Ένας δολοφόνος καθαρός σαν έννοια

Ο Μάρκος, η ανοιχτή και πονεμένη πληγή του Μάρκου, το ανεπούλωτο τραύμα του Μάρκου, αυτές είναι κάποιες από τις διατυπώσεις για τον δολοφόνο (που είναι ο Μάρκος). Θα μπορούσαμε, αν θέλαμε να ενδώσουμε στην ευκολία, να πούμε για τον Μάρκο ότι είναι μηδενιστής, κυνικός, μισογύνης, μισάνθρωπος, αλκοολικός, ένας άνθρωπος σε κρίση (ποιος δεν είναι). Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για τη λογοτεχνία του κακού, τις διασυνδέσεις του κακού, με το τίποτα και τη βία, το Τίποτα που λαμποκοπάει στη βιαιοπραγία (σελ. 13). 

Εντός του μυθιστορήματος, ο ήρωας (αρνητικός, αντι-), που είναι ο Μάρκος, εκφράζει την άποψη ότι το κακό είναι γνώση, ότι η διάπραξη του κακού οδηγεί στον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης, που είναι κάτι κακό επίσης.

Το Κακό. Αυτή είναι μία καλή αφετηρία για να θιχτεί ο τρόπος με τον οποίον αισθάνεται κυρίαρχος και ολοκληρωμένος ο Μάρκος. Εντός του μυθιστορήματος, ο ήρωας (αρνητικός, αντι-), που είναι ο Μάρκος, εκφράζει την άποψη ότι το κακό είναι γνώση, ότι η διάπραξη του κακού οδηγεί στον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης, που είναι κάτι κακό επίσης. Αλλά και η απελπισία είναι πηγή δύναμης: Όσο περισσότερο απελπισμένοι νιώθουμε τόσο περισσότερη δύναμη αισθανόμαστε να αποκτούμε και μια επιθυμία για εκδίκηση (σελ. 18). Σύμφωνα με τις απόψεις που εκφράζονται (από τον Μάρκο ή τους άλλους συντελεστές της αφήγησης) εντός του μυθιστορήματος το κακό και η διαφθορά είναι ένα σχολείο για τη συνείδηση, μία μορφή ανοσίας απέναντι στα μεγάλα δράματα του κόσμου (σελ. 32). Αλλά και το μίσος από την άλλη είναι ο καλύτερος γιατρός (σελ. 34) για τη θεραπεία της αρρώστιας να είσαι μέσα στον κόσμο. 

Αυτός ο κόσμος είναι ο κόσμος που έφτιαξε κάποιος Θεός. Αν θέλουμε να είμαστε πιο συγκεκριμένοι, θα μπορούσε να είναι ο Θεός που συναντούμε στον Ντοστογιέφσκι. Στον Δολοφόνο ο άνθρωπος (ο Μάρκος) γίνεται Θεός στη θέση του Θεού. Στο βάθος συμβόλιζε το διάβημα του ανθρώπου που δεν θα άφηνε το πεπρωμένο του στα χέρια του Θεού. «Θα εκδικηθώ», είπε, «στο όνομα της ανθρωπότητας» (σελ. 24). Την ίδια στιγμή όμως ο αφηγητής (που άλλοτε είναι ο Μάρκος και άλλοτε δεν είναι) υπογραμμίζει με κάθε ευκαιρία τη μηδαμινότητα, το αμελητέο μέγεθος της ύπαρξης, Αν είσαι ψύλλος αποκτάς συνείδηση του ελάχιστου όγκου σου (σελ. 95), τη θνητότητά της, και μάλιστα από εκείνη την απομακρυσμένη χρονικά σκοπιά που εμφανίζει την ύπαρξη ως ετοιμοθάνατη. Αλλά και η μηδαμινότητα της ύπαρξης (και γενικότερα της ύπαρξης κάθε πράγματος που σχετίζεται με τον άνθρωπο) υπογραμμίζεται επίσης μέσα από ένα πλέγμα ιστοριών που συναντώνται συχνά στον κοινό τόπο της ιστορίας της φιλοσοφίας και της ιστορίας του ανθρώπου: δεν έχουν raison d’ être φίλε μου (σελ. 25).

