ximaira1

Για τη θεατρική μεταφορά και την πρόσληψη της Μεγάλης Χίμαιρας του Μ. Καραγάτση. 

Της Παναγιώτας Μ. Χατζηγεωργίου*

«Τι άνθρωπος είσαι;», ρωτά η Μαρίνα Μπαρέ την πεθερά της, Άννα Ρεΐζη. «Τι άνθρωποι είστε;»[2] αναρωτιέται πισωπατώντας, ξεκινώντας να συναντήσει τη μοίρα της, η γαλλίδα πρωταγωνίστρια της Μεγάλης Χίμαιρας του Μ. Καραγάτση λίγο πριν από το τέλος του έργου, που ανέβηκε από το θέατρο «Πορεία» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου και διασκευή Στρατή Πασχάλη στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, από τις 14 έως και τις 17 Ιουλίου. 

Τα παραπάνω ερωτήματα απασχολούν τον Μ. Καραγάτση και στα μυθιστορήματα Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν (1933) και Γιούγκερμαν (1938) που μαζί με τη Μεγάλη Χίμαιρα (1953) συγκροτούν την τριλογία με τίτλο «Εγκλιματισμός κάτω από το Φοίβο». Σε αυτήν, ο συγγραφέας πραγματεύεται –μεταξύ πολλών άλλων− ζητήματα ταυτότητας κι ετερότητας: την προσπάθεια των βορειοευρωπαίων να ενταχθούν στη μεσογειακή, ελληνική κοινωνία και να επιβιώσουν κάτω από το παντοδύναμο και ανελέητο –γι’ αυτό και θεοποιημένο− ελληνικό φως. «Quelle lumière! Αυτό το φως!» κραυγάζει εκστασιασμένη η μεγαλωμένη στα νεφελώδη και υγρά κλίματα νορμανδή Μαρίνα, όταν το πρωτοβλέπει από τη γέφυρα της «Χίμαιρας», το καράβι του εφοπλιστή, εραστή και μελλοντικού συζύγου της Γιάννη Ρεΐζη. Με τη «Χίμαιρα» εγκατέλειψε τη Γαλλία για να ζήσει στη Σύρο τον αληθινό έρωτα της σάρκας και της Ελλάδας και να αποκτήσει μια χαριτωμένη κόρη. Όμως οι θεοί της Ελλάδας και οι δαίμονες της σάρκας καιροφυλακτούσαν…

Αμήχανη υποδοχή

Πώς να προσεγγίσει η καθωσπρέπει κριτική μια ηρωίδα με σαφές σεξουαλικό πρόβλημα που αναλύεται ψυχαναλυτικά, με διεξοδικότητα ως προς τα αίτια, τα συμπτώματα και τη θεραπεία του;

Η πρόσληψη της μυθιστορηματικής Μεγάλης Χίμαιρας μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα είναι αμήχανη[3] και θα μπορούσε να συνοψιστεί στη φράση: άλλο ένα δείγμα προκλητικής πεζογραφίας από τον εμμονικό με τις γενετήσιες ορμές Μ. Καραγάτση. Πώς να προσεγγίσει η καθωσπρέπει κριτική μια ηρωίδα με σαφές σεξουαλικό πρόβλημα που αναλύεται ψυχαναλυτικά, με διεξοδικότητα ως προς τα αίτια (μητέρα πόρνη), τα συμπτώματα (περιφρόνηση της γυναικείας φύσης - ανοργασμικότητα) και τη θεραπεία του (ο Έλληνας εραστής); Πώς να αντιμετωπίσει τη μοιχεία που η Μαρίνα διαπράττει με τον κουνιάδο της, ενώ ο σύζυγός της θαλασσοδέρνεται και η κόρη της αργοπεθαίνει;

Όμως, αν το θέμα του μυθιστορήματος –και κατ’ επέκταση της παράστασης− ήταν η ερωτική ζωή μιας καλοπαντρεμένης, διανοούμενης Γαλλίδας σε ένα ελληνικό νησί την εποχή του Μεσοπολέμου, τότε θα επρόκειτο για μια ενδιαφέρουσα αλλά κοινότοπη, μελοδραματική ιστορία. Η διερεύνηση της γυναικείας σεξουαλικότητας μέσα σε συγκεκριμένο χρονότοπο είναι απλώς ο θεματικός καμβάς που αποκαλύπτεται κατά τη μετατροπή του αφηγηματικού λόγου σε δραματικό, σε μια διασκευή που σεβάστηκε πλήρως την εντονότερη συγγραφική προσωπικότητα της γενιάς του ’30. Πάνω σε αυτόν τον καμβά, σαν τις «…οριζόντιες και κάθετες γραμμές που κυβίζουν τον τριπλό κώνο…», θυμίζοντας «πίνακα του Braque», εξακτινώνονται μέσα από την παράσταση οι πολλαπλές πτυχές του μυθιστορήματος.

