entoma kolliakou

Για το μυθιστόρημα της Δήμητρας Κολλιάκου «Αλφαβητάρι εντόμων» (εκδ. Πατάκη).

Του Διονύση Μαρίνου

To 1987, σε ένα εκτενές άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Annual Review of Entomology», ο αμερικανός εντομολόγος και curator στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λος Άντζελες, Τσαρλς Λ. Χογκ, εισάγει τον όρο «cultural entomology» στη δημόσια συζήτηση. Σύμφωνα με τη θεώρησή του, τα ανθρώπινα όντα καταναλώνουν την πνευματική τους ενέργεια σε τέσσερις βασικές δομές «άσκησης»: την επιβίωση, την πρακτική εκπαίδευση, την αναζήτηση της «καθαρής» γνώσης μέσω της επιστήμης και την επίγευση που δοκιμάζουν από αισθητικής απόλαυσης δραστηριότητες. 

Την ίδια στιγμή, κατά τον ίδιο, η Εντομολογία έπαψε να περιορίζει το ερευνητικό της πυρήνα μόνο στην πτυχή της επιβίωσης ή της μελέτης των ειδών κι άρχισε να εξετάσει την επίδραση που έχουν τα έντομα στην ουσία της κουλτούρας των ανθρώπων. Πώς, δηλαδή, η πολυποίκιλη γενεαλογία των εντόμων έχει χορηγήσει ιδέες και έμπνευση στη λογοτεχνία, τη μουσική, τη θρησκεία, την Ιστορία και, γενικώς, σε εκείνες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης λειτουργίας που συγκροτούν αυτό που ονομάζουμε κουλτούρα. 

Από τον Βασιλιά των μυγών του Γκόλντινγκ έως τη Μεταμόρφωση του Κάφκα και από τους μύθους του Αισώπου έως τον Αισχύλο, τον Οβίδιο και τον Σαίξπηρ, όλοι τους έχουν χρησιμοποιήσει τον θαυμαστό κόσμο των εντόμων στο κύριο μέρος της πλοκής κάποιων έργων τους. 

Είτε με την εκδοχή του ανθρωπομορφισμού, της μετωνυμίας, του μύθου ή του συμβολισμού, τα έντομα έχουν παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο σε κάμποσα λογοτεχνικά έργα. Από τον Βασιλιά των μυγών του Γκόλντινγκ έως τη Μεταμόρφωση του Κάφκα και από τους μύθους του Αισώπου έως τον Αισχύλο, τον Οβίδιο και τον Σαίξπηρ, όλοι τους έχουν χρησιμοποιήσει τον θαυμαστό κόσμο των εντόμων στο κύριο μέρος της πλοκής κάποιων έργων τους. 

Η σύνδεση, ως εκ τούτου, ούτε ξένη είναι ούτε πρωτόγνωρη. Ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ είχε μανία με τις πεταλούδες. Ο Γέιτς γράφει για μια μέλισσα στο έργο του The Lake Isle of InnisfreeΟ Ματσούο Μπασό εμπνέεται από τις μύγες και τις μεταφέρει σε μια σειρά από χαϊκού. Το ίδιο και ο Λευκάδιος Χερν, ο Τέννυσον, ο Γουέλς, ο Μωμ, η Ντίκινσον και τέλος δεν έχει ο κατάλογος. Ή, όπως έγραφε ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες σε ένα ποίημά του: 

Ο άνθρωπος είναι αμέτρητος. Ατέλειωτες
γενιές πουλιά και έντομα 
πλουμιστοί ιαγουάροι και φίδια,
κλωνάρια που συμπλέκονται κι απλώνονται,
καφές, άμμος και φύλλα
που γέρνουν τα πρωινά και σκορπάνε
τον τέλειο, άχρηστό τους λαβύρινθο.

Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, θα έλεγε κανείς πως έχουμε να κάνουμε τόσο με 24 ξεχωριστές ιστορίες όπου η κάθε μια διεκδικεί την αυτονομία της, και εν πολλοίς την κερδίζει, αλλά και όλες μαζί, επειδή ακριβώς υφολογικά εναρμονίζονται, μπορούν να διαβαστούν ως μέρη ενός σπονδυλωτού μυθιστορήματος. 

Η Δήμητρα Κολλιάκου αποδίδει τις δικές της συνάφειες που έχουν τα έντομα με τα ανθρώπινα πάθη δημιουργώντας ένα ιδιότυπο αλφαβητάρι, το οποίο δεν συντάσσεται με τη λογική ακολουθία των γραμμάτων, αλλά με μια προσωπική, τεθλασμένη, αλλά νοηματικά συγγνωστή, γραμμικότητα. Πρόκειται, ως εκ τούτου, για 24 γράμματα-έντομα των οποίων τα λήμματα είναι ιστορίες ανθρώπων. Ωστόσο, λειτουργεί και αντίστροφα: οι ιστορίες των ανθρώπων είτε εκπορεύονται από ένα συγκεκριμένο έντομο είτε το περιέχουν είτε καταλήγουν σ’ αυτό. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, θα έλεγε κανείς πως έχουμε να κάνουμε τόσο με 24 ξεχωριστές ιστορίες όπου η κάθε μια διεκδικεί την αυτονομία της, και εν πολλοίς την κερδίζει, αλλά και όλες μαζί, επειδή ακριβώς υφολογικά εναρμονίζονται, μπορούν να διαβαστούν ως μέρη ενός σπονδυλωτού μυθιστορήματος. 

