alt

Με αφορμή το βιβλίο της Αθηνάς Βογιατζόγλου Ποίηση και Πολεμική - Μια βιογραφία του Γιώργου Κοτζιούλα (εκδ. Κίχλη).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Ο Γιώργος Κοτζιούλας υπήρξε δεδηλωμένος πολέμιος του μοντερνισμού. Στο «Πού τραβάει η ποίηση», το 1950, έγραφε:

Εκστασιάζονται και παραληρούν μπροστά στην Έρημη χώρα, ακατανόητο κείμενο αγγλοαμερικανού ποιητή, που τη θεωρούν ένα είδος ποιητική Αποκάλυψη, επειδή ίσα ίσα δεν καταλαβαίνουν ούτε μια παράγραφό της. Είναι οι ίδιοι δηλαδή του ίδιου κύκλου, που προχτές παρίσταναν τους αποκρυπτογράφους του Βαλερύ και παραπροχτές συγκινούνταν με τις σφιγγώδεις εμπνεύσεις του Μαλλαρμέ σα να ’ταν ομογάλακτοι αδελφοί του. Πάντα στους μαιάνδρους και τις καταχνιές, μακριά απ’ την ξαστεριά και την ισιάδα!

Με την κάθοδό του από το βουνό και το γυρισμό του στο άστυ, αναδιπλώθηκε, έσκυψε μέσα του και αφουγκράστηκε. Ήταν ούτως ή άλλως ποιητής που αενάως αυτοβιογραφούνταν ποιητικά, μ’ ένα ιδιότυπο μίγμα τρυφεράδας και σκληράδας απέναντι στον εαυτό του. 

Μα, έτσι κι αλλιώς, δε θα μπορούσε να μην ομοιοκαταληκτεί έμμετρα, γιατί ήταν ποιητής του παλαιοτέρου είδους: ήταν ένας Ηπειρώτης τροβαδούρος σε αναζήτηση μιας ανεύρετης Αυλής όπου ο ίδιος θα εξυμνούσε τα ανδραγαθήματα βασιλιάδων και ιπποτών. Όλο κι όλο για δύο χρόνια, ανάμεσα 1943 και 1945, μοιάζει να βρήκε τον Αρθούρο του στο πρόσωπο του Άρη Βελουχιώτη, που σαν ίσκιος απονύχτερος περνώντας απ’ τις ρούγες κι αιτός για τα μεσούρανα σύνταζε τις φτερούγες. Και τους Λανσελότους, τους Γκάλαχαντ, τους Πέρσιβάλ του, και τους λοιπούς, τους βρήκε στα πρόσωπα των Μαυροσκούφηδων και των Πρώτων του Αγώνα: του Γιώργη Σιάντου, του Στέφανου Σαράφη, του Στρατηγού Νάση, του Συνταγματάρχη Παπασταματιάδη, του Αντισυνταγματάρχη Κούκουρα, του Ταγματάρχη Αρέθα, του Πρωτοπόρου Ερμή, του Αρχηγού Μπουκουβάλα, του Καπετάν Κόζακα αράθυμου νταή που δεν του απόλειπε από τα γένια η ψείρα, του Καπετάν Ηρακλή, του Γιατρού Σαμαρά, του Πάτερ Ανυπόμονου.

Με την κάθοδό του από το βουνό και το γυρισμό του στο άστυ, αναδιπλώθηκε, έσκυψε μέσα του και αφουγκράστηκε. Ήταν ούτως ή άλλως ποιητής που αενάως αυτοβιογραφούνταν ποιητικά, μ’ ένα ιδιότυπο μίγμα τρυφεράδας και σκληράδας απέναντι στον εαυτό του. Στο ποίημα θα ’ναι η ίδια σου η καρδιά / που θα ξοφλά πρωτότυπα το κρίμα / δεμένη σαν κατάδικη στη ρίμα, έγραφε στην «Ποιητική» από τη συλλογή Σιγανή φωτιά, με ποιήματά του ανάμεσα 1932 και ’35. Και στην επόμενή του συλλογή, Η δεύτερη ζωή, αυτή με ποιήματά του γραμμένα ανάμεσα 1935 και 1937, αυτοβιογραφείται:

Τζουμέρκα-Αθήνα, αυτή ήταν όλη
που χάραξα, όλη μου η γραμμή.
Κίνησα απέκει μ’ ένα τσόλι,
μου ’λειψε εδώ και το ψωμί.
 
