alt

Για το ιδιότυπο βιβλίο με φωτογραφηγήματα του Αχιλλέα ΙΙΙ «Παραχαράκτης» (εκδ. Νεφέλη).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Η λογοτεχνία ως παιχνίδι. Ή πώς τα σοβαρά θέματα ντύνονται ασόβαρα, για να δείξουν ακριβώς το βάθος της ουσίας τους. Από τις κατασκευές των Ντανταϊστών μέχρι τα τεχνάσματα της Oulipo, από τα λεκτικά παιχνίδια των Υπερρεαλιστών μέχρι την οπτική ποίηση κι από τα διακείμενα του Ροΐδη μέχρι τα πολυώνυμα του Πεσόα, οι λογοτέχνες έψαχναν τρόπους να περιπαίξουν το ορατό και το παγιωμένο, αναδεικνύοντας την κρυμμένη πραγματικότητα.

Τα τελευταία χρόνια στην πεζογραφία δεν λείπουν οι απόπειρες να γραφτούν κείμενα που έχουν μεγάλο λογοτεχνικό βάθος, χωρίς όμως να αρνούνται την παιγνιώδη φύση τους και τις ανατρεπτικές δυνατότητες όχι μόνο της γλώσσας, αλλά και της αφήγησης.

Τα ψευδώνυμα είναι ένας τρόπος να μιλήσει κανείς πλαγίως, χρησιμοποιώντας μια περσόνα για να «καρναβαλίσει» με μπαχτινικό τρόπο τον καθωσπρεπισμό. Τα τελευταία χρόνια στην πεζογραφία δεν λείπουν οι απόπειρες να γραφτούν κείμενα που έχουν μεγάλο λογοτεχνικό βάθος, χωρίς όμως να αρνούνται την παιγνιώδη φύση τους και τις ανατρεπτικές δυνατότητες όχι μόνο της γλώσσας, αλλά και της αφήγησης. Δεν αναφέρομαι λ.χ. στον Αύγουστο Κορτώ, ο οποίος υιοθέτησε πλήρως αυτό το ψευδώνυμο, όχι για να παίξει αλλά για να δημιουργήσει ένα μόνιμο συγγραφικό προσωπείο. Μιλάω για συγγραφείς που με το ψευδώνυμό τους και τη γραφή τους λειτούργησαν σαν παίκτες ενός δημιουργικού κρυφτού, όπως ο Σταύρος Κρητιώτης, που δεν έπαψε να αλλάζει υπογραφές (Σωκράτης Τιτούρης, Ανθή Ερωτοκρίτου κ.ά.), η Αλίκη Ντουφεξή-Πόουπ και ο Π. Ένιγουεϊ. Τα τελευταία δηλαδή χρόνια οι προαναφερθέντες –προφανώς και άλλοι– κρύβονται όχι επειδή έχουν κάτι να κρύψουν, αλλά για να δημιουργήσουν –από το όνομα στο εξώφυλλο έως τη μορφή των πεζογραφημάτων τους– μια ανατρεπτική κατάσταση που θα προκαλέσει την ανταπόκριση του αναγνώστη.

Σ’ αυτό το μήκος κύματος κινείται και ο Αχιλλέας ΙΙΙ (κατά κόσμον Αχιλλέας ΙΙΙ), που πρωτοεμφανίστηκε (;) με το «Κομπλεξικό» (2016) και επανέρχεται τώρα με μια σειρά φωτογραφηγήματα! Τι είναι αυτά και γιατί μπορεί να έχουν ένα κάποιο ενδιαφέρον; Ο νεολογισμός στο συγκεκριμένο βιβλίο αποδίδει ένα υβριδικό έργο, όπου προηγείται μια αληθινή φωτογραφία παλαιάς κοπής και αισθητικής κι ακολουθεί ένα μικροδιήγημα λίγων παραγράφων που σχολιάζει και διαλέγεται με τη φωτογραφία. Στην ουσία το διήγημα εξηγεί την ομόθεμη οπτική αδελφή του, όχι προσπαθώντας να δώσει μια άκρως ρεαλιστική ερμηνεία, αλλά εμφανώς να παρουσιάσει λοξά μια (α)πίθανη εξήγηση, που σε ένα ακραίο παράλληλο σύμπαν θα μπορούσε να ισχύει.

alt
Ο Αχιλλέας ΙΙΙ γεννήθηκε στην Καβάλα. Έχει εκδώσει,
επίσης, το βιβλίο, Κομπλεξικό (εκδ. Fairead/Νεφέλη)



