alt

Για το βιβλίο του Παναγιώτη Γούτα «Μποέμ και Ρικάρντο – Τρεις νουβέλες και μία συνάντηση» (εκδ. Κέδρος).

Του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη

Ανακαλώ τη μορφή του Γαργαντούα όπως μνημειώθηκε στην εμβληματική ανάλυση του Μπαχτίν (Ο Ραμπελαί και ο κόσμος του, μτφρ. Γιώργος Πινακούλας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), χωρίς καθόλου να με μέλλει αν συγκλίνει ή αποκλίνει από την αληθινή σύλληψη του Ραμπελέ. Ανακαλώ λοιπόν έναν Γαργαντούα να πίνει τον άμπακο, να σαβουρώνει και να χλαπακιάζει τον αγλέουρα, να κατουράει ολόκληρα ποτάμια, να αφοδεύει παντού, να συνουσιάζεται ασταμάτητα, να γελάει και να χορεύει. Και σκέφτομαι ότι εδώ ακριβώς, εννοώ στην ιδρυτική αρχή της μπαχτινικής ανάλυσης, βρίσκεται η αληθινή υπεροχή της λογοτεχνίας, η δικαίωση και ο λόγος της, αλλά και η αρετή και ο κίνδυνός της, η πρόοδος ή η συντήρησή της. Το ότι σε αντίθεση με κάθε άλλο είδος γραφής έχει όχι μόνο τη δυνατότητα αλλά και την ευθύνη να κατασκευάζει, να επεκτείνει και να εξαπλώνει διαρκώς και αδιαλείπτως τον εαυτό της, τη νομοθεσία της, το σύμπαν της σε συνάφεια ή σε αντιπαλότητα με τον αληθινό κόσμο, αρκεί βεβαίως να διέπεται από την αρχή της εσωτερικής συνέπειας, να έχει τον αναγκαίο βαθμό αληθοφάνειας και να μη λησμονεί να κλείνει πού και πού συνωμοτικά το μάτι στον αναγνώστη.

Υπάρχει μια παιγνιώδης διάθεση στο βιβλίο του, μπαχτινικής πιστεύω έμπνευσης: κόσμοι, πρόσωπα, τεχνικές αναμειγνύονται για να φανερωθεί η καρναβαλική λειτουργία της γραφής, η ικανότητά της να ντύνει τον βασιλιά για να τον αφήσει γυμνό, να δημιουργεί άλλες πραγματικότητες για να ξεμπροστιάζει τις υφιστάμενες, να επινοεί άλλους μύθους για να αποκαλύψει τις βολικές μας αυταπάτες.

Ο Γούτας παίζει με την πραγματικότητα, παραβιάζει την πραγματικότητα, αναποδογυρίζει την πραγματικότητα χωρίς να λησμονεί το συνωμοτικό κλείσιμο του ματιού. Υπάρχει μια παιγνιώδης διάθεση στο βιβλίο του, μπαχτινικής πιστεύω έμπνευσης: κόσμοι, πρόσωπα, τεχνικές αναμειγνύονται για να φανερωθεί η καρναβαλική λειτουργία της γραφής, η ικανότητά της να ντύνει τον βασιλιά για να τον αφήσει γυμνό, να δημιουργεί άλλες πραγματικότητες για να ξεμπροστιάζει τις υφιστάμενες, να επινοεί άλλους μύθους για να αποκαλύψει τις βολικές μας αυταπάτες.

Έτσι, στο «Μποέμ» ανασταίνει τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, που περιφέρεται στην Ευδαίμονα, μπεκροπίνει στα ουζερί της, παρακολουθεί ταχύρρυθμα σεμινάρια λογοτεχνικής θεωρίας, ερωτοτροπεί με το άλλο φύλο και επιθυμεί διακαώς να μονάσει στη Βλατάδων. Στο «Ρικάρντο» η αλλόκοτη συντροφιά των λουομένων της Συκιάς στέκεται βδομάδες, μήνες και χρόνια περιμένοντας την έλευση του Απόλλωνα, σύμφωνα με τον τελευταίο χρησμό της Πυθίας. Στο «Της αγάπης αναθήματα» ο νεκρός παππούς υλοποιεί τον ανεκπλήρωτο χρησμό του Απόλλωνα νεύοντας στον ενήλικο εγγονό, που αναζητάει την επαφή του με το παρελθόν και τις ρίζες του στον τόπο. Στο «Τύμβος» φιλοτεχνείται ένας αισθητικός παράδεισος, με υλικά αντλημένα από τη χριστιανική κοιλάδα του Ιωσαφάτ και απ’ την αρχαιοελληνική νήσο των Μακάρων, για να αποτελέσει τον χώρο όπου η φαντασία, τα όνειρα, η αγνότητα και όλοι της γης οι κολασμένοι θα πάρουν επιτέλους γδικιωμό από τη σκληρή πραγματικότητα.

Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια πυκνή στην πλέξη της διακειμενική συνομιλία, που δεν εκφέρεται μόνο με αρθρωμένο λόγο προς ορισμένα πρόσωπα αλλά και με ψιθύρους, με νεύματα, με σιωπές και με μορφασμούς, έτσι που κάθε κείμενο του βιβλίου να μοιάζει με τους παραδοσιακούς αργαλειούς. Αλλά το πιο ενδιαφέρον είναι ότι η διακειμενική αυτή συνομιλία προσπερνά το συνηθισμένο επίπεδο της επιλεκτικής αναφοράς σε άλλα βιβλία ή της χρήσης ορισμένων αποσπασμάτων τους, για να περάσει στο απολύτως δημιουργικό στάδιο της αναπαραγωγής του κλίματος, του πνεύματος και της ατμόσφαιρας, χωρίς βέβαια να λησμονεί τη λειτουργία της μίμησης, η οποία μάλιστα συχνά πυκνά ομολογείται απ’ τον συγγραφέα με αυτοϋπονομευτική διάθεση.

