Clarice Lispector

Για το μυθιστόρημα της Clarice Lispector Η ώρα του αστεριού (μτφρ. Μάριος Χατζηπροκοπίου, εκδ. Αντίποδες).

Του Γιώργου - Ίκαρου Μπαμπασάκη

Βεβαίως κάθε σημαντικό μυθιστόρημα είναι μια κατασκευή, συγκροτημένη στρατηγικά, οργανωμένη μεθοδικά, και ενέχει, έστω υπόρρητα, την ιστορία όλης της λογοτεχνίας, όλης της τέχνης του μυθιστορήματος. Δεν υπάρχει σημαντικός μυθιστοριογράφος που να μην πέρασε από το καμίνι της συστηματικής και αδηφάγου ανάγνωσης και μελέτης του παρελθόντος της τέχνης του. Κάθε μεγάλος συγγραφέας εγκιβωτίζει, με τον δικό του μοναδικό τρόπο, τα διαβάσματά του στα γραψίματά του. Έτσι, πρώτον, απαλύνει την ανασφάλεια που ταλανίζει κάθε δημιουργό, και, δεύτερον, αξιώνει μιαν ισχυρή θέση στο Μεγάλο Βιβλίο της Ανησυχίας που είναι η Τέχνη. Κάποια σημαντικά μυθιστορήματα είναι, πέρα από κατασκευές, και γενναίες απογυμνώσεις ψυχής και νου, θαρραλέες αποκαλύψεις του μύχιου βάθους, συνταρακτικές κραυγές και πολύτιμοι ψίθυροι που καταφάσκουν στη ζωή, που λένε ένα μεγάλο, μνημειώδες «ναι!» σε ό,τι συνιστά την ουσία του ανθρώπου.

Λάμπει εκτυφλωτικά, και ενίοτε οδυνηρά, ο συνδυασμός αλλεπάλληλων ποιητικών εκλάμψεων, μορφολογικών καινοτομιών, και αγωνιώδους αναζήτησης της αλήθειας στην απόλυτη αφτιασίδωτη μορφή της.

Τέτοιο μυθιστόρημα —συγκροτημένη κατασκευή και ιλιγγιώδης απογύμνωση, συνάμα— είναι η Ώρα του Αστεριού (μτφρ. Μάριος Χατζηπροκοπίου, εκδ. Αντίποδες) της Clarice Lispector (Κλαρίσε Λισπέκτορ, 10 Δεκεμβρίου 1920 – 9 Δεκεμβρίου 1977), στο οποίο λάμπει εκτυφλωτικά, και ενίοτε οδυνηρά, ο συνδυασμός αλλεπάλληλων ποιητικών εκλάμψεων, μορφολογικών καινοτομιών, και αγωνιώδους αναζήτησης της αλήθειας στην απόλυτη αφτιασίδωτη μορφή της. Η πλοκή είναι το όχημα για να ξεδιπλωθούν οι σκέψεις της Λισπέκτορ για το είναι και το μηδέν. Η τραγική αλλά και γεμάτη χιούμορ άνοια των ηρώων του Samuel Beckett συνδυάζεται εδώ με μαγικά ποιητικές καταγραφές μιας καθημερινότητας που εκκινεί από το χθαμαλό και εν συνεχεία, σχεδόν απαπάντεχα πολλές φορές, ίπταται στους ουρανούς της υπέρβασης και της έκστασης. Η αφέλεια είναι τόσο αφοπλιστική που σε καθηλώνει και σε οδηγεί στο να αντιληφθείς τον πλούτο των στοχασμών που κρύβονται πίσω της. Μνήμες από αναγνώσεις του αποφθεγματογράφου Antonio Porchia αλλά και της Βίβλου, των ακραίων υπερρεαλιστών αλλά και των φτηνορομάντζων με καρδιά, των βαθύνοοων υπαρξιστών αλλά και των Αμερικανών του βαθέως Νότου. Η Λισπέκτορ σκιαγραφεί, με ψυχονοητική ένταση, την προσωπικότητα της ηρωίδας της, μιας ασήμαντης (φαινομενικά), σχεδόν απρόσωπης, ταπεινής, οριακής κοπέλας, της Μακκαμπέα, της οποίας μάλιστα το όνομα το μαθαίνουμε ακριβώς στη μέση του βιβλίου, μόλις στη σελίδα 49 από τις 99 που καλύπτει το μυθιστόρημα.

