Για το μυθιστόρημα της Βάσιας Τζανακάρη «Αδελφικό» (εκδ. Μεταίχμιο). Κεντρική εικόνα: Μια κομβική σκηνή της ιστορίας © από το αρχείο της συγγραφέως.
Της Δέσποινας Χαλβατζή
Από τους Έντεκα Μικρούς Φόνους – Ιστορίες εμπνευσμένες από τραγούδια του Nick Cave (2008), το μυθιστόρημά της Τζόνι και Λούλου (2011), τη συλλογή διηγημάτων Η Καρέκλα του Κυρίου Έκτορα (2014) ως το τελευταίο της βιβλίο, το Αδελφικό (2020), η συγγραφέας αξιοποιεί κάθε φορά με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο τόσο την τοπιογραφία όσο και το άνυσμα του αφηγηματικού χρόνου, μέσα στο οποίο στήνει την κάθε ιστορία της.
Ξεκινώντας την «ανάγνωση» του βιβλίου από το λιτό και όμορφο εξώφυλλο, στο οποίο κυριαρχεί το μπλε του ουρανού και τα αποδημητικά πουλιά, έχουμε ήδη τις πρώτες αναλογίες με την ψυχολογία και τις αποδράσεις των ηρώων του μυθιστορήματος. Ο τόπος στον οποίο αυτές οι αποδράσεις θα καταλήξουν και οι δύο κεντρικοί ήρωες, η Μάρω και ο Μελισσινός, θα συναντηθούν, σε μια επώδυνη προσπάθεια ενηλικίωσης, είναι το Αδελφικό –ένα υπαρκτό χωριό του νομού Σερρών–, το οποίο δίνει και τον τίτλο στο μυθιστόρημα.
Ο τίτλος όμως επιδέχεται επιπλέον αναγνώσεις μέσα στις οποίες εντάσσεται ο αδελφικός δεσμός της Μάρως με τον Βασίλη, οι εκλεκτικές συγγένειες των κόσμων των δύο ηρώων, αλλά ακόμη και ο κόσμος του βιβλίου με αυτόν των αναγνωστών, οι οποίοι αναγνωρίζουν μουσικές, τραγούδια, συγκροτήματα, ταινίες, αντικείμενα ή συνήθειες της καθημερινότητας – ορόσημα τα περισσότερα από αυτά μιας εποχής που έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Οι σκέψεις και τα συναισθήματα των ηρώων είναι ιδιαιτέρως εύστοχα και αντιπροσωπεύουν μια γενιά νέων ανθρώπων που ενηλικιώθηκαν στη δεκαετία του ’90, δίνοντας έτσι άλλον έναν λόγο στους αναγνώστες να αναπτύξουν «αδελφικά» συναισθήματα για τους ήρωες. Οι λέξεις, οι στίχοι, οι μουσικές και οι σκηνές από ταινίες είναι όσα ορίζουν τη σχέση μας με τους δημιουργούς και ξεχωρίζουν κάποιους από αυτούς με ιδιαίτερες και εκλεκτικές σχέσεις.
Προϊδεασμοί και υπαινικτικές αναφορές στη ροή της αφήγησης που εκπληρώνουν τον σκοπό τους τις σωστές στιγμές, το ταξίδι από τον έναν τόπο στον άλλο αλλά και πίσω μπρος στον χρόνο, μέσα από δύο αφηγηματικές φωνές και μια αξιοθαύμαστα ζωντανή γλώσσα.
Αξιοπρόσεχτος είναι και ο τρόπος με τον οποίο η συγγραφέας χτίζει την πλοκή του μυθιστορήματός της, αποκαλύπτοντας βαθμιαία την ιστορία των ηρώων, το τραύμα που κουβαλάνε, τον πόνο που θέλουν να γιατρέψουν. Προϊδεασμοί και υπαινικτικές αναφορές στη ροή της αφήγησης που εκπληρώνουν τον σκοπό τους τις σωστές στιγμές, το ταξίδι από τον έναν τόπο στον άλλο αλλά και πίσω μπρος στον χρόνο, μέσα από δύο αφηγηματικές φωνές και μια αξιοθαύμαστα ζωντανή γλώσσα είναι τα γνωρίσματα που έχω εκτιμήσει στη γραφή της Βάσιας Τζανακάρη. Παραθέτω δύο δείγματα των εκφραστικών της τρόπων, που διακρίνονται για την τόλμη και την πρωτοτυπία τους:
«Κι όταν [...] κοίταξα ολόγυρα [...] το φως που έπεφτε γενναιόδωρα παντού, ένιωσα κάτι να ανεμίζει μέσα μου, ένα ανάλαφρο και καθαρό ρούχο στο σκοινί της μπουγάδας». (σ. 47)
«Σκεφτόμουν όμως πόσο θα μου έλειπε και η θλίψη του αποχωρισμού καβάλησε το τρένο, με ακολούθησε και στην Αθήνα, μεγάλη, άσχημη νυχτερίδα με σκεβρωμένα νύχια, που, όπου κι αν πήγαινα με βάραινε κι έριχνε σκιά με τα φτερά της». (σ. 80)
Οι εκλεκτικές συγγένειες, από τις γλωσσικές επιλογές της Βάσιας Τζανακάρη με πηγαίνουν στα Γράμματα σε έναν νεαρό αναγνώστη, της Laura Brown-Lavoie, η οποία γράφει: «Μερικές φορές όταν διαβάζω ένα καλό βιβλίο και είμαι κάτω από την κουβέρτα και κανείς δεν επιχειρεί να μου μιλήσει, ξεχνάω ότι διαβάζω. Το γρασίδι της ιστορίας υψώνεται γύρω μου, και είμαι ένα ακόμη σιωπηλό πλάσμα του οποίου η καρδιά χτυπάει μέσα στον κόσμο. Αν καθίσω ακίνητη και συνεχίσω να διαβάζω με αυτόν τον τρόπο, μερικές φορές μια πρόταση παραφυλάει τόσο χαριτωμένα όσο μια λιονταρίνα. Αίμα γύρω από το στόμα της· τόσο φρέσκο, τόσο φονικό. Τη διαβάζω μία φορά, και ξέρω ότι πρέπει να τη διαβάσω ξανά, να μην κοιτάξω παραπέρα, να παρατηρήσω από κοντά πώς κινείται». (The velocity of being, Letters to a young reader, edited by Maria Popova and Claudia Bedrick).
Το 2015 είχα τη χαρά να γνωρίσω τη Βάσια Τζανακάρη πρώτα μέσα από τα εξαιρετικά –για το πρωτότυπο περιεχόμενο και την άρτια τεχνική τους– διηγήματα που περιλαμβάνονται στην Καρέκλα του Κυρίου Έκτορα κι ύστερα, δια ζώσης, κατά την επίσκεψή της στο Λύκειο του Βέλου, σε μια εκδήλωση στο πλαίσιο του προγράμματος «Λογοτεχνικές δημιουργίες» που εκπονούν εδώ και αρκετά χρόνια οι φιλόλογοι του σχολείου. Στη συνάντηση με τους μαθητές και τις μαθήτριες που συμμετείχαν στην εκδήλωση, η νεαρή συγγραφέας άγγιξε τα παιδιά προπάντων με την αλήθεια της και την απουσία εξιδανικεύσεων, στοιχεία που χαρακτηρίζουν και τη γραφή της.
* Η ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΧΑΛΒΑΤΖΗ είναι φιλόλογος.