οικολογία, με πιο γνωστή ευρύτερα την περίπτωση του «Unabomber»).

Το 1970 παρατηρείται η εμφάνιση της αεροπειρατείας, οπότε έχουμε μεγάλη αύξηση της ασφάλειας στα αεροπλάνα (π.χ. ανιχνευτές μετάλλων). Το 1980 οι τρομοκράτες καταφεύγουν σε μια άλλη μέθοδο, που είναι οι ανατινάξεις αεροσκαφών, και ακόμη πιο μετά εμφανίζονται οι καμικάζι αυτοκτονίας, έτοιμοι να ζωστούν με εκρηκτικά και να τα πυροδοτήσουν για να γίνουν «μάρτυρες», δημιουργώντας έτσι μια νέα τρομοκρατική τακτική με σπάνια στρατηγικά πλεονεκτήματα, η οποία εφαρμόζεται ευρύτατα μέχρι σήμερα. Αυτό, σύμφωνα με τον Λω, μας διδάσκει αφενός ότι με την πρόοδο της τεχνολογίας βελτιώνονται και οι τρομοκρατικές τακτικές και αφετέρου ότι, όσο και αν τα κράτη πασχίζουν να προστατευτούν λαμβάνοντας μέτρα, οι τρομοκράτες πάντα βρίσκουν τα τρωτά τους σημεία και χτυπούν εκεί. Ωστόσο, σπανιότατα μονάχα πετυχαίνει η τρομοκρατία τις διακηρυγμένες επιδιώξεις των καθοδηγητών της και συνήθως απλώς ευνοεί τη γενική αποσταθεροποίηση σε μια κοινωνία.

Αλ Κάιντα και 11η Σεπτεμβρίου

Προς το τέλος του βιβλίου, ο Λω πραγματεύεται τα πιο πρόσφατα φαινόμενα της τρομοκρατίας του ριζοσπαστικού Ισλάμ, αποκορύφωμα των οποίων αποτελεί η Αλ Κάιντα (Al-Qaeda) και η επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου, με τα 2.998 θύματα που προκάλεσε. Σήμερα παρουσιάζεται επίσης ένα φαινόμενο που έχει ονομαστεί από ορισμένους «franchising» της τρομοκρατίας: πλέον η Αλ Κάιντα, ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του Μπιν Λάντεν, παρέχει σε τοπικές τρομοκρατικές ομάδες απλώς την ονομασία της, εκείνες όμως επιλέγουν και χρηματοδοτούν τους στόχους και τις επιθέσεις τους. Τέτοιου τύπου θυγατρικές οργανώσεις της Αλ Κάιντα υπάρχουν σε όλη τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική, καθώς και τη Νοτιοανατολική Ασία. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν οι «Αλ Κάιντα της Αραβικής Χερσονήσου», «Αλ Κάιντα της Υεμένης», η Αλ Σάμπαμπ (Al-Shabaab) στη Σομαλία, η «Ισλαμική ομάδα» σε Μαλαισία και Ινδονησία, η Μπόκο Χαράμ (Boko Haram) στη Νιγηρία και άλλες. Συζητώντας σχετικά με το κατά πόσον η θρησκευτική τρομοκρατία αποτελεί ριζικά νέο φαινόμενο, ο Λω παραδέχεται πως ιδιαίτερα οι τζιχαντιστές τρομοκράτες έφεραν όντως πρωτοφανή στοιχεία βιαιότητας, τα οποία συνδύαζαν με μια εμπειρία θρησκευτικού εξαγνισμού, αν και γενικά δεν είναι μεγάλη η πρωτοτυπία τους σε σχέση με παλιότερες ομάδες συμβολικής βίας.

tromokratia

Μερικές τελευταίες παρατηρήσεις: σύμφωνα με τον Παναγιώτη Κονδύλη, η πλέον επιτυχημένη μορφή τρομοκρατίας σήμερα είναι εκείνη που πλησιάζει τον ανταρτοπόλεμο. Στον σημερινό κόσμο οι τρομοκρατικές ενέργειες (που, κατά τον ίδιο, αντιπροσωπεύουν στην πολιτική την «απάντηση» του φτωχού στη στρατιωτική ισχύ του πλουσιότερου) διαθέτουν περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας σε σχέση με τον ανταρτοπόλεμο, ακριβώς λόγω του ότι οι πολιτικές επιδιώξεις τους είναι πολύ πιο περιορισμένες αλλά και λόγω της υποβάθμισης του ρόλου της υπαίθρου σήμερα. Αντίθετα με τη συνήθη γηγενή τρομοκρατία, η οποία θέτει στο στόχαστρο έναν περιορισμένο αριθμό ατόμων για να δώσει ένα συμβολικό μήνυμα, η σύγχρονη και εισαγόμενη από άλλο κράτος τρομοκρατία μπορεί να επιχειρήσει την καταστροφή των ολιγάριθμων ενεργειακών και πληροφοριακών κέντρων (π.χ. ηλεκτρονικά συστήματα) μιας σύγχρονης δυτικής κοινωνίας, προκαλώντας το απόλυτο χάος.