Αρχή κακού ήταν που δεν είχα
κουκούτσι πνεύμα πραχτικό·
τριχιά την έκανα την τρίχα,
της φαντασίας μου υλικό.
 
Έναν καιρό δεν ήθελα ούτε
να βλέπω ανθρώπινη θωριά.
«Βρέστε του (και μην τον ακούτε)
γυναίκα», ελέγαν στα χωριά.
 
Αργότερα θα μ’ έχουν βάλει
με δυο σειρές στο λεξικό.
Θα με ζηλέψουν τότε οι άλλοι,
θα γίνει ντόρος και κακό.

Έκτοτε, δεν παύει να γράφει για τον εαυτόν του με πικρή συγκινητική ειρωνεία, με πληγωμένο εγωισμό ίσως, μα δίχως ποτέ να κλείνεται ερμητικά στο ποιητικό του εγώ.

Αχ, μεθυσμένος όπως είμαι οίστρο και νιότη,
με τα φτερά του πιο γοργά δε γυρνά ο μύλος.
Αν και μου λείπει μαρτυριά από χρησμοδότη,
θα μείνω στην πατρίδα, λέω, εξαίσιος θρύλος

γράφει στο ποίημα «Vates» από τη συλλογή Γρίφος του ’38, και στο πολύ κατοπινό, του ’51, 13ο ποίημα από τους Αμνημόνευτους, πάλι με τον ίδιο, τον τόσο χαρακτηριστικό, κοροϊδευτικό πικρό τόνο, ξετυλίγει όλον του το βίο:

Αν έχετε ακουστά για κάποιον ποιγητή
πόχει απ’ τ’ απόμακρα Τζουμέρκα φανιστεί,
Γιώργο τον βάφτισαν, του Κωσταντή Κοτζιούλα,
γεννήθηκε, κοντά στις δάφνες, στην Τζουμούλα·
γι’ αυτόν που αθάρρευτος, σαν όλοι απ’ τα βουνά,
μπήκε στην πολιτεία με τα πολλά στενά
και μοσκοτρώγοντας καρβέλι αντίς μπομπότα
παιδεύτηκε πολύ για γράμματα, για φώτα,
νυχτοδουλεύοντας χρόνια μισοτιμής,
πρόθυμος για δουλειά, στο πάρσιμο ατζαμής,
αλλά και βαρετός κοντεύοντας να γίνει
με την αδύναμη κείνη ντροπαλωσύνη,
κι έτσι που δείχνονταν μη βλέποντας καλό,
τον άκακον αφού τον παίρνουν για λωλό,
σαν είδε κι έπαθε χωρίς να διαφορέψει
(μόνο που τα μαλλιά του πέσαν απ’ τη σκέψη),
στα τριάντα τόσα του γύρισε στο χωριό
για λάχανα της γης βελάνια των κλαριώ
κι από το φόβο του ξεβγήκε καπετάνιος,
αυτός ο από καιρό μισοάρωστος γραφιάνος…

Στην έμμονη ποιητική του αυτοβιογράφηση ο Κοτζιούλας ήταν ανοιχτός πάντοτε προς τον γύρω κόσμο: τον κόσμο των ανθρώπων· ως και τον κόσμο όλων των πλασμάτων, όπως για παράδειγμα στην ποιητική σύνθεση Φυγή στη φύση του ’52, δεκατρείς τριαντάστιχες ενότητες με δεκαπεντασύλλαβους ζευγαρωτούς, όπου στην 5η απ’ αυτές γράφει:

Ανοίγοντας τα μάτια μου μπονώρα σήμερα είδα
στην άκρη των ποδιών μου ορθή μιαν άσπρη πουλακίδα,
π’ αν και φτερούγισε, «καλό σημάδι» μέσα μου είπα.
Χώνονται ζούδια και πουλιά μέσα σ’ αυτήν την τρύπα.
Κάτω από το κρεβάτι μου τρυπώνουν σφαλαγγούδια
και μέρμηγκοι αραδίζουνε μέσα όξω για καλούδια.
Τι να ’βρουν; λίγη ζάχαρη που χύθηκε περίσσια
μες στη φωλιά τους, στην αυλή, την κουβαλήσαν ίσια·
τη θέλουν φαίνεται κι αυτά καφέ για να τρατέρνουν
βαθύγνωμους που στη δουλειά δε θα τα καταφέρνουν…

και παρακάτω, με συμπόνια που αγγίζει σχεδόν την ταύτιση, για το σκυλί που το ’να του πόδι

