kachtitsis700

Για την έκδοση του βιβλίου του Νίκου Καχτίτση «Η ομορφάσχημη» (επίμετρο: Γιώτα Κριτσέλη, Ηλίας Γιούρης, εκδ. Κίχλη).

Του Θωμά Συμεωνίδη

Μετά την εξαιρετική επανέκδοση το 2012 του Εξώστη του Νίκου Καχτίτση από τις εκδόσεις Κίχλη (πρώτη έκδοση το 1964) σειρά είχε η Ομορφάσχημη (πρώτη έκδοση το 1960). Πρόκειται για ένα πεζογράφημα, το οποίο σε συνδυασμό με το Επίμετρο της έκδοσης, διαφωτίζει βασικές διαστάσεις της σύλληψης και της συγγραφής του έργου και γενικότερα του λογοτεχνικού σύμπαντος του Νίκου Καχτίτση. 

Η αφηγήτρια δεν είναι πραγματικό πρόσωπο και ωστόσο η ιστορία της έχει τον χαρακτήρα μαρτυρίας η οποία κατατίθεται στη συνέχεια ως μαρτυρία της μαρτυρίας από τον ακροατή σε έναν φίλο του.

Η αφήγηση μιας εβραίας γυναίκας, της Γερτρούδης Στερν, σε οχτώ μικρές ενότητες οι οποίες φέρουν (πολύ λειτουργικούς) υπότιτλους, αυτό είναι το κείμενο που μας παραδίδει ο Καχτίτσης. Ο μονόλογος της γυναίκας έχει απεύθυνση, έναν ακροατή που δεν κατονομάζεται. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια ιστορία-μαρτυρία –σχετικά με τη σύλληψη, την κράτησή της και στη συνέχεια την απελευθέρωσή της κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο– η οποία διέπεται από μία διπλή διαμεσολάβηση. Η αφηγήτρια δεν είναι πραγματικό πρόσωπο και ωστόσο η ιστορία της έχει τον χαρακτήρα μαρτυρίας η οποία κατατίθεται στη συνέχεια ως μαρτυρία της μαρτυρίας από τον ακροατή σε έναν φίλο του. Ο Ηλίας Γιούρης, στη διεξοδική ανάλυσή του «Τραύμα και μαρτυρία στην Ομορφάσχημη», στο Επίμετρο της έκδοσης, επισημαίνει ότι με αυτόν τον τρόπο δεν αποδίδονται μόνο μέσω μιας νατουραλιστικής αναπαράστασης ακραία ιστορικά γεγονότα, αλλά πρόκειται για έναν προνομιακό τρόπο «για την χαρτογράφηση της επίπτωσης αυτών των γεγονότων στη ζωή της ηρωίδας».

Ωστόσο, έχει ενδιαφέρον, και συνιστά πρωτοτυπία, ότι ο Καχτίτσης δεν επικεντρώνεται αποκλειστικά και μόνο στη βία του πολέμου ως επεξηγηματικού παράγοντα για τη διαταραχή της ηρωίδας. Ήδη, στην αρχή της αφήγησής της η Στερν αναφέρεται σε δύο κρίσιμα περιστατικά κλοπής και απώλειας (η κλοπή των χρυσαφικών της οικογένειας και ο θάνατος της μητέρας της). Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία εδώ, δεν είναι η σχετική ιεραρχία των λόγων που συνιστούν τον μονόλογο επιστημολογικά ασταθή, όσο η πρόθεση του Καχτίτση να εστιάσει περισσότερο στην αναπαραγωγή μιας αίσθησης και λιγότερο στην πιστή αναπαραγωγή ανθρώπων και καταστάσεων. Η αλήθεια των γεγονότων υπονομεύεται από τις αντιφάσεις και τα κενά στη μνήμη της αφηγήτριας, ωστόσο αυτά ακριβώς τα κενά και οι αντιφάσεις προσθέτουν στην ένταση της αφήγησης, δεν την αποδυναμώνουν. Ο ίδιος ο αναγνώστης πλέον καλείται να συμπληρώσει και σε κάθε περίπτωση να βιώσει ως αναγνωστική εμπειρία το κενό και τις τοπικές αστάθειες της αφήγησης. 

alt
Η Ομορφάσχημη δημοσιεύθηκε αρχικά στο
2ο τεύχος του περιοδικού «Διαγώνιος».
Τυπώθηκε αμέσως μετά και σε αυτοτελή έκδοση,
σε 250 αντίτυπα, με τυπογραφική επιμέλεια
και εξώφυλλο του Κάρολου Τσίζεκ.



