alt

Για το μυθιστόρημα της Βασιλικής Πέτσα «Το δέντρο της υπακοής» (εκδ. Πόλις).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Εκατό (δύο) χρόνια μετά την Οκτωβριανή επανάσταση και τριάντα μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού ονείρου, όπως επιχειρήθηκε να πραγματωθεί στην ΕΣΣΔ· δύο χιλιάδες δεκαεννέα χρόνια μετά τη γέννηση του Χριστού κι εκατό τριάντα εφτά χρόνια μετά τον «θάνατο του Θεού» διά στόματος Φρίντριχ Νίτσε. Στην εποχή της μετανεωτερικότητας τέτοιες μεγάλες αφηγήσεις, όπως είναι ο υπαρκτός Σοσιαλισμός και ο Χριστιανισμός, αμφισβητούνται, κι οι άνθρωποι νιώθουν το κενό από την καταβαράθρωσή τους, αισθάνονται την απογοήτευση από την απώλειά τους και συνάμα ένα είδος παραίτησης από την προσπάθεια να ξαναστήσουν ένα –προσωπικό ή συλλογικό– μεσσιανικό όραμα.

Στα ερείπια λοιπόν τέτοιων αυτοκρατοριών και στο λυκόφως ιδεολογιών και θρησκειών, πώς μπορούμε να συλλάβουμε τον κατακερματισμένο κόσμο μας, σαν βάζο που χρειάζεται συγκόλληση ή σαν διαλυμένο παζλ που δεν μπορεί να ολοκληρωθεί; 

Ο αναγνώστης εισπράττει την αίσθηση της ματαιότητας, της απογοήτευσης και της ανεπάρκειας σε ένα τοπίο που δεν μπορεί να προσδιοριστεί. Αυτό επιτυγχάνεται τόσο με τις περιγραφές που σχεδόν ιμπρεσιονιστικά διαφεύγουν, όσο και με τις ασύμπτωτες ιστορίες οι οποίες διαπλέκονται μεταξύ τους χωρίς ουσιαστικά να συναντιούνται. 

Το τελευταίο μυθιστόρημα της Βασιλικής Πέτσα προτείνει τη δεύτερη εκδοχή, καθώς επιλέγει τη μορφή ενός κύβου του Ρούμπικ, που καλεί τον αναγνώστη να τον λύσει: πρόκειται για ένα πολύεδρο κείμενο τόσο στα συναισθήματα που αναδίδει όσο και στη μορφή της σπονδυλωτής αφήγησης που επιλέγει. Ο αναγνώστης εισπράττει την αίσθηση της ματαιότητας, της απογοήτευσης και της ανεπάρκειας σε ένα τοπίο που δεν μπορεί να προσδιοριστεί. Αυτό επιτυγχάνεται τόσο με τις περιγραφές που σχεδόν ιμπρεσιονιστικά διαφεύγουν, όσο και με τις ασύμπτωτες ιστορίες οι οποίες διαπλέκονται μεταξύ τους χωρίς ουσιαστικά να συναντιούνται. 

Έξι άσχετες ιστορίες, που εναλλάσσονται και διαπλέκονται πάνω σε έναν αφανή παρονομαστή. Ο πατέρας απάγει το μωρό του ζεύγους και φεύγει από την Ιρλανδία για το Σαντιάγκο ντε Κομποστέλα της Ισπανίας, η Παναγία εμφανίζεται σε τρία παιδιά στην Πορτογαλία και τους εκμυστηρεύεται τρεις προφητείες, η μεγάλη σοβιετική ηθοποιός Λιουμπόβ Ορλόβα παραλληλίζεται με το ομώνυμό της κρουαζιερόπλοιο που κατασκευάστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό της (1975), οι Μπολσεβίκοι διώκουν τους Παλαιόπιστους, όπως την οικογένεια Λυκόβ, η οποία καταφεύγει στη δασώδη τάιγκα να ζει πρωτόγονα, o Έι. Τζ. Σμιθ ξεκινά την αναζήτηση της Κιβωτού στο Αραράτ, η πορεία των μετασοβιετικών δημοκρατιών δείχνει τα κοινωνικά και ψυχικά ερείπια, που άφησε η ΕΣΣΔ, τις ανεπάρκειες του συστήματος, τα λάθη σε μεγάλα σχέδια όπως στη λίμνη Αράλη κ.ά.