Ένα αξιόπιστο έργο αναφοράς πάνω στο φαινόμενο της τρομοκρατίας

Το παρόν βιβλίο (που γράφτηκε το 2009 και συμπληρώθηκε το 2016), παρά τις πεντακόσεις σελίδες του, διαβάζεται αβίαστα και με ενδιαφέρον. Το έναυσμα για τη συγγραφή του, όπως αναφέρεται στην εισαγωγή, δόθηκε όταν, λίγο καιρό μετά την 11η Σεπτεμβρίου, ξεκινώντας την πανεπιστημιακή διδασκαλία ενός μαθήματος σχετικού με την τρομοκρατία, ο Λω γρήγορα συνειδητοποίησε πως δεν υπήρχε κάποιο διαθέσιμο εγχειρίδιο που να συνδυάζει τη σαφή χρονολογική παράθεση των γεγονότων με την ανάλυση, την πληρότητα και την αξιοποίηση της πρόσφατης βιβλιογραφίας. Έτσι, αποφάσισε να γράψει κάτι ο ίδιος. Το αποτέλεσμα, το οποίο οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης έφεραν με επιμέλεια στη γλώσσα μας και με τη σημαντική βοήθεια της ειδικής σε θέματα τρομοκρατίας, καθηγήτριας Διεθνούς Ασφάλειας του Πανεπιστημίου Πειραιά, Μαίρης Μπόση, φαίνεται να τον δικαιώνει πλήρως, προσφέροντας στο αναγνωστικό κοινό μια πολύτιμη μονογραφία που έχει αναγνωριστεί ως ένα αξιόπιστο έργο αναφοράς πάνω στο φαινόμενο της τρομοκρατίας. 

* Ο ΜΥΡΩΝ ΖΑΧΑΡΑΚΗΣ είναι μεταπτυχιακός φοιτητής Φιλοσοφίας.


lawΤρομοκρατία 
Μια παγκόσμια ιστορία
Ράνταλ Ντ. Λω
Μτφρ. Φιλώτας Δήτσας
Επισημονική επιμέλεια: Μαίρη Μπόση
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2020
Σελ. 502, τιμή εκδότη €18,00

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η βιβλιοθήκη του Στάλιν» του Τζέφρι Ρόμπερτς – Η ιδιότυπη βιβλιοφιλία του «πατερούλη»

«Η βιβλιοθήκη του Στάλιν» του Τζέφρι Ρόμπερτς – Η ιδιότυπη βιβλιοφιλία του «πατερούλη»

Για το βιβλίο του Τζέφρι Ρόμπερτς [Geoffrey Roberts] «Η βιβλιοθήκη του Στάλιν – Ένας δικτάτορας και τα βιβλία του» (μτφρ. Βαγγέλης Τσίρμπας, εκδ. Gutenberg).

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης 

Ο Τζέφρι Ρόμπερτς, Βρεταν...

«Από τον βασιλιά Θάνατο στον βασιλιά Ήλιο» του The Trivialist (κριτική) – Όταν η Ιστορία της Ευρώπης γίνεται διασκεδαστική

«Από τον βασιλιά Θάνατο στον βασιλιά Ήλιο» του The Trivialist (κριτική) – Όταν η Ιστορία της Ευρώπης γίνεται διασκεδαστική

Για το βιβλίο «Από τον βασιλιά Θάνατο στον βασιλιά Ήλιο» του The Trivialist (εκδ. Διόπτρα). Κεντρική εικόνα: τμήμα από τον πίνακα του Τιτσιάνο «Η αρπαγή της Ευρώπης» (© Wikipedia). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Είναι Γηρα...

«Οι δωσίλογοι» του Μενέλαου Χαραλαμπίδη – Ένοπλη, πολιτική και οικονομική συνεργασία στα χρόνια της Κατοχής (κριτική)

«Οι δωσίλογοι» του Μενέλαου Χαραλαμπίδη – Ένοπλη, πολιτική και οικονομική συνεργασία στα χρόνια της Κατοχής (κριτική)

Για τη μελέτη «Οι δωσίλογοι - Ένοπλη, πολιτική και οικονομική συνεργασία στα χρόνια της Κατοχής» του Μενέλαου Χαραλαμπίδη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Κεντρική εικόνα: Ο τρίτος κατοχικός πρωθυπουργός, Ιωάννης Ράλλης (κέντρο),  περιστοιχισμένος από τον διοικητή των Ταγμάτων Ασφαλείας Βα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