…κρέμεται, χωρίς το νεύρο κυβερνήτη,
κι ο τυχερός ανάπηρος δεν ξεκολλά απ’ το σπίτι·
γιατ’ έχει χάδια και φαγί και μαλακά στρωσίδια
και μ’ αρχοντόπουλου μαθές η πόρεψή του είν’ ίδια.
Μόνο, καθώς κουτσοπηδά και μπόρεση έχει λίγη,
ποια απ’ τη φυλή του θα τον δει και πέρα δε θα φύγει;

Ο Γιώργος Κοτζιούλας υπήρξε δύο πράγματα: ποιητής του ανθρώπου, που τον αναζήτησε μέσ’ από την παρατήρηση του εαυτού του όχι ξεκομμένου από τους άλλους αλλά ανάμεσά τους, και επίσης ποιητής όλων των ανθρώπων, γιατί με τους στίχους του απαθανάτισε έναν ολόκληρο κόσμο, χαμένο πια. 

Μα λίγο λίγο ο βάρδος Κοτζιούλας ξανάφτιαξε την Αυλή του, αυτήν τη φορά όχι από Μαυροσκούφηδες. Τούτη η δεύτερη είναι μια Αυλή από φαντάσματα Ηπειρωτών, από τύπους του χωριού που ο Κοτζιούλας τους ανακαλεί στη μνήμη του και, γράφοντας στην τραχιά λαγαρή τους γλώσσα, πλέκει ξανά σε στίχους τις ζωές τους που βιώθηκαν μέσα στη στέρηση και την ταλαιπώρια, νιώθοντάς τες μα δίχως κιόλας να τις εξωραΐζει. Στους Αμνημόνευτους και τα Ηπειρώτικα του ’53, είναι ο Νάτσια Φλώρος άνθρωπος της ισιάδας, άπραγος, αρνί, φταξούσιος σάμπως από θέλημα μιας χάρης, χειμωγκαλόκαιρο κει πάνω στο Βουνί· είν’ ο Γιωργούλη Ξ’τρης που σκαπέταγε με φτέρνες γοργές στη βλαχουριά: τους έφκιανε μαντριά, ξερότοιχα και στέρνες· είν’ ο Παπατριγιάντος: στο μαγαζί αρχινάω από το ρακογυάλι στο νεροπότηρο και βάλε ματαπάλι…  Μα πώς σηκώνομαι, παίρνω τα τοίχια σβάρα κι απ’ όχτο σ’ όχτο πάω, κωλ’τούμπα και γκυλ’ντάρα… Αλλά είμαι λειτουργός του Υψίστου μια φορά, χαίρομαι υπόληψη, με γράμματα γερά. Και σακελλίωνα δω θα μ’ έκανε ο Σπυρίδων, αν στο κατάστιχο δε μ’ είχαν των μπεκρήδων· είν’ ο Κώτσιο Γιώτης, ζωοκλέφτης που κουτσάθηκε: Γιατροί στα Γιάνινα μου κόψαν το ποδάρι, γιατί μια ντουφεκιά τη νύχτα μ’ είχε πάρει… κει που μ’ ένα σφαχτό κατηφορούσα ξένο, κι αν κριματίστηκα, να τώρα τι παθαίνω · είν’ η θειάκω η Χάιδω, ο Χρίστο Μήτρος, ο Γιάνν’ Γιάννος, ο Τάσιο Βέτσιος,  ο Γακ’ Παταριάς…

Ο Γιώργος Κοτζιούλας, νιώθω, υπήρξε δύο πράγματα: ποιητής του ανθρώπου, που τον αναζήτησε μέσ’ από την παρατήρηση του εαυτού του όχι ξεκομμένου από τους άλλους αλλά ανάμεσά τους, και επίσης ποιητής όλων των ανθρώπων, γιατί με τους στίχους του απαθανάτισε έναν ολόκληρο κόσμο, χαμένο πια.

Φέτος, 60 χρόνια μετά το θάνατό του, με το Ποίηση και πολεμική έχουμε στα χέρια μας μια βιογραφία αντάξιά του, χάρη στην ολοφάνερη αγάπη της Αθηνάς Βογιατζόγλου για την ποιητική τέχνη του Γιώργου Κοτζιούλα, την εμβρίθειά της, την άριστη οργάνωση του υλικού της, μα πάνω απ’ όλα την ευαισθησία που ’χε, να μιλήσει με γλώσσα άμεση και καθαρή για τον άνθρωπο που στο ποίημα «Τεχνίτης» έλεγε:

Γράφω για τους πολλούς, αγαπητέ και μη
με μπλέξεις με σοφίες που δεν καταλαβαίνω,
γιατ’ έχω αποστραφεί το λόγο το στριμμένο
κι ο στίχος μου είναι σαν της τάβλας το ψωμί.
 