Έτσι, η πρώτη νουβέλα διαπνέεται από την παπαδιαμαντική ηθογραφία, χαρακτηρίζεται από κλίμα νοσταλγίας απέναντι στο παρελθόν, συναντά τον δυστοπικό ρεαλισμό του Όργουελ και διασταυρώνει την καθαρεύουσα με την καθομιλουμένη και την καθομιλουμένη με την τρέχουσα αργκό. Στη δεύτερη νουβέλα το φανταστικό στοιχείο δεν προεκτείνει και δεν υπονομεύει το πραγματικό, αλλά γίνεται αναπόσπαστο μέρος του με την τεχνική του μαγικού ρεαλισμού, που αφήνοντας τη λατινοαμερικανική γενέθλια χώρα του εγκλιματίζεται σε μια παραλία της Δήλου, για να δώσει στα πρόσωπα και στα πράγματα μια άλλην όψη πέραν της ορατής. Στην τρίτη νουβέλα η εναλλαγή μεταξύ πρωτοπρόσωπης και τριτοπρόσωπης αφήγησης, ενήλικης και παιδικής ματιάς, σοβαρού και αστείου και η συχνή χρήση του εσωτερικού μονολόγου θραύει τα καθιερωμένα στεγανά του αφηγηματικού προσώπου, για να φέρει συνειδητά στην επιφάνεια την εντύπωση του αφηγηματικού παιχνιδιού.

alt
Ο Παναγιώτης Γούτας

Στην περίπτωση του Γούτα τα νήματα που αισθητικώ τω τρόπω τραβιούνται, υφαίνονται και πλέκονται αφορούν την εργαλειοποίηση της λογοτεχνίας, την εμπορευματοποίηση της γνώσης, την υποβάθμιση της λογοτεχνικής παιδείας, τον υποβιβασμό της έμπνευσης σε τεχνικές δημιουργικής γραφής.

Ό,τι τελικά προκύπτει απ’ όλα αυτά είναι η δικαίωση της μπαχτινικής καταστατικής αρχής για τη λειτουργία του διαλόγου ως γενεσιουργού δύναμης των πάντων και πριν απ’ όλα της ίδιας της πραγματικότητας που παρουσιάζεται μπροστά μας επιστρωμένη από πολλά, ατελεύτητα και εξελισσόμενα διαλογικά στοιχεία. Η κοινωνική, λογοτεχνική, υπαρξιακή, πολιτική θέση που παίρνει ο καθένας απέναντι στον εαυτό του και στους άλλους εξαρτάται από τα νήματα αυτού του διαλόγου που επιλέγει ή αναγκάζεται να σύρει. Στην περίπτωση του Γούτα τα νήματα που αισθητικώ τω τρόπω τραβιούνται, υφαίνονται και πλέκονται αφορούν την εργαλειοποίηση της λογοτεχνίας, την εμπορευματοποίηση της γνώσης, την υποβάθμιση της λογοτεχνικής παιδείας, τον υποβιβασμό της έμπνευσης σε τεχνικές δημιουργικής γραφής, τις βολικές συλλογικές αυταπάτες, τους επελαύνοντες φανατισμούς, την ανάγκη μιας γόνιμης επαφής με το παρελθόν και τη λειτουργία της γραφής σαν καθαρτήριο της πραγματικότητας.

Σε ένα δικό μου διηγηματάκι, μιλώντας γι’ αυτήν ακριβώς τη λειτουργία της γραφής, λέω τα εξής:

Αν για κάτι λατρεύω τη γραφή είναι που μπορεί να αίρεται πάνω από την πραγματικότητα. Τις προάλλες φερειπείν κάτι γριές μαγκούφες με φαρδιές ρόμπες, μουστάκια και τρέμουλο στα χέρια εμφανίστηκαν απρόσκλητες στην οθόνη του μυαλού μου και ως δια μαγείας μεταμορφώθηκαν αμέσως σε αθώα κοριτσόπουλα που κάναν πιτζάμα πάρτι στην οθόνη του υπολογιστή μου. Στεκόμουν εγώ αντίκρυ τους σαν χάνος και κοιτούσα. Ξανά με εμπαίζουνε οι λέξεις, είπα.

(Η ιδιωτική μου αντωνυμία, εκδ. Κίχλη).

Αυτή ακριβώς τη μεταμόρφωση επιχειρεί και ο Γούτας στο βιβλίο του, μόνο που το κάνει πολύ πιο πυκνά και επεξεργασμένα. Οι δικοί του λογοτεχνικοί ήρωες δεν μεταμορφώνονται απλώς, όπως συμβαίνει με τις δικές μου τις γριές, αλλά και μεταμορφώνουν την πραγματικότητα μέσα στην οποία ζουν.

* Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΑΤΖΗΜΩΗΣΙΑΔΗΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή πεζών «Η ιδιωτική μου αντωνυμία» (εκδ. Κίχλη).


altΜποέμ και Ρικάρντο
Τρεις νουβέλες και μία συνάντηση
Παναγιώτης Γούτας
Κέδρος 2018
Σελ. 224, τιμή εκδότη €12,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΓΟΥΤΑ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