Ο Ηλίας Γιούρης θα υποστηρίξει ότι ο Καχτίτσης «οργανώνει το κείμενό του στην αξιοποίηση της δομής του ως τραύματος». Αυτός ο συσχετισμός θα λέγαμε ότι είναι ιδιαίτερα παραγωγικός καθώς το τραύμα συνδέεται με την απορία, την απροσδιοριστία, την ασυμμετρία, τη μη αφομοίωση στο επίπεδο της εμπειρίας. Η τραυματική εμπειρία δεν είναι απλώς κάτι που υπερβαίνει το υποκείμενο, αλλά υπάρχει σε σχέση με αυτό, ξεκινάει μέσα από αυτό με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός πλέγματος δυναμικών σύγκλισης και απόκλισης, λήθης και μνήμης, πάνω στο οποίο επιλέγει να δομήσει ο Καχτίτσης την αφήγησή του. 

Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφερθεί ότι ο ίδιος ο Καχτίτσης παραχωρεί στον εαυτό του έναν ευρύ χώρο κίνησης και πειραματισμού επιλέγοντας να θέσει στη γνώση του αναγνωστικού κοινού το γεγονός ότι το εγχείρημά του, Η ομορφάσχημη, είναι μία «άσκηση». Μέσα από τις επιστολές που ανταλλάσει ο Καχτίτσης με τον Γιώργη Παυλόπουλο, τον Τάκη Σινόπουλο και τον Ε.Χ. Γονατά και οι οποίες παρατίθενται στο Επίμετρο, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι υπάρχει μια αντιστοιχία ανάμεσα στον τρόπο με τον οποίο ο Καχτίτσης βιώνει συγκεκριμένες καταστάσεις στη ζωή του και στον τρόπο με τον οποίο αποδίδει τις σχέσεις που συνάπτει η αφηγήτρια. Ο Καχτίτσης εμφανίζεται να βασανίζεται από πρόσωπα και καταστάσεις που υπήρξαν ή υπάρχει ο φόβος ότι θα υπάρξουν. Βασανίζεται δηλαδή από τύψεις, από το ανεκπλήρωτο, από τον φόβο της παρακολούθησης και της καταδίωξης, στοιχειώνεται από όλα αυτά με τον ίδιο τρόπο τελικά που η αφηγήτρια επιχειρεί να στοιχειώσει τον ακροατή της.

Σύμφωνα με την Κριτσέλη η Στερν δομείται πάνω σε μία αντινομία η οποία την ίδια στιγμή αποτελεί και πυλώνα της αφήγησης: «η ανοίκεια ερωτική συμπεριφορά» από τη μία, «το τραύμα του Ολοκαυτώματος» από την άλλη.