Ατόφιο σώμα κλει το ντύμα το αλαφρό
κι η γλώσσα μαρτυράει αλύγιστο χωριάτη
που πέφτει στη δουλειά με τη γερή του πλάτη
κι είν’ έτοιμος να μπει σ’ αγώνα πιο σκληρό.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

altΠοίηση και Πολεμική
Μια βιογραφία του Γιώργου Κοτζιούλα
Αθηνά Βογιατζόγλου
Κίχλη 2015
Σελ. 496, τιμή εκδότη €19,00

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μια ασήμαντη γυναίκα» της Σόνια Παρνέλ (κριτική) – Βιρτζίνια Χολ, μια αφανής και δαιμόνια κατάσκοπος

«Μια ασήμαντη γυναίκα» της Σόνια Παρνέλ (κριτική) – Βιρτζίνια Χολ, μια αφανής και δαιμόνια κατάσκοπος

Για το βιβλίο της Σόνια Παρνέλ [Sonia Purnell] «Μια ασήμαντη γυναίκα» (μτφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη, εκδ. Μίνωας). Κεντρική εικόνα: Η κατάσκοπος Βιρτζίνια Χολ. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Η επιβλητική θωριά και το απαράμιλλο σ...

«Φλεγόμενο αγόρι» του Πολ Όστερ (κριτική) – Στίβεν Κρέιν, ένας πρωτοπόρος που χάθηκε νωρίς

«Φλεγόμενο αγόρι» του Πολ Όστερ (κριτική) – Στίβεν Κρέιν, ένας πρωτοπόρος που χάθηκε νωρίς

Για το βιβλίο του Πολ Όστερ [Paul Auster] «Φλεγόμενο αγόρι» (μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο). Κεντρική εικόνα: Ο Στίβεν Κρέιν [Stephen Crane] όπως φωτογραφήθηκε το 1897 (© Britannica). 

Γράφει ο Μιχάλης Πιτένης

Κά...

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

Για το βιβλίο του Γουόλτερ Άιζακσον [Walter Isaacson] «Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κλειδάριθμος).

Γράφει ο  Διονύσης Μαρίνος

Πριν από λίγες ημέρες ο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...
Λογοτεχνικό Βραβείο Δουβλίνου 2024: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα με γνωστούς συγγραφείς

Λογοτεχνικό Βραβείο Δουβλίνου 2024: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα με γνωστούς συγγραφείς

Ο νικητής θα ανακοινωθεί στις 23 Μαΐου κατά τη διάρκεια του Διεθνούς Φεστιβάλ Λογοτεχνίας του Δουβλίνου. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Σεμπάστιαν Μπάρυ © Faber & Faber. 

Επιμέλεια: Book Press

Ανακοινώθηκε η βρ...

Παρουσίαση βιβλίου: «Πατρίδα από βαμβάκι», της Έλενας Χουζούρη

Παρουσίαση βιβλίου: «Πατρίδα από βαμβάκι», της Έλενας Χουζούρη

Την Τρίτη 2 Απριλίου, στις 20:30 η Αλυσίδα Πολιτισμού IANOS και οι εκδόσεις Πατάκη, διοργανώνουν παρουσίαση του βιβλίου της Έλενας Χουζούρη, με τίτλο «Πατρίδα από βαμβάκι» (νέα, αναθεωρημένη έκδοση). 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Το χέρι του θεού», «1936», «Φαρενάιτ 451», «Ένας κόσμος χωρίς τέλος», «Hairless»: 5 πρόσφατα graphic novels που ξεχωρίζουν

«Το χέρι του θεού», «1936», «Φαρενάιτ 451», «Ένας κόσμος χωρίς τέλος», «Hairless»: 5 πρόσφατα graphic novels που ξεχωρίζουν

Επιλέγουμε πέντε graphic novels που εκδόθηκαν πρόσφατα, για το αισθητικό τους αποτέλεσμα αλλά και για την πολυδιάσταση όσο και σύγχρονη θεματική τους: «Το χέρι του Θεού» των Μπαρόν και Καρμπονέτι (εκδ. Οξύ), «1936» του Θανάση Πέτρου (εκδ. Ίκαρος), «Φαρενάιτ 451», του Ρέι Μπράντμπερι σε διασκευή του Τιμ Χάμιλτον (εκδ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