Η μικρασιατική καταστροφή έχει χαρακτηριστεί, ίσως όχι άδικα, ως η μεγαλύτερη εθνική ήττα για τον ελληνισμό. Η Καθημερινή ανέλαβε να εκφράσει τη δική της "αλήθεια", να υποδείξει την ενδεδειγμένη πολιτική, κυρίως, να καταγγείλει στο πλαίσιο μιας αδυσώπητης πολεμικής τις πράξεις και τις παραλείψεις του αντιπάλου. Η οξύτητα των κρίσεών της ήταν απολύτως συνυφασμένη με την οξύτητα των πολιτικών αντιπαραθέσεων της εποχής. Θύτης και θύμα ενός αενάως αναπαραγόμενου και αυτοτροφοδοτούμενου φανατισμού, βρέθηκε με την αρθρογραφία της στο επίκεντρο της εμφύλιας διαμάχης. Και από το πρώτο έτος της κυκλοφορίας της η πολιτική της ορμή ήταν δεδομένη και αναγκαία, εφ' όσον ήθελε να υπολογίζεται στα σοβαρά από φίλους και αντιπάλους. Ο ρόλος της στη διαμόρφωση της πολιτικής γραμμής της παράταξης που υποστήριζε δεδομένος και καταλυτικός. Συχνά ο παραταξιακός προσανατολισμός και η προσήλωση σε πολιτικά πρόσωπα δεν της επέτρεψαν να αντικρίσει και να ερμηνεύσει τα γεγονότα με ψυχραιμία. Αλλά αυτό το τελευταίο έλειπε από το σύνολο του Τύπου, καθώς οι δημοσιογραφικές γραφίδες είχαν σφυρηλατηθεί στο αμόνι της κομματικής αφοσίωσης. Αλλά και έτσι -ή ίσως για αυτόν το λόγο- συνιστά μια από τις καλύτερες ιστορικές πηγές, που φωτίζουν με τον τρόπο τους τη μια πλευρά των μεγάλων ιστορικών γεγονότων. Και έτσι αξίζει να την μελετήσουμε, φυσικά μακριά από τους εύκολους και υπεραπλουστευτικούς χαρακτηρισμούς περί "προδοτών", "πατριωτών" και άλλων τινών ηχηρών παρομοίων. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Η ανά χείρας μελέτη αναδεικνύει τη σημασία πολιτισμικών παραμέτρων για την κατανόηση των εξελίξεων σε θεσμούς και πολιτική από την πτώση της Δικτατορίας μέχρι σήμερα. Απαντά στα ερωτήματα από ποιες αξίες και ιδέες εμφορούμαστε, πώς αυτές σημάδεψαν πολιτικές αποφάσεις, συλλογικές και ατομικές συμπεριφορές αλλά και πώς επηρεάσθηκαν από τις παγκόσμιες και ευρωπαϊκές εξελίξεις. Το θεμελιώδες ερώτημα λοιπόν είναι, γιατί κάνουμε ό,τι κάνουμε.
Καταλύτης για το ανά χείρας κείμενο ήταν η ελληνική κρίση που σοβούσε από καιρό αλλά ξέσπασε το 2009-2010 και διήρκεσε μια ολόκληρη δεκαετία (2009-2019). Οι επόμενες εξωγενείς αναταράξεις (2020-2022) βρήκαν μια κλονισμένη οικονομία και κοινωνία.
Η βασική θέση της εργασίας αυτής είναι ότι κατά τη Μεταπολίτευση, σε ελληνική πολιτική και κοινωνία επικράτησε ένας πολιτισμικός πλουραλισμός - ένα μείγμα εν μέρει αντίθετων μεταξύ τους αξιών και ιδεών της παράδοσης, των κυμάτων της νεωτερικότητας και της μετανεωτερικότητας. Συχνά τα ίδια τα άτομα εμφορούνταν από πολλαπλές και εν μέρει ασύμβατες μεταξύ τους αξίες.