Στους φόνους που διαπράττει ο Μάρκος υπάρχει ένα αίτημα αισθητικής διόρθωσης. Το ζήτημα της ηθικής δεν τον αφήνει αδιάφορο επίσης έστω και αν υπάρχει κατά βάση μέσω αρνητικών αναφορών.

Στους φόνους που διαπράττει ο Μάρκος υπάρχει ένα αίτημα αισθητικής διόρθωσης. Το ζήτημα της ηθικής δεν τον αφήνει αδιάφορο επίσης έστω και αν υπάρχει κατά βάση μέσω αρνητικών αναφορών: Δεν τον απασχολούσε ούτε μια στάλα το έγκλημα που είχε διαπράξει, λέει ο αφηγητής, (σελ. 26), Πρέπει να ξαναβρείς τις χαμένες σου αξίες, τη χαμένη σου αξιοπρέπεια, λέει η αδελφή του Μάρκου (σελ. 35), Να μην τσαλακώνεις την αξιοπρέπειά σου, όποιες τέλος πάντων αξίες σού επέβαλλε μια ορισμένη ηθική αβελτηρία, λέει ο Μάρκος στον εαυτό του. Ωστόσο η αξιοπρέπεια του Μάρκου είναι ένα ζήτημα επιφάνειας (και όχι βάθους). Η αξιοπρέπεια του Μάρκου δείχνει να ορίζεται από αντικείμενα (αναφέρονται όλες οι επωνυμίες αντικειμένων, ρούχων και λοιπών αξεσουάρ που μαρτυρούν άποψη και οικονομική άνεση), από δρόμους ή περιοχές (η αίγλη τους, το φως τους), από τις απλές συγκινήσεις της στιγμής (σελ. 32). Το ζήτημα της αξιοπρέπειας (και επομένως της ηθικής στην περίπτωση του Δολοφόνου) φέρνει επίσης στον νου τη φράση του Χόφμανσταλ, που έγραφε ότι η ουσία κρύβεται στην επιφάνεια και όχι στο βάθος όπως δίδασκε η πλατωνική παράδοση (σελ. 163). 

Η αισθητική του Μάρκου (σε συμφωνία με την ηθική του) ορίζεται επίσης από την επιφάνεια των πραγμάτων (από την εξωτερική και μόνο όψη τους). Η αισθητική εδώ σημαίνει αισθάνομαι καλά με την (φαινομενική) όψη των πραγμάτων, αισθάνομαι καλά με την (φαινομενική) αρμονία των πραγμάτων. Δύο σκηνές είναι χαρακτηριστικές. Η πρώτη, εκεί όπου ο Μάρκος βρίσκει τον Κωστάκη, έναν λούστρο από την επαρχία, στη νυχτερινή Αθήνα, στη γωνία Σόλωνος και Μπενάκη. Ο Κωστάκης βουρτσίζει και γυαλίζει τα παπούτσια του Μάρκου μέχρι ο Μάρκος να του πει, Φτάνει, Κώστα, αρκετά, είμαι καλά τώρα (σελ. 60). Και τότε ο Μάρκος με την ιδιότητα του αφηγητή διευκρινίζει: Λέγοντας ότι είμαι καλά, εννοούσα ότι όλα πρέπει να γίνονται στην ώρα τους, ότι όλα υπόκεινται σε μία τάξη, όχι την τάξη του Θεού, αλλά μιας αυθεντίας που σε σπρώχνει στην εκστατική εμπειρία του θανάτου, στον παραληρηματικό ίλιγγο, τη μυστική αποκάλυψη του κακού (σελ. 60). Η δεύτερη, όταν βλέπει ο Μάρκος τη Σοφία ξαπλωμένη. Ο Μάρκος ανατριχιάζει στη θέα μιας ελιάς που υπάρχει στο σώμα της Σοφίας, στην εικόνα αυτής της κακοφωνίας, αυτό ήταν ένα λάθος της φύσης, αυτή η ελιά πρέπει να αφανιστεί στο όνομα της προκατεστημένης αρμονίας (σελ. 73).