Εντύπωση προκαλεί ασφαλώς και ο τίτλος ο οποίος αποτελεί και έναν ιδιότυπο οδηγό ανάγνωσης του μονολόγου της Στερν και στον οποίο αντανακλάται η αμφισημία της αφήγησης. Τα γεγονότα γίνονται λιγότερο ή περισσότερο πιστά αντίγραφα του εαυτού τους μέσα από τη διαδικασία επιλογής και απόδοσής τους από την Στερν και τελικά μέσα από αυτό που είναι η ίδια η Στερν. Εδώ λοιπόν μπορούμε να ρωτήσουμε: Ποια είναι η Στερν, τι είναι η Στερν; Υπήρξε όμορφη, υπήρξε άσχημη, είναι ζήτημα οπτικής γωνίας, προσωπικής διάθλασης ή χρονικής συγκυρίας η εντύπωση που αφήνει η Στερν ως προς την ομορφιά της; Διαφωτιστικό ως προς αυτό το ερώτημα είναι το κείμενο της Γιώτας Κριτσέλη, στο Επίμετρο με τίτλο: «Διαβάζοντας την Ομορφάσχημη μέσα από τις επιστολές. Η γενεαλογία και η διαμόρφωση της ηρωίδας». Σύμφωνα με την Κριτσέλη η Στερν δομείται πάνω σε μία αντινομία η οποία την ίδια στιγμή αποτελεί και πυλώνα της αφήγησης: «η ανοίκεια ερωτική συμπεριφορά» από τη μία, «το τραύμα του Ολοκαυτώματος» από την άλλη. Σε αυτό το δίπολο η Κριτσέλη εντοπίζει πολύ εύστοχα και ένα τρίτο στοιχείο το οποίο είναι η ύπαρξη μιας «ψυχικής διαταραχής» στην ηρωίδα η οποία φαίνεται να προϋπάρχει του τραύματος. Μεγάλο ενδιαφέρον έχει λοιπόν να τεθεί το ερώτημα του τρόπου με τον οποίο ο Καχτίτσης διευθετεί αυτά τα τρία στοιχεία στο εσωτερικό της αφηγηματικής δομής αλλά και τον τρόπο με τον οποίο συμμετέχουν και τελικά διαμορφώνουν την πλοκή. Σε αυτό το πλαίσιο, ας επισημανθεί και ένα ακόμα αντινομικό στοιχείο το οποίο συμμετέχει στο καθεστώς αλήθειας της αφήγησης και χρωματίζει συμπεριφορές, περιγραφές και καταστάσεις, τα οποία, παρά το σύντομο του κειμένου του Καχτίτση, είναι πολυάριθμα και δοσμένα με παραδειγματική οικονομία. Αυτό το αντινομικό στοιχείο λοιπόν είναι ο μηχανισμός έλξης-απώθησης που διατρέχει τη συμπεριφορά της ηρωίδας. Σε αυτό το στοιχείο μπορεί να εντοπιστεί ίσως και η αφορμή για τον χαρακτηρισμό της ως ομορφάσχημης, σε αντιστοιχία ίσως με τα όσα αναφέρει ο Καχτίτσης για τη γνωριμία του με την Αγγλίδα Ada Kay, στην επιστολή του με αύξοντα αριθμό 3 στο Επίμετρο, με αποδέκτη τον Γιώργη Παυλόπουλο.  

Διαβάζοντας κάποιος την Ομορφάσχημη δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί: γιατί ο Καχτίτσης να γράψει ένα τέτοιο κείμενο; Γιατί η επιλογή του να στοχαστεί αφηγηματικά την εβραϊκή γενοκτονία; Στο Επίμετρο επισημαίνεται ένα παράδοξο το οποίο όμως φαίνεται τελικά να υποστηρίζει μια χρήση της λογοτεχνίας με έναν τρόπο που είναι τεχνικά και ηθικά καίριος για τη στοχαστική διαδικασία μέσω της μυθοπλασίας. Αντιπαραβάλλοντας τις επιστολές από τη μία και τη μυθοπλαστική γραφή από την άλλη, ο Καχτίτσης δείχνει να προβαίνει μέσω της μυθοπλασίας σε μία πλήρη αποδόμηση των ιδεοληψιών και των στερεοτύπων που υπάρχουν στις επιστολές του. Με αυτόν τον τρόπο, οι αναπαραστάσεις του Καχτίτση, η αναπαράσταση του άλλου, της ετερότητας και γενικότερα η απόδοση της εμπειρίας από την περιδιάβαση του Καχτίτση στην επικράτεια του άλλου, ορίζουν έναν νέο ηθικό χώρο τόσο στο σύμπαν του συγγραφέα όσο και στο σώμα των υφιστάμενων αναπαραστάσεων της γενοκτονίας των εβραίων. 

* Ο ΘΩΜΑΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ είναι συγγραφέας. 
Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Μυθιστόρημα» (εκδ. Γαβριηλίδης).

 


altΗ ομορφάσχημη
Νίκος Καχτίτσης
Επίμετρο: Γιώτα Κριτσέλη, Ηλίας Γιούρης
Κίχλη 2019
Σελ. 232, τιμή εκδότη €15,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΧΤΙΤΣΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