Όλες οι ιστορίες έχουν τη δική τους αυτονομία, αλλά το σύνολο ολοκληρώνει μια μετα-ιδεολογική θέση της συγγραφέως, η οποία ανασυντίθεται μόνο αν ο αναγνώστης καταφέρει να ευθύνει σωστά τα τετραγωνάκια του κύβου, με τα ποικίλα χρώματα, τους αφηγητές και τις οπτικές γωνίες, τα ιδεολογήματα και τα συναισθήματα των χαρακτήρων. Μόνο δηλαδή αν μέσα στα πολλά ρεαλιστικά στοιχεία και στις σκέψεις των προσώπων καταφέρουμε να βρούμε τα νήματα που θα συνδέσουν το ετερόκλητο αυτό σύνολο σε ένα αφαιρετικό υφαντό, μόνο τότε θα αποκαλυφθεί μπροστά μας η συνολική εικόνα.

Δύο είναι οι βασικοί άξονες που αποκαλύπτονται αν συνομαδωθούν οι ποικίλες πλευρές αυτού του σπονδυλωτού μυθιστορήματος. 

Από τη μία, η Οκτωβριανή Επανάσταση κι ο νέος κόσμος που δημιούργησε στην πρώην Σοβιετική Ένωση, από το 1917 έως το 1989, διαμόρφωσε μια πραγματικότητα ελπίδων αλλά και απογοητεύσεων. Η ματιά του βιβλίου, παρόλο που διαδραματίζεται ως επί το πλείστον μέσα σ’ αυτά τα χρόνια, είναι μετασοβιετική, καθώς αναδεικνύει τη φυλάκιση του πρώτου συζύγου της Λιουμπόβ Ορλόβα Αντρέι Μπερεζίν το 1930, ενώ εκείνη αποτελούσε το πουλέν του καθεστώτος, την αυτοεξορία όσων έβρισκαν τους Κόκκινους φοβερούς διώκτες και αντίχριστους, την καταστροφή της λίμνης Αράλης και τα χημικά και βακτηριολογικά όπλα που ετοίμαζαν τα σοβιετικά εργαστήρια έρευνας στη νήσο Βοζροντένιε. Πολύ εύστοχα η ΕΣΣΔ παραλληλίζεται με το κρουαζιερόπλοιο «Λιουμπόβ Ορλόβα», που γνώρισε μεγάλες δόξες αλλά τελικά έμεινε εγκαταλελειμμένο και αζήτητο. 

Πολλές ιστορίες μοιράζονται σε διαφορετικούς αφηγητές, γίνονται ορατές υπό ποικίλες οπτικές γωνίες, σπείρουν τα χωράφια τους με διαφορετικά φυτά, που ανθίζουν ανεπαίσθητα, όταν έχουμε φύγει από αυτά.

Από την άλλη, ο Χριστιανισμός ήρθε κι έκανε τη δική του επανάσταση, αλλά συνάμα δημιούργησε και το μεσσιανιστικό όραμα της τυφλής κι ενίοτε αφελούς πίστης. Όλα, ακόμα και η οικογενειακή ευτυχία, θυσιάζονται στο Απόλυτο, ενώ το όραμα, η ανάταση, η αποστολή, η αυτοθυσία, ίσως κι η φαντασιοπληξία, γίνονται οδηγός ζωής ακόμα και για τα παιδιά, η Κιβωτός γίνεται εμμονή που φτάνει και σε αντεπιστημονικές παραδοχές, η πίστη οδηγεί ακόμα κι έξω από τον πολιτισμό… 

Κάθε αφήγηση δεν είναι προσανατολισμένη μονότροπα σε έναν από τους δύο άξονες, αφού μερικές περιλαμβάνουν δείγματα και των δύο. Πολλές ιστορίες μοιράζονται σε διαφορετικούς αφηγητές, γίνονται ορατές υπό ποικίλες οπτικές γωνίες, σπείρουν τα χωράφια τους με διαφορετικά φυτά, που ανθίζουν ανεπαίσθητα, όταν έχουμε φύγει από αυτά.

Η συγγραφέας εγκαταλείπει το τοπικό και το διαλεκτικό (των προηγούμενων έργων της) κι ανοίγεται στο παγκόσμιο, όπως αυτό αιμορραγεί μετά τα διαδοχικά δυστυχήματα που το σημάδεψαν. Έτσι, οι χαρακτήρες της –όπως και τα επεισόδια της δράσης– είναι ακρωτηριασμένοι, αμήχανοι, βλέπουν τα τοπία να περνούν χωρίς να μπορούν να αντιδράσουν, είτε βρίσκονται σε βάρκα στο ποτάμι είτε σε κρουαζιερόπλοιο στο πέλαγος. Η Ιστορία εν συνόλω –και πιο συγκεκριμένα το γκρέμισμα των μεγάλων αφηγήσεων– αφήνει πίσω της σοκαρισμένους τύπους, που δεν μπορούν ούτε να αντιδράσουν αξιοπρεπώς.

