ANAKRITIS

Του Νικήτα Παρίση*

Το θέμα ομολογουμένως προκαλεί αναγνωστική ταραχή, ξυπνάει μνήμες από τρικυμισμένες εποχές και ταραγμένους καιρούς. Οι πιο πολλοί ξαναθυμούνται άυπνες νύχτες και σκοτεινές ώρες απ’ την απριλιανή επταετία. Τότε που η έννοια του ανακριτή ήταν ταυτόσημη με εκείνη του σκληρού και ανάλγητου βασανιστή και ο ανακρινόμενος μετατρεπόταν σε ανθρώπινο κουρέλι.

Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο βασανίζουσας και βασανιστικής φρίκης παραπέμπει ο αφηγημένος μύθος του νέου μυθιστορήματος του Μάριου Μιχαηλίδη Ο Ανακριτής. Όμως, καθώς προχωράει η ανάγνωση, ο αναγνώστης διαρκώς αναρωτιέται: υπάρχει πράγματι αυτός ο συλληφθείς και ο ανακρινόμενος; μήπως πρόκειται για ένα πρόσωπο διαταραγμένο εσωτερικά, αυτο-ενοχοποιούμενο και αυτοβασανιζόμενο μέσα σε τυραννικές φαντασιώσεις; Τελικά, μήπως ο ήρωας του βιβλίου συμβολοποιείται, εκφράζει το νευρωσικό άτομο της εποχής μας που διογκώνει, στο νοσηρό ψυχισμό του, τις σκληρές αιχμές της πραγματικότητας και αυτοπαγιδεύεται μέσα σ’ αυτές;

Αν όλα αυτά τα ερωτήματα περιέχουν πράγματι την ψίχα της αφήγησης, τότε το σκηνικό της ανακριτικής φρίκης είναι απλώς το κέλυφος, η αφηγηματική κρούστα και η πάνω επιφάνεια της λογοτεχνικής γραφής. Στο υπόστρωμα, όμως, του μύθου και στο υπέδαφος της όλης αφήγησης λανθάνει μια άλλη αλήθεια: η εσωτερική ταραχή, οι δικές μας πληγές, οι ενδόψυχες καταστάσεις, μας κάνουν, σε στιγμές σύγχυσης και ψυχικής τρικυμίας, να δημιουργούμε για τον εαυτό μας εύκολες μεταστάσεις από την αλήθεια της πραγματικότητας σε μιαν άλλη “αλήθεια”, της φαντασίας και της ψευδαίσθησης.

Πρόκειται, επομένως, για μύθο που μέσα του το κυρίαρχο πρόσωπο, ο ανακρινόμενος, ζει αυτό που ως τυραννικό αυτοβασανισμό φαντασιώνεται τόσο έντονα, ώστε το όλο σκηνικό μοιάζει να είναι η πραγματικότητα. Με μια τέτοια ερμηνευτική εκδοχή, καταλαβαίνουμε ότι ο Μάριος Μιχαηλίδης πέτυχε αυτό που ως λογοτεχνικό εύρημα τον θέλγει ξεχωριστά: να δημιουργεί δηλαδή δύο επίπεδα ή δύο επιφάνειες στο λογοτεχνικό μύθο: την όντως πραγματική και εκείνη της φαντασίωσης. Κάτι ανάλογο, εξάλλου, το είχαμε δει, σε πλήρη έξαρση, και στο δεύτερο πεζό του έργο (Τα κρόταλα του χρόνου, Μεταίχμιο, 2010).

michaelidesΘα ήταν, όμως, λάθος και θα συνιστούσε περίπτωση ερμηνευτικής παρανάγνωσης να μας δημιουργηθεί η εντύπωση ότι αυτή η διαρκής μετάσταση από το πραγματικό στο φαντασιακό επίπεδο, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα ωραίο συγγραφικό παιχνίδι. Φυσικά, κάτι τέτοιο δεν αληθεύει, γιατί υπάρχει ένα στοιχείο που δικαιώνει απόλυτα το μύθο: η αφήγηση, με τις πολλαπλές και ποικίλες αναγωγές σε σκηνές και στιγμιότυπα προγενέστερων εποχών (περίοδος χούντας, κυπριακή τραγωδία του 1974, μεταπολίτευση κ.τλ.), ενδύεται την ιστορία, αποκτά δηλαδή περίβλημα και υπόστρωμα ιστορικό. Αφηγηματοποιείται η πρόσφατη νεοελληνική περιπέτεια και ιστορία. Έτσι, ο μύθος αποκτά και ένα τρίτο επίπεδο, καθώς από το στενά ατομικό διευρύνεται και αναφέρεται στο συλλογικό. Αυτή, ακριβώς, η ιστορική διαστολή και ευρυχωρία του μύθου δημιουργεί το ευρύτερο συλλογικό σκηνικό, μέσα στο οποίο κινείται ο διαταραγμένος ψυχισμός του ήρωα.

Προχωρώ για να σταθώ και να επισημάνω ένα ακόμη στοιχείο. Η ατμόσφαιρα φρίκης που παράγεται μέσα από τη σκληρή ανακριτική τακτική, ηπιώνεται κάπως και γλυκαίνει μέσα από πολλές μικρές διαφυγές και αναδρομές σε προγενέστερες στιγμές και μέρες του ήρωα. Πολύ συχνά, λ.χ, αφυπνίζεται η ερωτική μνήμη και ο “βασανισμός” του ήρωα μαλακώνει ή και εξαλείφεται μέσα στην ευφροσύνη της ερωτικής ανάμνησης. Άλλοτε, πάλι, ο νους ο ταραγμένος γυρίζει πίσω και αναθυμάται πρόσωπα και στιγμές που έζησε στη Φιλοσοφική Σχολή ως φοιτητής, σε καιρούς δίσεχτους και σκοτεινούς (=χούντα).

Πρόκειται, επομένως, για τη λειτουργία μιας άλλης μετάστασης: ο μύθος από το βασανιστικό “τώρα” ανατρέχει σε ένα πιο μακρινό “τότε”. Αυτή, ακριβώς, η διαπλοκή δύο διαφορετικών χρονικών επιπέδων, έντεχνα δοσμένη ως αφηγηματική τεχνική, δημιουργεί και πάλι την αίσθηση ενός δίκλωνου μύθου που αρέσκεται να ξετυλίγει παράλληλα δύο κουβάρια και δύο νήματα.

Και κάτι ακόμα, τελευταίο αυτό. Η λογοτεχνία είναι, κυρίως, ποιότητα γλώσσας. Στις μέρες μας, όμως, η γλώσσα της λογοτεχνίας έχει εκπέσει, συχνά ευτελίζεται και όχι σπάνια εκχυδαΐζεται. Όμως, στον Μάριο Μιχαηλίδη ο λόγος της αφήγησης συνιστά πράξη και γεγονός υψηλού γλωσσικού ήθους και γλωσσικής αρτιότητας. Μοιάζει να λειτουργεί ως ανάχωμα και ως πράξη αντίστασης στην ευτέλεια της λογοτεχνικής γραφής.

Το τελευταίο αυτό πρέπει να προσμετρηθεί στον Μάριο Μιχαηλίδη ως το ξεχωριστό γνώρισμα και ως στοιχείο υπεροχής της λογοτεχνικής του γραφής. 

Αθήνα, 11 Δεκεμβρίου 2012 

*Ο Νικήτας Παρίσης είναι φιλόλογος και συγγραφέας

ANAKRITISexofΜάριος Μιχαηλίδης
Ο Ανακριτής
Γαβριηλίδης, 2012

politeia_order

 

 

 

 

 

 


 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