Είναι αγράμματατη, ταπεινή και καταφρονεμένη, τη θαμπώνει η Μέριλιν Μονρόε, αλλά και η Γκρέτα Γκάρμπο, τρώει σάντουιτς με μορταδέλα και σχεδόν τίποτε άλλο (...).

Η Μακκαμπέα πλάθεται από την Λισπέκτορ σαν να είναι ένα work in progress, σταδιακά, βαθμιαία, αλλά όχι απολύτως γραμμικά, καθόσον μεσολαβούν ποιοτικά και ποιητικά άλματα, απ᾽ αυτά που μας ιστορούσε ο Walter Bengamin όταν στοχαζόταν για την έννοια και τη λειτουργία του χρόνου. Η Μακκαμπέα είναι ένας «διαλογισμός διαρκείας πάνω στο τίποτα» (σ. 43), και εδώ θυμόμαστε ευθύς τον Beckett, είναι μια «υπερηχητική της ζωής», γράφει θαυμάσια η Λισπέκτορ: «Κανείς δεν αντιλαμβανόταν ότι ξεπερνούσε με την ύπαρξή της το φράγμα του ήχου» (σ. 72). Είναι αγράμματατη, ταπεινή και καταφρονεμένη, τη θαμπώνει η Μέριλιν Μονρόε, αλλά και η Γκρέτα Γκάρμπο, τρώει σάντουιτς με μορταδέλα και σχεδόν τίποτε άλλο, γι᾽ αυτήν «τα πράγματα είναι πάντοτε παραμονές» (σ. 96) και το «μέλλον είναι πολυτέλεια» (σ. 66), η ίδια είναι ένα «ισχνό ελάχιστο» (σ. 93), αλλά εντέλει είναι αγία, ναι, «η Μακκαμπέα είναι μια μορφή αγίας», σύμφωνα με τον Σταύρο Ζουμπουλάκη.

alt

Είναι ο εκθειασμός του βαθύτατου πυρήνα του ανθρώπου, πάει να πει της αγάπης για το θαύμα της ζωής.

Ζει και πεθαίνει μες στην ανωνυμία και το περιθώριο, αλλά είναι, μέσα από την πένα της Λισπέκτορ, παντοτινά ζωντανή στο νου των αναγνωστών, είναι η μαγεία και το μυστήριο της συγκίνησης, είναι ένα πλάσμα πλασμάτων ανάγλυφο και τρυφερό μέσα σε ένα άσμα ασμάτων, μέσα στο βιβλίο της Βραζιλιάνας συγγραφέως. Είναι ο εκθειασμός του βαθύτατου πυρήνα του ανθρώπου, πάει να πει της αγάπης για το θαύμα της ζωής. Κεντάει η Λισπέκτορ: «Ὅλες οι ζωές είναι μια τέχνη, και η δική της έτεινε προς τον μεγάλο αχαλίνωτο γόο σαν βροχή και αστραπές» (σ. 94). Είναι η καταγραφή των αλλεπάλληλων άηχων εκρήξεων μες στην ψυχή της Μακκαμπέα που την ωθούν ατελεύτητα προς το ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο. Και η Λισπέκτορ σημειώνει τις εκρήξεις αυτές μέσα σε παρενθέσεις, σαν να κρατάει σημειώσεις σε μια παρτιτούρα: συναντάμε την (έκρηξη), ναι, έτσι,  μέσα σε παρενθέσεις στις σελίδες 27, 31, 48, 66, 68, 69, 75, 83, 86, 90, 91.

«Γιατί γράφετε;» την ρωτάει ο συνομιλητητής στη μοναδική της τηλεοπτική συνέντευξη, στο TV Cultura του Σάο Πάολο. Και η Λισοπέκτορ απαντά: «Εσείς γιατί πίνετε νερό;»