Πολλά από τα ελληνικά μυθιστορήματα τα τελευταία χρόνια, ακολουθώντας μια ανερχόμενη τάση στην Ευρώπη και την Αμερική, είναι σπονδυλωτά, αποσπασματικά, πολυεπίπεδα και παλίμψηστα. Πρόκειται για μεγάλες συνθέσεις, όπως αυτή της Βασιλικής Πέτσα, με πολλά πρόσωπα και σκηνικά, που πηγαινοέρχονται στον χρόνο και στον χώρο, κινούνται φυγόκεντρα στο παγκόσμιο και παγκοσμιοποιημένο χωριό, δένουν χαλαρά ιδεολογικά μοτίβα, θρησκευτικά σύμβολα, ιστορικά –της μεγάλης και της μικρής Ιστορίας– δεδομένα, διεθνείς κοινούς τόπους, αφήνουν νήματα χωρίς τέλος, συν-υφαίνουν κλωστές από πολλές επιστήμες και κόσμους σε ένα χωνευτήρι, συνδυάζουν το παρόν και το παρελθόν, την επικαιρότητα και την Ιστορία, ξαναδιαβάζουν τη ζωή κι επιχειρούν να την ξαναδούν με βάση τις πολλές μικροϊστορίες που συγκλίνουν ή αποκλίνουν απείθαρχα.

Το πρώτο θέμα που εγείρεται είναι τα όρια της λογοτεχνίας που ανοίγουν απεριόριστα και φυγόκεντρα κι οι επακόλουθες δυνατότητες του αναγνώστη να παρακολουθεί και να συνδέει ετερόκλητα στοιχεία.

Το πρώτο θέμα που εγείρεται είναι τα όρια της λογοτεχνίας που ανοίγουν απεριόριστα και φυγόκεντρα κι οι επακόλουθες δυνατότητες του αναγνώστη να παρακολουθεί και να συνδέει ετερόκλητα στοιχεία. Ο τελευταίος όλο και περισσότερο οφείλει να σκέφτεται οριζόντια και κάθετα, να φεύγει από τη γραμμική σειρά, να συναρμόζει γρανάζια και να συνδέει νοηματικούς άξονες.

Αφετέρου, Το δέντρο της υπακοής συνδέεται στενά με τα πραγματικά γεγονότα της Φάτιμας στην Πορτογαλία με την εμφάνιση της Παναγίας το 1917, του κρουαζιερόπλοιου «Λιουμπόβ Ορλόβα», το οποίο το 2013 αποφασίστηκε να αποσυρθεί για να διαλυθεί, αλλά εγκαταλείφθηκε στον Ατλαντικό Ωκεανό να πλέει ανεξέλεγκτο, ή της οικογένειας Λυκόβ που έζησε από το 1936 έως το 1979 μόνη της στα βάθη της σοβιετικής τάιγκας και άλλα ανάλογα. Η συγγραφέας βέβαια δεν τα αναπαράγει πιστά, δεν αποδίδει δημοσιογραφικά τα γεγονότα, αλλά τα μετουσιώνει σε αφήγηση, τεμαχισμένη κι επικεντρωμένη στο μικρό απ’ όπου θα αναχθεί επαγωγικά στο μεγάλο, μη διστάζοντας ακόμα και να αλλοιώσει εύλογα την ιστορική ακρίβεια πολλών λεπτομερειών. 

Αυτού του είδους η αφήγηση, που δεν κατασκευάζει ούτε αναπαράγει ολοκληρωμένα εντός των σελίδων της πλήρεις κόσμους, αυτού του είδους η αφήγηση, που εξαρτά την πρόσληψή της και από την πραγματικότητα, την οποία δηλώνει και όχι την πραγματικότητα που σημαίνει, θέτει το δεύτερο θέμα προς συζήτηση. Πόσο ένα έργο που δεν έχει τη δική του αυτονομία, ειδικά στη μοντέρνα και μεταμοντέρνα αφαιρετικότητα, μπορεί να γίνει κατανοητό από έναν –ενεργό έστω– αναγνώστη, χωρίς να αναζητήσει έξω από αυτό τα πραγματολογικά στοιχεία που το συνθέτουν.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.
Τελευταίο του βιβλίο, η «Βιβλιογραφία για τον Νίκο Καζαντζάκη» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

 Στην κεντρική εικόνα το κρουαζιερόπλοιο «Λιουμπόβ Ορλόβα».


altΤο δέντρο της υπακοής
Βασιλική Πέτσα
Πόλις 2018
Σελ. 336, τιμή εκδότη €15,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΠΕΤΣΑ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