Αναδιπλασιάζεται ο Μάρκος γιατί μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορεί να προστατέψει τον εαυτό του από το μίσος που νιώθει για τους ανθρώπους, αναδιπλασιάζεται ο Μάρκος γιατί αυτός είναι ο μόνος τρόπος να παραμείνει στη ζωή (για όσο παραμείνει), να προστατέψει τον εαυτό του από τον ίδιο του τον εαυτό.

Ο χώρος του Μάρκου τώρα. Ο Μάρκος κινείται (ή, καλύτερα, είναι παγιδευμένος) σε έναν δικό του χώρο (χώρο της ύπαρξης, χώρο μέσα του, σε έναν τέτοιου είδους χώρο περίπου αναφερόμαστε), όπου η αρχή της αρχιτεκτονικής του δομής είναι ο Θεός, ο δικός του Θεός. Το αλκοόλ παρέχει την πρόσβαση σε αυτόν τον χώρο: Τράβηξα μία γερή ρουφηξιά, «Αυτό είναι», ψιθύρισα, «κάπου εδώ κατοικεί ο Θεός» (σελ. 50). Οι παραισθήσεις που προκαλεί το αλκοόλ δημιουργούν την ψευδαίσθηση της θεμελίωσης μίας πιο αληθινής ζωής σε αυτόν ακριβώς τον κόσμο της συνύπαρξης με τους άλλους. Η πιο αληθινή ζωή και η συμβατική ζωή δεν μπορούν να απορροφήσουν κατ’ αποκλειστικότητα τον Μάρκο. Μοιραία γίνεται ένας διπλός άνθρωπος, σπάει στα δύο το εγώ του, διπλασιάζεται (σελ. 51). Αυτή η διπλή κατάσταση υποστηρίζεται και από τη μισανθρωπία του Μάρκου, βασικό στοιχείο της γενικότερης απέχθειάς του για τον κόσμο. Αναδιπλασιάζεται ο Μάρκος γιατί μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορεί να προστατέψει τον εαυτό του από το μίσος που νιώθει για τους ανθρώπους, αναδιπλασιάζεται ο Μάρκος γιατί αυτός είναι ο μόνος τρόπος να παραμείνει στη ζωή (για όσο παραμείνει), να προστατέψει τον εαυτό του από τον ίδιο του τον εαυτό.

Σε αυτόν τον χώρο, τον αρχιτεκτονημένο επίσης από τη διβουλία και τον γενικότερο διχασμό του Μάρκου, υπάρχουν επιμέρους χώροι ακόμα πιο σκοτεινοί, όπου το νόημα ρευστοποιείται, η δυνατότητα επικοινωνίας (με τους άλλους) ακυρώνεται, μια λάσπη όπου όλα επιτρέπονται και νομιμοποιούνται. Ο Μάρκος οδηγείται εκεί, όταν φτάνει η έσχατη ώρα του φόνου, έχοντας ήδη κατέβει στην καταπακτή, απ’ όπου δεν υπάρχει επιστροφή (σελ. 53). Η σύνδεση του κακού (της διάπραξής του) με το σκοτάδι δηλώνεται και αλλού: Το σκοτάδι είναι το εντευκτήριο του κακού (σελ. 81). Αλλού, πάλι, ο Μάρκος θα αναφερθεί στην ίδια διαδρομή επιμερίζοντας το ίδιο το σκοτάδι: Θα πρέπει από το ένα το σκοτάδι, που είναι αδύνατον να το εξουσιάσεις σ’ όλη σου τη ζωή, που γίνεται αδύνατον να το εξουσιάσεις, να εισχωρήσεις στο άλλο, στο δεύτερο, στο οριστικό σκοτάδι (σελ. 70). Σε αυτό το σκοτάδι δεν υπάρχει νόημα (ό,τι ο θνητός καθόρισε ως νόημα και διαστρεβλώνει όποτε θέλει), αυτό το σκοτάδι δεν είναι των ανθρώπων, ό,τι νόημα μπορεί να φαίνεται ότι υπάρχει σε αυτό έρχεται απ’ έξω και επιβάλλεται με το στανιό (σελ. 66). 