Αναπόφευκτα, αναδύθηκαν ποικίλα αξιακά διλήμματα αλλά και συμβιβασμοί (υβριδικές λύσεις). Κάθε περιοχή πολιτικής εμφανίζει βέβαια ιδιαιτερότητες. Για παράδειγμα, στη Δημόσια Διοίκηση αντιπαλεύουν η συναδελφική αλληλεγγύη με τη λογοδοσία, η επετηρίδα με την αξιολόγηση. Στη χωροταξία αντιπαλεύει η διάσωση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος με τις κυρίαρχες αντιλήψεις για την ιδιοκτησία. Στην κοινωνική πολιτική, η γενική οργάνωση της αλληλεγγύης μέσω του κοινωνικού κράτους με προνομιακές ρυθμίσεις.
Η εργασία αυτή εξετάζει τις θεωρητικές προσεγγίσεις της κουλτούρας που έχουν προταθεί κατά καιρούς (θεωρία κοινωνικού κεφαλαίου, θεωρία του εκσυγχρονισμού κλπ.), συγκεκριμενοποιεί τις υποθέσεις των συγγραφέων για το πολιτισμικό τοπίο της χώρας, και αναλύει τις αξιακές αντιθέσεις σε επιλεγμένες περιοχές πολιτικής. Συναφώς, υπεισέρχεται και σε θέματα που συζητήθηκαν κατά καιρούς ευρύτατα - τι μας δίνει η θέση του πολιτισμικού δυϊσμού, αν η χώρα διαθέτει κάποιον ηγεμονικό πυρήνα, σε ποιο βαθμό έγινε νεωτερική, αν και πώς επηρέασε την κουλτούρα μας ο ευρωπαϊκός ιδεότυπος, ποιες συνθέσεις αξιών και ιδεών επιχείρησαν συντεταγμένες πολιτικές δυνάμεις. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Το ερώτημα γύρω από τον ανθρωπογενή χώρο και τη σχέση του με την κοινωνία-τον πολιτισμό-τον άνθρωπο αναδύεται και πάλι με ένταση. Όπως και η συζήτηση για το σώμα και το ρόλο του στη συνάντησή μας με τον κόσμο, για τους τρόπους με τους οποίους συναλλάσσεται με το κτισμένο περιβάλλον συμμετέχοντας το ίδιο στη δομή-οργάνωση-και-αισθητική του αλλά και τους τρόπους με τους οποίους το χωρικό νόημα εγγράφεται σε αυτό ρυθμίζοντας αντίστοιχα τις στάσεις, τις συμπεριφορές και τη δραστηριότητά του.
Στο πλαίσιο αυτού του πονήματος θα ασχοληθούμε με την έννοια του σώματος, τη ρευστή και διαρκώς μεταβαλλόμενη συνθήκη συγκρότησής της, με τους ποικίλους τρόπους δικτύωσής της με την κοινωνία και τον πολιτισμό, την ιστορία και το περιβάλλον. Στόχος μας είναι να ανασύρουμε από τον παρελθόντα και παροντικό χρόνο αντιλήψεις για το σώμα που επέδρασαν στην αρχιτεκτονική θεωρία και πρακτική, εστιάζοντας σε αυτόν τον διάλογο σώματος-κτισμένου χώρου.
Διακρίναμε πέντε αντιλήψεις: το σώμα ως τόπο κοσμολογικών αναφορών και αναλογιών (σώμα-κάλλος), το σώμα ως μηχανική οντότητα αδιαμεσολάβητη από συγκινησιακές και βιωματικές αποκρίσεις (σώμα-μηχανή), το σώμα-τόπο εγγραφής σχέσεων εξουσίας (σώμα-τόπος πειθάρχησης), το σώμα που διαμεσολαβείται από τις εγγραφές και τους συμβολισμούς των κοινωνικών επαφών και δραστηριοτήτων (το σώμα-βίωμα), καθώς και το δικτυωμένο επικοινωνιακά σώμα της σύγχρονης εποχής των νέων τεχνολογιών (σώμα-δίκτυο). Παρατηρούμε τις έντονες συνδιαλλαγές αυτών των αντιλήψεων με τον κτισμένο ανθρωπογενή χώρο, έναν πλούσιο πολυφωνικό διάλογο εντός του ιστορικού πλαισίου, των κυρίαρχων κοινωνικο-πολιτισμικών εγγραφών και των ιδιαίτερων προσωπικών αναφορών.