Η ανατρεπτική παραδοξότητα ξεκινά ήδη από την επιλεγμένη φωτογραφία, η οποία, όπως καταλαβαίνουμε, δεν είναι διακοσμητική. Συνήθως απεικονίζει ένα σοβαρό πρόσωπο –έναν κύριο λ.χ. με κοστούμι και γραβάτα ή μια σεβάσμια κυρία άλλης εποχής–, το οποίο ωστόσο φέρει πάνω του κάτι ξένο με τη φυσιογνωμία του, λουλούδια στο κεφάλι ή τρία τσιγάρα στο στόμα, στοιχεία δηλαδή που αντιφάσκουν με το όλο παρουσιαστικό. Άλλοτε βέβαια απλώς βλέπουμε μια προσωπική ή οικογενειακή φωτογραφία σε κάποιο φωτογραφείο του μεσοπολέμου. Και πάνω σ’ αυτήν την αντίφαση ή στην ομαλότητα ο συγγραφέας στήνει μια συνοδό ιστορία, που συχνά εξηγεί πως η σοβαρότητα του εικονιζόμενου υποσκάπτεται από μια επιλογή του, μια απρόσμενη εμφάνισή του, μια μύχια επιθυμία του που βγαίνει στην επιφάνεια…

H λογοτεχνία πάντα είναι μια «παραχάραξη» της πραγματικότητας (κι αυτή σε εισαγωγικά), αφού υποσκάπτει την όποια αλήθεια της και δημιουργεί το δικό της λοξό σύμπαν.

Το όλο αποτέλεσμα, είτε είναι κωμικό, είτε τραγικό, δεν παύει να αποβαίνει και σουρεαλιστικά αιφνιδιαστικό. Κωμικό, επειδή στηρίζεται στην παραδοξότητα αλλά κι επειδή ενίοτε ξεμυτίζουν κορυφώσεις χιούμορ, που ωθούν σε μια αβίαστη θυμηδία: στον τάφο του υπάλληλου στο γκισέ της εφορίας επιγράφεται η αγαπημένη του φράση «Ο επόμενος, παρακαλώ», φράση που προκαλεί αναστάτωση στον πιθανό επισκέπτη! Τραγικό, όπου υπερισχύει η συγκίνηση, χωρίς να ανακόπτεται η αποσύνθεση του πραγματικού, ώστε να οδηγεί στην ανασύνταξη της ματιάς μας. Στο «Ψωνίζοντας με τη Λουίζα» λ.χ. ο αναγνώστης γελά αλλά και συμπάσχει με την ηρωίδα που πηγαίνει στα μαγαζιά, βγάζει και ξαναβάζει τα δικά της ρούχα (ελλείψει χρημάτων), και τελικά ποζάρει ευτυχής με την επιλογή της.

Εικάζω βάσιμα ότι ο τίτλος «Παραχαράκτης» δηλώνει την παιγνιώδη παραποίηση της εκάστοτε φωτογραφίας, αλλά και της σοβαροφάνειας που επιβάλλει τον καθωσπρεπισμό. Δηλώνει ότι η λογοτεχνία πάντα είναι μια «παραχάραξη» της πραγματικότητας (κι αυτή σε εισαγωγικά), αφού υποσκάπτει την όποια αλήθεια της και δημιουργεί το δικό της λοξό σύμπαν. Το ίδιο παιγνιώδεις είναι και οι τίτλοι σε μερικά διηγήματα, τίτλοι που δημιουργούν αμαλγαματικά λογοπαίγνια, σύνθετες λέξεις που συναιρούν αντιφατικά ή «άσχετα» υποσύνολα, όπως οι «Αχυρωισμοί».

Εντέλει, ζούμε τις περισσότερες ιστορίες ως αντιφάσεις που κλονίζουν το φυσιολογικό. Θα μπορούσε βέβαια η συλλογή να είναι πιο σφιχτή, με λιγότερα κείμενα (τα πιο τσεκουράτα), αλλά δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το ρίσκο σε κάθε τέτοια συλλογή. Κρατάμε σίγουρα τον παλμό της ανατρεπτικής σύζευξης αντιθέτων, μιας έντεχνης αντίφασης που συνήθως δεν προδίδει τον στόχο της.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου. 
Τελευταίο του βιβλίο, η μελέτη «Βιβλιογραφία για τον Νίκο Καζαντζάκη» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).


altΠαραχαράκτης
Αχιλλέας ΙΙΙ
Νεφέλη 2019
Σελ. 192, τιμή εκδότη €13,90

alt

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΙΙΙ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