Από αυτόν τον χώρο (της ύπαρξης του Μάρκου) είναι που η νεκρή του μητέρα εμφανίζεται και χάνεται. Σε αυτόν τον χώρο είναι που ο πατέρας του, από καιρό είχε κρυφτεί σε μια γωνιά της ύπαρξης (σελ. 28). Σε αυτόν τον χώρο είναι που το Τίποτα του Μάρκου, το ηττημένο Τίποτα του Μάρκου αναζητεί τη δυνατότητα επιβίωσης στο Τίποτα, «Πού όμως εφεσιβάλλει το Τίποτα στο εφετείο του Τίποτα» (σελ. 55). Αυτός ο χώρος είναι που οδηγεί τον Μάρκο να θέλει να εξηγήσει στη Σοφία ότι αυτό που ζει είναι ένα μικτό είδος ζωής (σελ. 64). Σε αυτόν τον χώρο είναι που ο Μάρκος (μέσα από το αλκοόλ) μπορεί και προστατεύει τον εαυτό του: Τότε μόνο ένιωσε πια να οχυρώνεται πίσω από την πιο ασφαλή θέση, όπου κανένας κίνδυνος δεν τον απειλούσε και καμία ενοχή δεν τον έτσουζε. Η συνείδησή του ήταν καλά αναπαυμένη εκεί όπου την είχε τοποθετήσει με ασφάλεια, μακριά από τις ηθικές δεισιδαιμονίες και τους κανονισμούς ενός κόσμου που ήθελε να ζήσει εξάπαντος (σελ. 79). Αλλά, τελικά, και επιστρέφοντας στη μητρική μορφή, σε αυτόν τον χώρο είναι που κρίνεται και θα κριθεί τελικά ο Μάρκος, σε αυτόν τον χώρο από όπου τον πλησιάζει η φωνή της μητέρας του, Ό,τι και να κάνεις, εγώ σε συμπονώ. Τα κρίματά σου μόνο η αγάπη τα κρίνει με τους αρχέγονους νόμους της μητρικής αγάπης. Γι’ αυτό γύρνα πίσω· μια αγκαλιά θα σε περιμένει πάντα εδώ (σελ. 102). 

Το μυθιστόρημα του Αριστηνού βασίζεται σε μία αντιστροφή που αντλεί από τον Ηλίθιο του Ντοστογιέφσκι (και το σύμπαν του Ντοστογιέφσκι γενικότερα). Όσοι έρχονται σε επαφή και γνωρίζουν τον Μάρκο θεωρούν ότι έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός μυθιστορηματικού ήρωα που πλησιάζει στον Μίσκιν.

Το μυθιστόρημα του Αριστηνού βασίζεται σε μια αντιστροφή που αντλεί από τον Ηλίθιο του Ντοστογιέφσκι (και το σύμπαν του Ντοστογιέφσκι γενικότερα). Όσοι έρχονται σε επαφή και γνωρίζουν τον Μάρκο θεωρούν ότι έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός μυθιστορηματικού ήρωα που πλησιάζει στον Μίσκιν, στην ιδέα ενός Χριστού που υποφέρει, που ξεσκίζεται από τα πάθη του, που δεν σκοτώνει όμως ποτέ. Αντίθετα, είναι ο ίδιος ο Μάρκος που επισημαίνει αυτό που πραγματικά είναι μέσω της παρατήρησης ότι, Στο πρώτο ημερολόγιο του Ηλίθιου, ο δολοφόνος δεν είναι ο Ραγκόζιν αλλά ο Μίσκιν, για να συμπληρώσει: Σκεφτείτε λοιπόν έναν Χριστό που σκοτώνει, δολοφόνο στυγνό, παραλυμένο από τα άγρια σαρκικά του πάθη (σελ. 94). Αυτή η αντιστροφή είναι στην ουσία μια αντιστροφή της άποψης που υπάρχει για τις ιδέες και τις καθοδηγητικές αξίες, ότι δηλαδή μπορούν και έχουν ένα καθαρό περιεχόμενο το οποίο θα εξασφαλίζεται από την αναφορά του σε έναν σταθερό νοηματοδοτικό τόπο. 