Επιθυμούμε, μέσα από αυτήν την μελέτη, να συμβάλλουμε στη συζήτηση για τις δυνατότητες και τους περιορισμούς των εκάστοτε αντιλήψεων, για την ενδεχομενική ανάδυση νέων αντιλήψεων ιδιαίτερα στο σημερινό μεταβατικό καθεστώς των πολλαπλών κρίσεων και αναδιατάξεων της κοινωνίας και του πολιτικού. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Το ανά χείρας βιβλίο εκκινεί από το πεδίο της Ιστορίας και το εμπλουτίζει με τις νεωτερικές θεωρίες του εθνικισμού και της εθνικής ταυτότητας. Για την επεξεργασία του υλικού αξιοποιούνται τα μεθοδολογικά εργαλεία της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου. Κεντρική θέση είναι ότι ο λόγος αποτελεί εργαλείο για την κατασκευή της εθνικής ταυτότητας, στην Επαρχία Φλώρινας, την περίοδο του Μεσοπόλεμου. Η πολιτισμική ποικιλομορφία της περιοχής σε συνδυασμό με το νέο περιεχόμενο της ελληνικής εθνικής ιδεολογίας, την εξεταζόμενη περίοδο, συγκροτούν ένα ελκυστικό περιβάλλον για την εξαγωγή συμπερασμάτων αναφορικά με τη σχέση λόγου και εθνικής ταυτότητας. Βασικό επιχείρημά μας είναι πως δεν υπάρχει μια αναλλοίωτη ταυτότητα, με την ουσιοκρατική αντίληψη, αλλά διαφορετικές εκφάνσεις της δομούνται με βάση το ιδεολογικό και πολιτικό συγκείμενο.
Στο πόνημα μελετάται και αναλύεται ο λόγος μιας ιντελλιγκέντσιας, όπως την ορίζει ο Anthony Smith, η οποία αξιοποιεί την κοινωνική επιρροή και τη δυνατότητα πρόσβασής της στον Τύπο, προκειμένου να αποδομήσει τις ανεπιθύμητες ταυτότητες, να δομήσει νέες, να μετασχηματίσει τις προϋπάρχουσες, ομογενοποιώντας τα κοινωνικά υποκείμενα υπό την ιδιότητα του Έλληνα πολίτη. Στο πλαίσιο αυτό, ερευνούμε το πώς κατασκευάζεται ο εθνικός χρόνος και ο εθνικός χώρος, έννοιες τις οποίες ενδιαφέρεται ζωηρά να χυτεύσει η εθνική ιδεολογία.
Η διά του λόγου επιρροή συμβάλλει στο να συγκροτηθούν τα κοινωνικά υποκείμενα σε κάτι που πριν, ίσως, δεν "ήταν", αλλά κατέστη εφικτό να "γίνουν" στην πορεία. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Όταν αποφάσισα να γράψω το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας δεν είχα όλες τις απαντήσεις. Πολλές και από τις ερωτήσεις δεν είχαν ακόμη αναδειχθεί. Δεν αναζητούσα ασφαλώς τις τέλειες προβλέψεις. Ήξερα πια πολύ καλά ότι δεν υπάρχει άσπρο και μαύρο. Έψαχνα έναν δημόσιο λόγο που να αμφισβητεί τις υποθέσεις μου, χωρίς μοντέρνα στερεότυπα, γιατί τα παλιά είχαν ήδη σαρωθεί, να με κάνει να σκέφτομαι.
Ούτε τώρα τις έχω.
Τουλάχιστον όμως προσπάθησα. Σκάβοντας βαθιά. Σε όσο περισσότερα βιβλία μπορούσα, στις παλιές και νέες πολιτικές και κοινωνικές πεποιθήσεις, στις ιστορίες, στις βεβαιότητες, στις αμφιβολίες, στην ομορφιά, στην ασχήμια, στις νίκες και τις ήττες.
Ο μεγαλύτερος εχθρός μου υπήρξε η ευκολία.
Ο μεγαλύτερος φίλος μου οι άνθρωποι που δεν σταμάτησαν ποτέ να με εκπλήσσουν, θετικά ή αρνητικά.
Όσο έγραφα κατέρρευσε ο ΣΥΡΙΖΑ, ηγεμόνευσε ο Μητσοτάκης, το ριζοσπαστικό κέντρο έχασε πολύτιμες, συντακτικές ευκαιρίες, ήρθε η πανδημία, νίκησε ο Μπάιντεν, η Μ. Βρετανία αποχώρησε από την ΕΕ, ένα πολύχρωμο ουράνιο τόξο διαδέχθηκε στην Ευρώπη τους συντηρητικούς, η συμφωνία AUKUS και ο πόλεμος στην Ουκρανία μετέβαλαν τις γεωπολιτικές ισορροπίες, η κλιματική αλλαγή μπήκε στην ημερήσια ατζέντα, το αντιεμβολιαστικό κίνημα άρχισε να αποκτά ενιαία κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά, τα εθνικά κράτη έριξαν στις αγορές τρισεκατομμύρια ευρώ παραβιάζοντας χρόνια οικονομικής ορθοδοξίας και οδηγώντας στην πολτοποίηση τόνων οικονομικών μελετών και βιβλίων, το Ελ Σαλβαδόρ έκανε το Bitcoin επίσημο νόμισμα της χώρας, τέσσερα ηφαίστεια ενεργοποιήθηκαν -της Ισλανδίας για πρώτη φορά μετά από 800 χρόνια-, πέθανε ο Μ. Γκορμπατσόφ και η βασίλισσα Ελισάβετ. [...] (Από την έκδοση)

Το ανά χείρας βιβλίο εκκινεί από το πεδίο της Ιστορίας και το εμπλουτίζει με τις νεωτερικές θεωρίες του εθνικισμού και της εθνικής ταυτότητας. Για την επεξεργασία του υλικού αξιοποιούνται τα μεθοδολογικά εργαλεία της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου. Κεντρική θέση είναι ότι ο λόγος αποτελεί εργαλείο για την κατασκευή της εθνικής ταυτότητας, στην Επαρχία Φλώρινας, την περίοδο του Μεσοπόλεμου. Η πολιτισμική ποικιλομορφία της περιοχής σε συνδυασμό με το νέο περιεχόμενο της ελληνικής εθνικής ιδεολογίας, την εξεταζόμενη περίοδο, συγκροτούν ένα ελκυστικό περιβάλλον για την εξαγωγή συμπερασμάτων αναφορικά με τη σχέση λόγου και εθνικής ταυτότητας. Βασικό επιχείρημά μας είναι πως δεν υπάρχει μια αναλλοίωτη ταυτότητα, με την ουσιοκρατική αντίληψη, αλλά διαφορετικές εκφάνσεις της δομούνται με βάση το ιδεολογικό και πολιτικό συγκείμενο.
Στο πόνημα μελετάται και αναλύεται ο λόγος μιας ιντελλιγκέντσιας, όπως την ορίζει ο Anthony Smith, η οποία αξιοποιεί την κοινωνική επιρροή και τη δυνατότητα πρόσβασής της στον Τύπο, προκειμένου να αποδομήσει τις ανεπιθύμητες ταυτότητες, να δομήσει νέες, να μετασχηματίσει τις προϋπάρχουσες, ομογενοποιώντας τα κοινωνικά υποκείμενα υπό την ιδιότητα του Έλληνα πολίτη. Στο πλαίσιο αυτό, ερευνούμε το πώς κατασκευάζεται ο εθνικός χρόνος και ο εθνικός χώρος, έννοιες τις οποίες ενδιαφέρεται ζωηρά να χυτεύσει η εθνική ιδεολογία.
Η διά του λόγου επιρροή συμβάλλει στο να συγκροτηθούν τα κοινωνικά υποκείμενα σε κάτι που πριν, ίσως, δεν "ήταν", αλλά κατέστη εφικτό να "γίνουν" στην πορεία. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Στη μελέτη αυτή προσεγγίζεται ο χώρος του νηπιαγωγείου ως ένα πεδίο κοινωνικής και πολιτικής δράσης, ως φορέας εθνικοθρησκευτικής αγωγής και τα παιδιά ως κοινωνικά δρώντα υποκείμενα κατά τη διαδικασία της πολιτικής τους κοινωνικοποίησης.
Τα ερευνητικά ευρήματα ανατρέπουν την άποψη ότι ο κόσμος του νηπιαγωγείου συνιστά μια ουδέτερη περιοχή έξω από την πολιτική σφαίρα. Αντίθετα, παρά την έλλειψη ενός λεπτομερούς αναλυτικού προγράμματος, τη μικρή ηλικία των παιδιών και την απουσία σχολικών εγχειριδίων, η πολιτική κοινωνικοποίηση και η εθνικοθρησκευτική διαπαιδαγώγηση των παιδιών λαμβάνει χώρα. Η διαδικασία αυτή μάλιστα, δεν έχει ασυνέχειες περιοριζόμενη στις εθνικές γιορτές αλλά συνιστά ένα χωροχρονικό «συνεχές» το οποίο διαπερνά και διαποτίζει πολλές πτυχές του προγράμματος και των καθημερινών πρακτικών. Επιπλέον η σφυρηλάτηση της εθνικής ταυτότητας δεν αφορά μόνο στα προφανή στοιχεία που «διδάσκονται» τα παιδιά αλλά και μια σειρά «δευτερευουσών» ιδεών και αξιών που συντείνουν στη βίωση της καθημερινότητας στο νηπιαγωγείο ως μίας ιδιαίτερης εθνοπολιτισμικής εμπειρίας χωρίς να ονοματίζεται πάντα ως τέτοια. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Στη μακρά παράδοση της ένοπλης εθελούσιας στράτευσης στην ευρωπαϊκή ήπειρο, η δεκαετία του 1910, στην οποία επικεντρώνονται οι μελέτες του παρόντος τόμου, κατέχει ξεχωριστή θέση. Την περίοδο αυτή ο ένοπλος εθελοντισμός γνώρισε την κορύφωσή του, δείχνοντας παράλληλα και τα πρώτα σημάδια κάμψης, καθώς η πρακτική της ένοπλης στράτευσης μεταλλάχθηκε με την εμφάνιση, αρχικά στα Βαλκάνια, και αργότερα και στην υπόλοιπη Ευρώπη, εμπόλεμων συρράξεων νέου, "βιομηχανικού" τύπου. Η μαζική ανθρωποσφαγή με μηχανικά μέσα αποδυνάμωσε τον ρομαντικό χαρακτήρα της ένοπλης προσωπικής συμμετοχής, που έθρεψε τα εθελοντικά κινήματα του 19ου αιώνα.