Κατ’ αρχάς, ο καλοζωισμένος, όμορφος, νεαρός νομικός Μηνάς Ρεΐζης (Όμηρος Πουλάκης) και η ελληνολάτρις κι ωραιοτάτη νύφη του, Μαρίνα Μπαρέ (Αλεξάνδρα Αϊδίνη), πρόσωπα με ισχυρή διάνοια, χαρακτήρες με πνευματικότητα και πλατιά μόρφωση αντανακλούν τις αντίστοιχες ποιότητες του συγγραφέα Μ. Καραγάτση. Αποτελούν, επίσης, το μυθοπλαστικό όχημα έκφρασης των ιδεών του για τα κλασικά γράμματα και τη σύγχρονή του ευρωπαϊκή και νεοελληνική λογοτεχνική παραγωγή[4], δραματοποιώντας εν προκειμένω το πολιτισμικό δίλημμα της γενιάς του ’30: την παράδοξη επιθυμία της να παρακολουθήσει τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό αλλά ταυτόχρονα να διατηρήσει την ελληνικότητά της[5]. Η δραματοποίηση αυτή ισχυροποιείται από το αντιστικτικό ζεύγος του Γιάννη Ρεΐζη (Νίκος Ψαρράς), ενός «πρακτικού» κι «ανυπόφορου» καπετάνιου που εργάζεται σκληρά για τον πλουτισμό της οικογένειας, και της αρχόντισσας Άννας Ρεΐζη (Σοφία Σεϊρλή), της τυπικής ελληνίδας μάνας που λατρεύει τους δυο γιους της, τηρεί τις παραδόσεις, δυσπιστεί απέναντι στην «ξένη» και την ανέχεται μόνο επειδή την αγαπά ο Γιάννης[6].

ximaira2Κοσμοπολιτισμός και πολιτισμικές διαφορές, πνευματικότητα και εμπορική σκέψη, ποίηση και επιστημονικός ορθολογισμός είναι μερικές από τις αντιθέσεις μέσα στις οποίες δρουν τα πρόσωπα, σκληρές όσο το φως που λούζει τον τόπο του έρωτα και τον έρωτα για τον τόπο: η νοσηρή σεξουαλικότητα της Μαρίνας μετατρέπεται σε αληθινή ερωτική ολοκλήρωση κάτω από το αιγαιοπελαγίτικο φως . Όταν, όμως, ο άντρας της ταξιδεύει για να αντιμετωπιστεί η οικονομική καταστροφή, η ερωτική στέρηση κάνει το φως ανυπόφορο: «Merde… αυτό το φως!» κραυγάζει, ενώ προσπαθεί ανεπιτυχώς να συγκεντρωθεί στο διάβασμα της Madame Bovary. Κάτω από το ίδιο φως, στη Σύρο της ερωτικής πλήρωσης και την Αθήνα της πνευματικής μέθεξης βιώνει με το διανοούμενο κουνιάδο της μία νατουραλιστική σχέση έλξης-απώθησης, που εκφράζει την αιώνια αντιπαλότητα των δύο φύλων, τη ζωική πάλη για την επικράτηση και την απόδειξη της φυσικής υπεροχής.

Στην παράσταση, τα νατουραλιστικά στοιχεία συνυπάρχουν με τα μαγικά-παραμυθιακά και τα υπερφυσικά: το παραμύθι του Σορόκου που αφηγείται η γιαγιά στην εγγονή της, Αννούλα (Βασιλική Παναγιώτογλου / Κατερίνα Τράμπα), όταν την ντύνει με την αποκριάτικη στολή της Χίμαιρας, η χαριτωμένη διαφωνία της Μαρίνας και της κόρης της αν το κοστούμι της Χίμαιρας είναι «παράξενο ή μαγικό», η συζήτηση των «μακάριων» στη λήθη τους νεκρών, της Αννούλας και του Μηνά.

Στο θεατρικό ανέβασμα της Μεγάλης Χίμαιρας γίνεται ευφυής χρήση του κινηματογράφου για να προωθηθεί η πλοκή, να αποδοθεί η ατμόσφαιρα της εποχής, να εμπλουτιστεί το σκηνικό, να διευρυνθούν τα επίπεδα της δράσης ή να υπογραμμιστούν τα συναισθήματα και οι αντιδράσεις των πρωταγωνιστών. Το τελευταίο συμβαίνει με την κινηματογραφική απόδοση της προσωπικής συντριβής και των αυτοκτονιών του «αμαρτωλού ζεύγους», που υπέκυψε στο τυφλό σαρκικό πάθος. Ως επακόλουθο, οι θεατές δίκαια μπορούν να αναρωτηθούν κατά πόσο ο Μηνάς και η Μαρίνα είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους ή δέσμιοι της μοίρας / των θεών της Ελλάδας και −όπως οι τραγικοί ήρωες− όσο περισσότερο προσπαθούν να αποφύγουν το «γραμμένο» τόσο πιο γρήγορα οδεύουν προς την (αυτο)καταστροφική εκπλήρωσή του.