Η αντιστροφή που υποστηρίζει ο Αριστηνός (και διέπει όλο το μυθιστόρημα) είναι εμφανής στην άποψη του αφηγητή ότι τελικά η παράβαση (το έγκλημα) είναι που προσδίδει στον άνθρωπο την αυθεντική του ταυτότητα. Ο φόνος είναι μία αφορμή για να θίξει ο Αριστηνός τη λογική που διέπει τον μετα-ορθολογιστικό κόσμο, με αυτό το μέτα- να δηλώνει το συχνά διφορούμενο πνεύμα απόρριψης και συγκαταβατικής αποδοχής (σελ. 95). Μια λογική η οποία υπερβαίνει τις σταθμίσεις κόστους-ωφέλειας αλλά και τη συμβατική προσέγγιση της αιτιότητας (την εκλογίκευση μέσω της ανάδειξης σχέσεων αιτίας-αποτελέσματος). Στον Δολοφόνο ο φόνος προσεγγίζεται και μέσω της τέχνης, όχι ως προς την αισθητική του διάσταση απαραίτητα (αν και ειπώθηκε πιο πάνω ότι υπάρχει μια αισθητική προσέγγιση τόσο της ισορροπίας όσο και της αρμονίας έστω και αν πρόκειται για μια προσέγγιση που εξαντλείται στην επιφάνεια και δεν αναπτύσσεται σε βάθος, κάτι το οποίο είναι αναμενόμενο αν αναλογιστεί κανείς ότι δεν υπάρχει βάθος παρά μόνο αυτό το δεύτερο και τελικό σκοτάδι το οποίο αναφέραμε πιο πάνω επίσης και στο οποίο το νόημα ρευστοποιείται και επομένως δεν υπάρχει καμία δυνατότητα γενικότερα του νοήματος και όχι μόνο του αισθητικού), αλλά ως προς τις δυνατότητες μετασχηματισμού, αντιστροφής, μετάθεσης και ισοδυναμίας που υπάρχουν στην τέχνη, πέρα από το ηθικό πρόσημο που μπορεί να αποκτήσουν αυτές οι δυνατότητες. 

Τη σύνδεση του φόνου με την αυθεντικότητα και την ολοκλήρωση της ύπαρξης επιτείνει η άποψη ότι ο φόνος ισοδυναμούσε με το χαϊντεγκεριανό Dasein πέρα από κάθε ιδιοτέλεια και ωφελιμισμό (σελ. 105). Βέβαια, είναι παράδοξη (και προκλητική μέσω της ριζικής αρνητικότητάς της) η θέση ότι ο φόνος είναι το ισοδύναμο αυτής της πρότυπης οντολογικής δομής (το Dasein. Απλουστευτικά θα λέγαμε ο άνθρωπος) που επινοεί ο Γερμανός φιλόσοφος Martin Heidegger προκειμένου να υποδείξει μια οδό ανάπτυξης του συνόλου των δυνατοτήτων της ανθρώπινης ύπαρξης. Σε αυτό το πλαίσιο, ο φόνος (το έγκλημα) αναγορεύεται (έστω ως άποψη στο εσωτερικό του Δολοφόνου) σε αυτόνομη αξία, στην ύψιστη αρετή του ανθρώπινου είδους (σελ. 105). Προφανώς, εδώ υπάρχει μια διαστροφή στις έννοιες της αξίας και της αρετής. Δεν προσεγγίζονται (οι έννοιες της αξίας και της αρετής) μέσα από το ιδανικό (καθαρό) περιεχόμενο που σημαδεύει η γλωσσική τους χρήση είτε πρόκειται για τη θεωρία είτε για την επίκλησή τους. Περισσότερο προσεγγίζονται από το τέλος προς την αρχή, μέσα από την ιστορική πλέον εμπειρία (ατομική, συλλογική) των επικλήσεών τους. Βλέπουμε χαρακτηριστικά τα σχόλια που ακολουθούν με αφορμή την ανάγνωση (σε μια αφιέρωση βιβλίου) των λέξεων Τιμή και Αρετή: Σου λέει κάτι αυτό, Μάρκο; Ότι και οι δύο ομνύουν σε θετικές αξίες. Όπου και αν ψάξεις, σ’ όλο το μήκος της ιστορικής διαδρομής, ο άνθρωπος μακελεύει ή μπορεί να μακελεύει, πάντα όμως στο όνομα κάποιων αξιών (σελ. 147).