Η δεκαετία του 1910 συνιστά, απ' αυτήν την άποψη, βαθειά τομή στη μακρά ιστορία του ένοπλου εθελοντισμού, τόσο του ελληνικού, όσο και ευρύτερα του ευρωπαϊκού, με κύριους σταθμούς τους Βαλκανικούς πολέμους και τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο. Στη διάρκεια αυτών των χρόνων το εθελοντικό κίνημα από την Ήπειρο, την Κρήτη και την Κύπρο γιγαντώθηκε, ενώ χιλιάδες απόδημοι από τις Η.Π.Α. και την Αίγυπτο έσπευσαν επίσης να καταταχθούν στον ελληνικό στρατό, μαζί με την τελευταία γενιά των Ιταλών Γαριβαλδινών. Σε μια παράλληλη κατεύθυνση, στον Μεγάλο πόλεμο μερικές εκατοντάδες Έλληνες εντάχθηκαν στις γραμμές του γαλλικού στρατού και πολλαπλάσιοι Κύπριοι (Έλληνες και Τούρκοι) στο "Μακεδονικό Μεταγωγικό Σώμα" του βρετανικού στρατού. Σε αυτή την περίοδο εστιάζει το ανά χείρας βιβλίο, προκειμένου, μέσα από μια συνολική προσέγγιση και πολυπρισματική θεώρηση, να αναδειχθούν οι ριζικές μεταμορφώσεις και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εθελοντικής πρακτικής. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

"Δεν θέλω να με ακολουθούν: Θέλω να με επανα-εφευρίσκουν" έγραψε ο Πάουλο Φρέιρε. Ο Πάολο Βιτόρια, ακολουθώντας την προτροπή του, επα-ανακαλύπτει και επανα-εφευρίσκει τη φιλοσοφική διαδρομή του μεγάλου Βραζιλιάνου παιδαγωγού: την παιδική του ηλικία στη γη της Ρεσίφε, την εξορία από τη Βραζιλία, τις έννοιες, τα γεγονότα, τις εμπειρίες στο πεδίο της εκπαίδευσης. Ανιχνεύει τη γενεαλογία της σκέψης του κάτω από την επίδραση του υπαρξισμού, του μαρξισμού, του περσοναλισμού και του ανθρωπισμού. Το βιβλίο παρουσιάζει και αναλύει, μεταξύ άλλων, τις έννοιες της συνειδητοποίησης, την κριτική εκπαίδευση, την πράξη, την επιστημολογική περιέργεια, τη σχέση καταπιεσμένου-καταπιεστή, αποδεχόμενο την πρόσκληση του Freire σε διάλογο για μια μετασχηματιστική δράση και αντίσταση απέναντι στις νεοφιλελεύθερες εκπαιδευτικές πολιτικές με σκοπό να συμβάλλει στη θεμελίωση μιας λαϊκής και δημοκρατικής εκπαίδευσης, μια εκπαίδευση νοούμενη ως δημόσιο αγαθό και όχι ως προϊόν προς κατανάλωση. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

...Συναρμολογούσα ένα παζλ με πολλές παραστάσεις, που τις περισσότερες φορές ήταν αντιφατικές. Μάζευα όσα κομμάτια μπορούσα. Μάζευα εικόνες και στιγμές. Η ανατολή και η δύση, ο κοσμοπολιτισμός και η συντηρητικότητα, η θρησκευτική πίστη και η κοσμικότητα, το ιστορικό βάρος και η ελαφρότητα της στιγμής, το χθες και το σήμερα, όλες οι όψεις μιας και μοναδικής πόλης. Νόμιζα πως έτσι θα έκλεινα έναν έναν τους λογαριασμούς μου με την Πόλη, που λάτρεψα. Λογαριασμούς που εκείνη μου εξόφλησε και με το παραπάνω αλλά που εγώ ένιωθα πως μπορούσε να μου δώσει κι άλλο...
...Ακόμη και σήμερα νομίζω πως δεν έχω φύγει οριστικά. Πως όπου να 'ναι θα μπούμε στο αυτοκίνητο και με τον Συμεών θα φτάσουμε στην Πόλη, που θα είναι το σπίτι μας! Ευσεβείς πόθοι, αισιόδοξων ανθρώπων που αγαπούν να κάνουν τα όνειρά τους πραγματικότητα... (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)