Αλήθεια, τι άνθρωπος είναι η Μαρίνα; Η Ελληνίδα Madame Bovary; Η Γαλλίδα Μήδεια; Η νορμανδή Φαίδρα; Ή μήπως, απλώς άλλη μια «ξένη» που δεν μπόρεσε, τελικά, να ζήσει στο τόπο που «όποιος ποτέ του δεν αγάπησε θ’ αγαπήσει, στο φως·»[7]; Το αγγελικό και μαύρο…

ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ Μ. ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ

 

* Η Παναγιώτα Μ. Χατζηγεωργίου είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας που τώρα εκπονεί μεταδιδακτορική έρευνα στο έργο του Μ. Καραγάτση.

[1] Βλ. Γ. Σεφέρης, «Κίχλη», Γ΄, «Το ναυάγιο της ‘Κίχλης’», στ. 56, στο Γ. Σεφέρης, Ποιήματα, Ίκαρος, Αθήνα 199217.
[2] Όπου δεν υπάρχει άλλη διευκρίνιση, οι λέξεις και οι φράσεις που είναι σε εισαγωγικά αποδίδουν τον εκφωνημένο λόγο των προσώπων κατά τη διάρκεια της παράστασης.
[3] Γενικότερα, οι αξιολογότερες μελέτες –εκτός μερικών εξαιρέσεων, βέβαια– για το έργο του Μ. Καραγάτση γράφονται μετά το 1990 και όσο φτάνουμε στις μέρες μας, τόσο αυξάνει ο αριθμός τους και βελτιώνεται η θεωρητική-επιστημονική ποιότητά τους. Ειδικότερα για την περίπτωση της Μαρίνας και της Μεγάλης Χίμαιρας είναι χαρακτηριστική η παραδοχή τής κατά τα λοιπά «βιβλιοφάγου» Α. Θρύλου σε άρθρο της-ανασκόπηση της λογοτεχνικής παραγωγής του 1953 ότι δεν πρόλαβε να διαβάσει το βιβλίο («Το λογοτεχνικό 1953», περ. Φιλολογική Πρωτοχρονιά, τόμ. ενδέκατος, Αθήνα 1954, σελ. 311-316). Κατατοπιστικό για την πρόσληψη της καραγατσικής πεζογραφίας από τη γυναίκα –τονίζω– Α. Θρύλο είναι και το άρθρο της: «Μ. Καραγάτσης. [Το κλίμα του πικρού καγχασμού]», περ. Νέα Εστία, τεύχ. 597, 15 Μαΐου 1952, σελ. 639-642 (όπου αναφέρεται στη νουβέλα Χίμαιρα) και τεύχ. 598, 1 Ιουνίου 1952, σελ. 713-718.
[4] Εύγλωττες για αυτές τις ικανότητες του Μ. Καραγάτση είναι οι επιφυλλίδες που δημοσίευε στην εφημερίδα Η Πρωΐα από τις 28/10/1942 έως τις 18/11/1943.
[5] Βλ. εντελώς ενδεικτικά: Δ. Τζιόβας, Ο μύθος της γενιάς του τριάντα. Νεοτερικότητα, ελληνικότητα και πολιτισμική ιδεολογία, Πόλις, Αθήνα, 2011.
[6] Είναι αξιοσημείωτο ότι το «ζεύγος» αυτό, που είναι πιστό στον παραδοσιακό κοινωνικό κι έμφυλο ρόλο του –αν και βαριά λαβωμένο– επιζεί από την τραγωδία. Το αναμενόμενο ήθος της Λιλής (Ηλιάνα Μαυρομάτη) συμπληρώνει τους παραδοσιακούς ρόλους. Η Αννεζιώ (Αλίκη Αλεξανδράκη) είναι ο παπαδιαμαντικός αντίποδας του κόσμου των Ρεΐζηδων.
[7] Γ. Σεφέρης, ό.π., στ. 74. 
 
 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οι Τσέντσι» του Π. Μπ. Σέλλεϋ σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (κριτική) – Ένα έργο φεμινιστικό και βέβηλο

«Οι Τσέντσι» του Π. Μπ. Σέλλεϋ σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (κριτική) – Ένα έργο φεμινιστικό και βέβηλο

Για τους «Τσέντσι», του Π. Μπ. Σέλλεϋ, σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου που ανέβηκε στην αίθουσα «Ω» του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Kεντρική εικόνα: © Μαρίζα Καψαμπέλη.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Την τραγωδία «ήρεμ...

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ο ιστορικός χώρος της αρχαίας Αθήνας «συνομιλεί» αρμονικά με τη μαγική νύχτα των Αγγλοσαξόνων, όπως τη συνέθεσε ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Κεντρική εικόνα: © Sabrina Brodescu.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Η ομάδα Loxodox είναι ιδέα της Μαρίζας Θεοφυλακτοπού...

«Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα» (κριτική): Δύο σημαντικά έργα του Ματέι Βίσνιεκ στις αθηναϊκές σκηνές

«Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα» (κριτική): Δύο σημαντικά έργα του Ματέι Βίσνιεκ στις αθηναϊκές σκηνές

Για τις παραστάσεις «Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» στο θέατρο «Χώρος» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα», στο Θέατρο Μπέλλος, και τα δύο του Γαλλορουμάνου θεατρικού συγγραφέα, ποιητή και δημοσιογράφου Ματέι Βίσνιεκ. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Το σώμα της γυναί...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