Τελικά, η άρνηση των θετικών αξιών οδηγεί, κατά παράδοξο τρόπο, στο ζήτημα της ευθύνης: Η τιμή του Αχιλλέα, η αρετή του Σωκράτη, η αγάπη του Χριστού είναι ψευδεπίγραφες επωνυμίες μιας εταιρείας απεριόριστης ανευθυνότητας, που το μόνο το οποίο έμαθε είναι να σκοτώνει και να χρεώνει τον φόνο στον Διάβολο (σελ. 148). 

Ο ήρωας του Αριστηνού (ο Μάρκος) βρίσκεται σε σύγχυση, είναι ένας κατά συρροή δολοφόνος. Οι αφορμές που βρίσκει για να προχωρήσει στον φόνο, οι στιχομυθίες που προηγούνται πριν από τη διάπραξη του φόνου, αλλά και το γεγονός ότι τα θύματά του είναι όλα γυναίκες, θα μπορούσαν ίσως να λειτουργήσουν αποπροσανατολιστικά για αυτό που είναι στην πραγματικότητα ο Δολοφόνος.

Ο ήρωας του Αριστηνού (ο Μάρκος) βρίσκεται σε σύγχυση, είναι ένας κατά συρροή δολοφόνος. Οι αφορμές που βρίσκει για να προχωρήσει στον φόνο, οι στιχομυθίες που προηγούνται πριν από τη διάπραξη του φόνου, αλλά και το γεγονός ότι τα θύματά του είναι όλα γυναίκες, θα μπορούσαν ίσως να λειτουργήσουν αποπροσανατολιστικά για αυτό που είναι στην πραγματικότητα ο Δολοφόνος. Στις τρεις (εξαιρετικές ομολογουμένως) συνεισφορές που υπάρχουν στο επίμετρο της φροντισμένης επανέκδοσης του Δολοφόνου η εστίαση είναι κυρίως ειδολογική –τι είναι το μυθιστόρημα, τι είναι το συγκεκριμένο μυθιστόρημα–, αντλώντας και από τις θεωρητικές συνεισφορές του Αριστηνού και το προηγούμενο έργο του. Σε αυτό το πλαίσιο ωστόσο θα ήταν γόνιμο θα αναδειχθεί και μία άλλη εστίαση, αυτή της κριτικής των εννοιών και συγκεκριμένα το ερώτημα ποιο είναι αυτό το περιεχόμενο των εννοιών, πού βρίσκεται, αν αρκεί τελικά μία έννοια που θα ανανεώνεται διαρκώς (μέσα από την ανελέητη κριτική της) ή αν χρειάζονται περισσότερες (που η μία θα αναιρεί και θα συμπληρώνει την άλλη) ή (είναι ένα ενδεχόμενο και αυτό) αν δεν χρειάζονται καθόλου οι έννοιες, είναι μάταιη η χρήση τους καθώς μέσα από την ψευδαίσθηση της καθαρότητας και την αυθαιρεσία τους συμβάλλουν παρά διαυγάζουν μία σύγχυση υπαρξιακή, εμπειρική, νοηματική – πολλά θα μπορούσαν να προστεθούν εδώ ως προσδιοριστικά της σύγχυσης.