Μοιάζει πολύ με μουσικό έργο αυτό το ολιγοσέλιδο μυθιστόρημα, μοιάζει με το επίτευγμα ενός εκστασιασμένου συνθέτη που μπόρεσε να συνδυάσει στη μουσική του την σπαρακτική Τρίτη Συμφωνία του Henryk Górecki με τα λυγμικά μπλουζ της Billie Holiday — άλλωστε ένας από τους δώδεκα, όσοι οι Απόστολοι, ενδεχόμενους τίτλους του βιβλίου ήταν «Θρηνητικό Μπλουζ». Μοιάζει με κατεπείγουσα έκκληση να επιστρέψουμε στην απλότητα των πραγμάτων, σ᾽ εκείνη την ιδιαίτερη φτώχεια που είναι αδιανόητος πλούτος, στην απέριττη στάση που κρύβει ένα απροσμέτρητο μεγαλείο — θυμήσου τη μουσική από το τρανζιστοράκι στη σκοπιά μια κρύα νύχτα του χειμώνα, θυμήσου το κρασάκι και το ψωμί, ναι, τον οίνο και τον άρτο, με μια παρέα άφραγκων φίλων, θυμήσου έναν πολύωρο περίπατο μετά την προβολή του Στάλκερ στο Studio, έτσι λειτουργεί η πρόζα της Λισπέκτορ, σαν μια κραυγή για τα όσα, λησμονημένα δυστυχώς, κάνουν τη ζωή πολύτιμη, κάνουν το θάλπος ανεκτίμητο. «Πρόκειται για απολαύσεις», σχολιάζει στο Επίμετρο η Hélène Cixous (Ελέν Σιξού,1937), «που εμείς δεν έχουμε πια. Είμαστε εκείνοι που ζουν μετά τον αστακό. Πριν όμως από τον αστακό έχουμε τις μεγαλύτερες απολαύσεις του κόσμου […] Αυτή η φτώχεια (της Μακκαμπέα) είναι ο πλούτος της. Αυτό που δεν έχουμε εμείς που πέσαμε από τον παράδεισο της εποχής που δεν είχαμε φάει αστακό» (σ. 115).

Η γραφή της Λισπέκτορ είναι «οξυγόνο αντιδιαστολής», όπως έλεγε για την ποίηση ο Νίκος Καρούζος. Είναι νερό, λυτρωτικόν ύδωρ. «Γιατί γράφετε;» την ρωτάει ο συνομιλητητής στη μοναδική της τηλεοπτική συνέντευξη, στο TV Cultura του Σάο Πάολο. Και η Λισοπέκτορ απαντά: «Εσείς γιατί πίνετε νερό;»

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Ίσως γιατί το αίμα είναι το μυστικό του καθενός, η ζωογόνος του τραγωδία. Αλλά η Μακκαμπέα ήξερε μόνο ότι δεν μπορούσε να δει το αίμα, τα υπόλοιπα τα σκέφτηκα εγώ. Αρχίζουν να με ενδιαφέρουν τρομερά τα γεγονότα: τα γεγονότα είναι σκληρές πέτρες. Δεν μπορείς να ξεφύγεις. Τα γεγονότα είναι λέξεις ειπωμένες από τον κόσμο» [σ. 81].


 

altΗ ώρα του αστεριού
Clarice Lispector
Μτφρ. Μάριος Χατζηπροκοπίου
Αντίποδες 2016
Σελ. 152, τιμή εκδότη €11,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ CLARICE LISPECTOR

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

Για το μυθιστόρημα του Γιασουνάρι Καουαμπάτα [Yasunari Kawabata] «Η χώρα του χιονιού» (μτφρ. Παναγιώτης Ευαγγελίδης, εκδ. Άγρα). Kεντρική εικόνα: από την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου σε σκηνοθεσία του Shirô Toyoda.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

Για το βιβλίο της Μάγκι Νέλσον [Maggie Nelson] «Σπουδή στο Μπλε» (μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα: από την «Μπλε ταινία» του Κριστόφ Κισλόφσκι. 

Γράφει η Φανή Χατζή

Ήταν Νοέμβριος του 2020 ...

«Λούνα Παρκ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» του Κρις Λόιντ (κριτική) – Αστυνομικές ίντριγκες, από τη Βαϊμάρη στο παραδομένο Παρίσι

«Λούνα Παρκ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» του Κρις Λόιντ (κριτική) – Αστυνομικές ίντριγκες, από τη Βαϊμάρη στο παραδομένο Παρίσι

Για το μυθιστόρημα του Φόλκερ Κούτσερ [Volker Kutscher] «Λούνα Παρκ» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα) και το μυθιστόρημα του Κρις Λόιντ [Chris Lloyd] «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» (μτφρ. Βασίλης Κοντόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο). Ιστορικά crime fiction με φόντο τον Μεσοπόλεμο και τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Κεντρική ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