Ο συγγραφικός φακός πηγαίνει ενίοτε από τη μεγάλη εικόνα στην εργαστηριακή λεπτομέρεια και από την ακίδα στον ευρύ ορίζοντα. Πολλά από τα διηγήματα είναι αφορμές –όπως και τα έντομα– για να συλλογιστεί κανείς την ταραγμένη Ιστορία της Ευρώπης. Σε αρκετές από τις ιστορίες υπάρχουν ευθείες αναφορές στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τους ναζί, τη μετανάστευση, το ρατσισμό, τη βία και την τρομοκρατία. Κάπως έτσι διαμορφώνεται η ανθρώπινη κυψέλη. Μέσα από στοιβάδες δραματικών γεγονότων που επηρέασαν άμεσα τις ζωές των ανθρώπων. Κάποιοι από αυτούς αποκτούν λογοτεχνική φύση στις ιστορίες της Κολλιάκου. 

alt
Η Δήμητρα Κολλιάκου

Το αξιοσημείωτο του βιβλίου είναι ότι η συγγραφέας επιλέγει να αφηγηθεί τα πάντα χρησιμοποιώντας ένα σύμμεικτο ύφος. Ως εκ τούτου, συνυπάρχουν η ποιητική ελλειπτικότητα, οι ρεαλιστικές περιγραφές, τα δάνεια από άλλα βιβλία, επιστημονικές μελέτες, παραμύθια, μύθοι και παραβολές, καθώς και εγκυκλοπαιδικές σημειώσεις. Σε κάποια διηγήματα (ας τα ονομάσουμε έτσι για την οικονομία του κειμένου) αυτό το παζλ λειτουργεί και αναπτύσσει ποικιλόμορφα την ιστορία –βλ. τα διηγήματα «Τέττιξ (Τ)», «Πασχαλίτσα (Π)», «Ξέρξης (Ξ)»– και σε άλλα χάνεται το κέντρο βάρους, δίχως όμως, τελικά, να μειώνεται δραστικά και η δυναμική τους. 

Είναι προφανές πως οι σπουδές της στη γλωσσολογία της πρόσφεραν ένα ακόμη έναυσμα να ασχοληθεί, με  ευαισθησία λεπτουργού, και με τη προέλευση, τη χρήση, τη φθορά ή τη μετεξέλιξη των λέξεων που και η ίδια χρησιμοποιεί να αφηγηθεί τις ιστορίες της. Η απόφασή της να προβεί σε μια συγγραφική «αυθαιρεσία» και να μιλήσει με έμμεσο τρόπο και για τις ζωές πραγματικών προσώπων αποδεικνύεται εύστοχη. Σε κάποιες ιστορίες διαβάζουμε τη μυθοπλαστική εκδοχή της ζωής του συνθέτη Άλμπαν Μπεργκ, του Ισαάκ Μπάμπελ, του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ (πώς θα μπορούσε να λείψει από ένα τέτοιο βιβλίο;) ή επιστημόνων όπου του εντομολόγου Τιτιάν Πιλ και του γιατρού-ερευνητή Ντάνιελ Κάρλτον Γκάντζντουσεκ. Το ίδιο εύστοχη είναι όταν μιλάει και για τους μυθοπλαστικούς της ήρωες: κυρίως ζευγάρια (παράνομα, αδιάφορα, κουρασμένα), οικογένειες και παιδιά. Ιδιαίτερης θέρμης είναι τα κείμενα που παραπέμπουν στην παιδική ηλικία όπως το διήγημα «Ψείρα (Ψ)».

H Κολλιάκου παραδίδει ένα βιβλίο που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο για την πρωτοτυπία του και την πηγαία επιθυμία του να συνταιριάξει δύο φαινομενικά αταίριαστους κόσμους: του ανθρώπου και των εντόμων.

Δεν ξέρω αν χρειαζόταν στο τέλος κάθε διηγήματος να υπάρχουν και κάποιες λέξεις-κλειδιά, όπως αποφάσισε να πράξει η Κολλιάκου. Μπορεί «οπτικά» να παραπέμπουν στα λήμματα ενός λεξικού, στην εδώ παρουσία τους όμως είναι σαν να προσπαθούν να «στοχοποιήσουν» ή να περικλείσουν τις ιστορίες σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Τη στιγμή μάλιστα που η αφήγηση –συχνάκις– είναι τόσο ανοιχτή που επιτρέπει στον αναγνώστη να γεμίσει τα κενά κατά το δοκούν. 

Διατρέχοντας εποχές και τόπους (από τους οποίους έχει ζήσει και η ίδια όπως μας πληροφορεί στο επίμετρο που κλείνει την έκδοση) και αλλάζοντας την οπτική της γωνία από την επιστημονική εκφορά στη λογοτεχνική καταβύθιση, η Κολλιάκου παραδίδει ένα βιβλίο που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο για την πρωτοτυπία του και την πηγαία επιθυμία του να συνταιριάξει δύο φαινομενικά αταίριαστους κόσμους: του ανθρώπου και των εντόμων.

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.

altΑλφαβητάρι εντόμων
Δήμητρα Κολλιάκου
Πατάκης 2018
Σελ. 416, τιμή εκδότη €16,60

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΚΟΛΛΙΑΚΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