Ο Αριστηνός με την ιδιότητα του συγγραφέα θα παρέμβει (το κάνει κάποιες φορές) στο εσωτερικό της αφήγησης προκειμένου να αποδυναμώνει τη δύναμη της γλώσσας και επομένως των εννοιών, Έτσι και αλλιώς ο αιώνας μας αναγνώρισε την πρωτοκαθεδρία της γλώσσας, τη δύναμή της και όχι μόνο να περιγράφει, να εκφράζει, να αναπαριστά αλλά και να χτίζει ex nihilo τον κόσμο, μολονότι κάποιες φορές ήταν ανήμπορη όχι να πει αλλά και να ψελλίσει το βίωμα (σελ. 30). Ο Αριστηνός τοποθετεί σε ένα (διαρρηγμένο) συνεχές την έννοια, τη γλώσσα, την πραγματικότητα και στην προέκτασή τους την εμπειρία και τη σκέψη. Η γλώσσα δεν μπορεί να αποδώσει (πάντα) την εμπειρία της πραγματικότητας. Η έννοια έχει ένα μεικτό περιεχόμενο (ενώ εμφανίζεται να είναι καθαρό). Επομένως, η σκέψη με τη σειρά της δεν μπορεί να βασιστεί στη γλώσσα και στις έννοιες για να προσεγγίσει την πραγματικότητα, γι’ αυτό και βγήκα γρήγορα απ’ αυτή την πένθιμη λιτανεία των σκέψεων, που απιστούσαν εξάλλου στην πραγματικότητα (σελ. 47). Η ίδια λογική διέπει και τις εμβόλιμες συζητήσεις για τη λογοτεχνία και συγκεκριμένα τον τρόπο με τον οποίο συγκροτούνται οι κανόνες και τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να υπάρξει μετάβαση από τον κανόνα στο κριτήριο όταν και πάλι το ίδιο το περιεχόμενο ενός κανόνα (και κατά προέκταση ενός κριτηρίου) δεν έχει μία σταθερή αναφορά (θα συναντήσουμε σε μία ακόμα από τις εμβόλιμες συζητήσεις σχετικά με τη λογοτεχνία διατυπώσεις όπως, κοινοτοπίες, πληκτικά απολιθώματα, idées reçues).

Ένας δολοφόνος καθαρός σαν έννοια (σελ. 179). Αυτή είναι η τελευταία φράση του μυθιστορήματος και σε αυτήν ακριβώς τη φράση είναι που ολοκληρώνεται νοηματικά (και όχι μόνο δομικά) η μυθιστορηματική σύνθεση του Αριστηνού. Ύστερα από κάθε φόνο, υπάρχει ένα τυπικό αλλά την ίδια στιγμή πολύ λεπτομερές απόσπασμα από την ιατροδικαστική εξέταση. Η επιστήμη ταυτοποιεί τον φόνο, ο επιστημονικός λόγος φαίνεται ότι εξαντλεί νοηματικά το συμβάν του φόνου. Ωστόσο όλο το υπόλοιπο μυθιστόρημα μπορεί να θεωρηθεί και ως μία αναζήτηση για τους τρόπους με τους οποίους το κακό υπάρχει ακόμα και στις πιο θετικές έννοιες, αμφισβητώντας τη φαινομενική καθαρότητα και το αυτονόητο του περιεχομένου που υπάρχει σε κάθε έννοια. Αν θεωρήσουμε την πλοκή ως ένα σύστημα διατάξεων και διευθετήσεων, τότε στο μυθιστόρημα του Αριστηνού θα πρέπει να συνυπολογιστούν και οι έννοιες ως στοιχεία της πλοκής και της γενικότερης αναζήτησης, που είναι μυθοπλασία, έστω και αν αυτές οι έννοιες φέρουν έντονα την αρνητικότητα της βίας και του εγκλήματος. 

* Ο ΘΩΜΑΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ είναι συγγραφέας.
Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Μυθιστόρημα» (εκδ. Γαβριηλίδης).

→ Όλες οι φωτογραφίες του Αλέν Ντελόν είναι από την ταινία του Ζαν-Πιερ Μελβίλ Ο Δολοφόνος με το Αγγελικό Πρόσωπο (1967).

Ο δολοφόνος
Γιώργος Αριστηνός
Κίχλη 2018
Σελ. 208, τιμή εκδότη €13,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΑΡΙΣΤΗΝΟΥ